Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii, potocznie nazywana mianem „ekonomicznego Nobla”, trafiła w tym roku do Claudii Goldin, ekonomistki z Harvardu, za badania dotyczące sytuacji kobiet na rynku pracy.
Profesor Goldin w swoich badaniach zajmowała się różnymi aspektami zatrudnienia i karier zawodowych kobiet, analizując zarówno dane historyczne wskazujące na to, jak zmieniała się sytuacja kobiet na rynku pracy, jak i współczesnymi barierami zatrudnienia kobiet i niezmiennie obserwowanej różnicy w płacach kobiet i mężczyzn.
Poniżej przedstawiam kilka wybranych, ważnych prac składających się na jej dorobek.
Jej prace sięgające do historii zatrudnienia kobiet (Career and Family, 2021; Career and Family: College Women Look to the Past 1997, Journey across a Century of Women, 2021) pokazują, jak zmieniały się bariery pracy zawodowej kobiet na przestrzeni kolejnych dekad, jak zmieniały się wyzwania łączenia pracy w domu z pracą zawodową kolejnych kohort kobiet urodzonych w XX wieku. Bardzo długo kobiety de facto nie miały wyboru ani możliwości rozwoju zawodowego – wyjście za mąż oznaczało rezygnację z pracy, czasem oficjalnie nakazane prawnie, jak w przypadku nauczycielek (ang. marriage bars). Goldin pokazuje także, jak do zachodzących zmian w sferze norm społecznych wkład miało także rozpowszechnienie się tabletek antykoncepcyjnych, które pozwoliły kobietom wydłużyć okres pracy zawodowej i zaplanować moment małżeństwa i zakładania rodzin (The Power of the Pill: Oral Contraceptives and Women’s Career and Marriage Decisions, 2000, praca wspólna z mężem C.F. Katz’em). Te badania pozwalają uświadomić sobie, jak dużo zmieniło się na przestrzeni ostatniego stulecia w kwestii aktywności zawodowej kobiet, ale też jak dużo pozostaje do zrobienia.
Inną, bardzo znaną pracą Claudii Goldin jest opublikowany w 2000 r. artykuł zatytułowany Orchestrating impartiality: The impact of “blind” auditions on female musicians (co można przetłumaczyć jako Aranżacja bezstronności: wpływ przesłuchań „w ciemno” na muzyczki). Współautorką pracy była Cecilia Rouse. W pracy badaczki pokazały, jak zmiana procedur zatrudniania muzyków i muzyczek do orkiestr symfonicznych w latach 70. zmieniła wyniki rekrutacji pod względem płci. Wymóg przejścia na „ślepe” przesłuchania, podczas których kandydat/ kandydatka występuje za kotarą, poprawił równość w zatrudnianiu. Zmniejszył dyskryminację kobiet i przełożył się na wyraźnie większy odsetek kobiet zatrudnionych w orkiestrach symfonicznych.
Claudia Goldin dużo uwagi w swoich pracach poświęciła tzw. chciwej pracy (ang. greedy jobs), wymagającej od pracowników dużego zaangażowania czasowego (Journey across a Century of Women, 2020). Dotyczy to w szczególności niektórych zawodów takich, w których ważny jest osobisty kontakt z klientem konkretnej osoby, przykładowo wśród prawników, menedżerów wysokiego szczebla, doradców finansowych czy niektórych lekarzy. Wymaga to ciągłej dostępności, pracy w nieprzewidywalnych godzinach i wielu nadgodzin. Taka elastyczność czasowa jest dobrze wynagradzana, ale staje się też barierą dla pełnego zaangażowania na rynku pracy dwójki rodziców lub partnerów z innymi obowiązkami w zakresie opieki, np. nad rodzicem z niepełnosprawnością, przekładając się na nierówność i w płacach, i w obciążeniu pracą domową. Optymalną decyzją gospodarstwa domowego, dobrze zarabiających pracowników, od których oczekuje się dostępności czasowej, staje się dobrze wynagradzana praca jednej osoby (najczęściej mężczyzny) i ograniczenie czasu pracy (zupełne lub częściowe) partnerki, która jednocześnie przejmuje odpowiedzialność za logistykę domową. Związany z tym spadek jej dochodów najczęściej będzie miał charakter permanentny, podobnie jak wpływ na karierę zawodową. Zmiany te Goldin i współautorzy szczegółowo omawiają na podstawie badania absolwentów programu MBA na Harvardzie w latach 90. (Bertrand, Goldin & Katz: Dynamics of the Gender Gap for Young Professionals in the Financial and Corporate Sectors, 2010). Pokazują, że o ile tuż po ukończeniu programu zarobki i czas pracy absolwentów i absolwentek są podobne, to po 10 latach mężczyźni zarabiają kilkadziesiąt procent więcej, a kobiety częściej są poza rynkiem pracy lub pracują w niepełnym wymiarze czasu pracy. Różnice te determinuje macierzyństwo, przekładające się na częstsze przerwy w zatrudnieniu, krótsze łączne zakumulowane doświadczenie zawodowe i krótszy tygodniowy czas pracy matek. Efektów tych nie obserwują u ojców.
