Społeczna odpowiedzialność uczelni

Ocena organizacji z perspektywy społecznej odpowiedzialności staje się coraz bardziej znaczącym sposobem uwiarygodnienia jej działań i wzmocnienia reputacji. Związane jest to nie tylko z poszukiwaniem nowego sposobu konkurowania w globalnym świecie, ale również ze wzrostem zagrożeń dotyczących środowiska i zwiększaniem poziomu odpowiedzialności za negatywne zmiany zachodzące w globalnym otoczeniu. W nurcie integratywnym dotyczącym badań nad społeczną odpowiedzialnością, reprezentowanym m.in. przez Druckera i Kramera, dominuje pogląd, że występowanie problemów społecznych i środowiskowych powinno być traktowane w kategoriach nowych możliwości (szans rynkowych), jakie mogą się pojawić w związku z ich rozwiązywaniem [Drucker 1984; Porter, Kramer 2006; Porter, Kramer 2011]. Oprócz organizacji biznesowych, które starają się wdrożyć w swojej strategii idee społecznej odpowiedzialności, również uczelnie od niedawna podjęły działania w tym kierunku. Uznano, że misja szkoły wyższej – służenia całemu społeczeństwu – nie jest wystarczająca do budowania konkurencyjności uczelni w kontekście globalnych wyzwań, takich jak przykładowo zmniejszanie się populacji młodych ludzi i wzrost udziału osób starszych w społeczeństwach krajów europejskich. Wśród innych czynników determinujących włączanie strategii społecznej odpowiedzialności do ogólnej strategii uczelni można wymienić:

• ogólny wzrost popularności tematyki społecznej odpowiedzialności i jej aktywne promowanie w ramach inicjatyw i organizacji o charakterze międzynarodowym, takich jak UN Global Compact czy Unia Europejska;
• wzrost konkurencji na rynku edukacyjnym, wymuszający poszukiwanie nowych możliwości osiągnięcia przewagi przez wykorzystanie niezagospodarowanych dotąd pól pozwalających na wzmocnienie reputacji uczelni;
• poszerzającą i zagęszczającą się sieć interesariuszy uczelni, których ocena i związane z jej wynikiem wspierające zachowania (bądź ich brak) stają się kluczowe dla warunków funkcjonowania tych podmiotów;
• wzrost rozmiarów uczelni i ich kampusów, czyniący z tych organizacji podmioty charakteryzujące się znaczącą konsumpcją zasobów, takich jak energia czy woda i mających rosnący wpływ na środowisko naturalne.

Zgodnie z definicją normy ISO 26000 społeczna odpowiedzialność organizacji (w tym: uczelni) rozumiana jest jako wpływ jej decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko, zapewniana poprzez przejrzyste i etyczne zachowanie, które:

• przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, w tym dobrobytu i zdrowia społeczeństwa;
• uwzględnia oczekiwania interesariuszy;
• jest zgodne z mającym zastosowanie prawem i spójne z międzynarodowymi normami postępowania;
• jest zintegrowane z działaniami całej organizacji i praktykowane w jej relacjach.

SGH – najlepsza uczelnia ekonomiczna w kraju – jako jedna z pierwszych zdecydowała się przeprowadzić badania, których wyniki będą stanowiły źródło informacji w procesie opracowania strategii społecznej odpowiedzialności.

Badania dotyczące postrzegania społecznej odpowiedzialności uczelni zostały podjęte w ramach dwóch grantów międzykolegialnych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w 2017 r. – wśród pracowników SGH i w 2018 r. wśród kluczowych pozostałych interesariuszy, tj. studentów, doktorantów i uczestników kursów organizowanych przez uczelnię (jedna kategoria) oraz instytucji zewnętrznych, w tym przedsiębiorstw, administracji publicznej, organizacji lokalnych, innych uczelni i absolwentów.

Ten artykuł bazuje na wynikach badań przeprowadzonych w 2018 r. przez zespół autorski. Na pytania ankietowe (pytania zamknięte i jedno otwarte) odpowiedzi udzieliło 207 osób. Dodatkowo przeprowadzono pięć wywiadów bezpośrednich (dwa z osobami z zewnątrz, ekspertami z zakresu CSR, dwa z pracownikami uczelni ze szczebla menedżerskiego i jeden z osobą odpowiedzialną za jakość nauczania) oraz dwa otwarte warsztaty, w których uczestniczyli przede wszystkim pracownicy (naukowi i administracji) i reprezentant doktorantów.

Przedmiotem oceny były relacje wewnętrzne, zewnętrzne, badania i edukacja jako główne obszary aktywności uczelni (były one również przedmiotem oceny w badaniach realizowanych w 2017 r.). Najliczniejszą grupę respondentów stanowili studenci i uczestnicy innych form edukacji na SGH (88%), następnie absolwenci (15%) i biznes (13%).