Czy możliwe są głębokie zmiany na rynku pracy, w regulacjach, strukturze, elastyczności czasu pracy, które pozwolą obniżyć presję na dostępność czasową pracowników – kobiet i mężczyzn? Jest to trudne w przypadku wielu zawodów i sektorów, ale są też pozytywne przykłady. Analizują je Goldin & Katz w pracy A Most Egalitarian Profession: Pharmacy and the Evolution of a Family Friendly Occupation (2016). Zawód i praca farmaceutów i farmaceutek w Stanach Zjednoczonych uległa znaczącym przemianom na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Stała się znacznie bardziej przyjazna rodzinie, z dużym odsetkiem pracujących kobiet, i dużym odsetkiem osób, kobiet w szczególności, pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, co jednak nie wpływa na zmniejszenie ich godzinowych wynagrodzeń. To z kolei przełożyło się na znaczący spadek luki płacowej między farmaceutami i farmaceutkami. Jeszcze w latach 70. farmaceuci pracujący w nadgodzinach, szczególnie ci prowadzący własną działalność gospodarczą (byli wówczas większością), zarabiali wyraźnie więcej. Kobiety mające dzieci miały godzinowe płace znacząco niższe niż kobiety bezdzietne, o mężczyznach nie wspominając. Strukturalne zmiany zachodzące w sektorze farmaceutycznym dotyczyły m.in. zmiany własności aptek, które coraz rzadziej należały do pojedynczych osób prowadzących je w ramach działalności gospodarczych, a coraz częściej do dużych korporacji, co ułatwiało zarządzanie ich czasem pracy i zapewniało możliwość zastępstw między pracownikami. Rósł też odsetek farmaceutów pracujących w szpitalach i aptekach wysyłkowych. Zmieniała się też technologia i jej wpływ na pracę farmaceutów, która wraz ze standaryzacją usług i produktów też ułatwiała elastyczniej zarządzać czasem pracy, w tym pozwalała na pracę na część etatu, przekładając się na możliwości zatrudnienia farmaceutów i farmaceutek oraz na malejące różnice w wysokości ich płac.
Otoczenie instytucjonalne i rozwiązania legislacyjne w kwestii opieki nad dziećmi i łączenia życia zawodowego z rodzinnym są w Stanach Zjednoczonych odmienne niż w Europie, niemniej badania Claudii Goldin mają uniwersalny charakter. Wskazują na konieczną, pożądaną zmianę nierównego podziału obowiązków i pracy domowej małżonków i partnerów, i większą dostępność elastyczności czasu pracy korzystnej dla pracowników. Goldin podkreśla, że obecne struktury podziału pracy zawodowej i tej domowe są reliktem przeszłości i pora na ich zmianę (Career & Family: Women’s Century-Long Journey toward Equity, 2021).
DR HAB. IGA MAGDA, prof. SGH, Katedra Ekonomii I, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH
Przyznanie tzw. Nobla z ekonomii kończy sezon noblowski. Fundator Nagrody Nobla, Alfred Nobel (1833–1896) nie ustanowił w swoim testamencie nagrody z ekonomii. Jest to Nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych dla uczczenia pamięci Alfreda Nobla (ang. The Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Ufundował ją w 1968 r. Centralny Bank Szwecji (Sveriges Riskbank) z okazji 300-lecia swojego istnienia, a Komitet do spraw Nagrody Nobla wyraził zgodę na tę inicjatywę i od 1969 r. systematycznie takie wyróżnienie przyznaje. Jest to najbardziej prestiżowa na świecie nagroda, jaką może otrzymać ekonomista. Pierwszą nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymali w 1969 r. Ragnar Frisch i Jan Tinbergen. Od 1969 r. przyznano 55 nagród w dziedzinie nauk ekonomicznych, przy czym 26 nagród przyznano tylko jednemu laureatowi, 20 nagród zostało przyznanych wspólnie dwóm laureatom, a 9 nagród – trzem laureatom. W latach 1969–2023 nagrodzono w sumie 93 osoby. Pierwszą kobietą-laureatką nagrody w dziedzinie nauk ekonomicznych została w 2009 r. Elinor Ostrom. W 2019 r. nagrodę tę otrzymała Esther Duflo, francusko-amerykańska specjalistka od ekonomii eksperymentalnej, która jest również najmłodszą laureatką w dziedzinie nauk ekonomicznych (miała 47 lat, gdy została nagrodzona). Trzecią laureatką jest Claudia Goldin.