SGH – najlepsza uczelnia ekonomiczna w kraju – jako jedna z pierwszych zdecydowała się przeprowadzić badania, których wyniki będą stanowiły źródło informacji w procesie opracowania strategii społecznej odpowiedzialności.

Aż 94% ankietowanych zgodziło się z poglądem, że uczelnie powinny tworzyć strategię społecznej odpowiedzialności. W przypadku relacji wewnętrznych respondenci kładli nacisk na respektowanie praw studentów, dialog z interesariuszami, przeciwdziałanie mobbingowi i dyskryminacji, zapewnienie dobrych warunków pracy oraz rozwój pracowników jako kluczowe elementy składające się na strategię społecznej odpowiedzialności uczelni (ponad 90% wskazań). Ankietowani wśród działań, które powinna podejmować uczelnia w ramach społecznej odpowiedzialności, wskazali konieczność prowadzenia szerszego dialogu i uwzględniania praw studentów (prawie 50%). Pokazuje to również, jak istotną rolę odgrywa komunikacja w budowaniu kultury społecznej odpowiedzialności, która zwłaszcza w warunkach zmian wywołanych reformą 2.0 jest nie do przecenienia. Tylko rzetelna i bezpośrednia informacja, dostępna dla wszystkich zainteresowanych, stwarza możliwość zwiększenia poziomu zaangażowania interesariuszy w sprawne przeprowadzenie założeń reformy, a także oczekiwany rozwój i internacjonalizację polskiej nauki.

W zakresie relacji zewnętrznych na pierwsze miejsce wśród kluczowych obszarów budowania strategii społecznej odpowiedzialności zdecydowanie wysunęło się przestrzeganie norm etycznych w kontaktach z otoczeniem (99% zsumowanych odpowiedzi »tak« i »raczej tak«), relacje z biznesem (98%), a także relacje z innymi uczelniami (95%).

Kolejny analizowany obszar dotyczył znaczenia badań w ramach społecznej odpowiedzialności SGH. W tym przypadku interesariusze szczególną uwagę zwrócili na przestrzeganie etyki badań naukowych (86% odpowiedzi twierdzących), a także prowadzenie badań w obszarze zrównoważonego rozwoju oraz opracowanie i przestrzeganie kodeksu badań naukowych (po 81%).

Z kolei w czwartym analizowanym obszarze – edukacji – 99% interesariuszy SGH uznało, że kluczowe jest zapewnienie wysokiej jakości prowadzonych działań edukacyjnych przy zapewnieniu większego dopasowania się do potrzeb rynku (93%). Jednocześnie aż 90% badanych stwierdziło, że zarówno edukacja w zakresie zrównoważonego rozwoju, jak też z zakresu etyki i edukacja społeczeństwa (uniwersytet trzeciego wieku, uniwersytet dziecięcy) są istotnymi obszarami społecznej odpowiedzialności uczelni.

Na podstawie analizy wyników ankiety i dodatkowych warsztatów z wewnętrznymi interesariuszami SGH opracowano zarys modelu, który może się stać podstawą do zbudowania strategii społecznej odpowiedzialności uczelni. Jądro modelu stanowią relacje wewnętrzne będące podstawą do budowania oferty edukacyjnej uczelni, prowadzenia badań i w dalszej kolejności nawiązywania relacji zewnętrznych. Zostało to przedstawione na rysunku powyżej. Tylko solidne podstawy organizacji, a w przypadku uczelni szczególnie prowadzenie dialogu z pracownikami, zapewnienie możliwości ich rozwoju, dbałość zarządzających o dobrą atmosferę i standardy w pracy, w tym zapobieganie dyskryminacji i mobbingowi, dbałość o zdrowie pracowników – warunkują przejście na kolejne poziomy realizowania strategii odpowiedzialności społecznej. Bez silnego fundamentu nie jest możliwe przechodzenie na kolejne, bardziej zaawansowane poziomy budowania strategii. Wspólnota akademicka, która rodzi się na gruncie właściwych relacji wewnętrznych, jak wynika z badań, stwarza możliwość tworzenia zespołów interdyscyplinarnych (międzykolegialnych), a także sprzyja wymianie wiedzy i pobudza kreatywność jej uczestników.

dr hab. Halina Brdulak, prof. SGH, Katedra Zarządzania Międzynarodowego, Kolegium Gospodarki Światowej SGH

dr hab. Tomasz Dąbrowski, prof. SGH, Zakład Marketingu Wartości, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH

dr Ewa Jastrzębska, Zakład Ekonomii Środowiska i Zasobów Naturalnych, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH

dr Paulina Legutko-Kobus, Zakład Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH