Inteligentna organizacja w gminach

W literaturze istnieją liczne opracowania naukowe dotyczące inteligentnej organizacji w przedsiębiorstwach, natomiast zagadnienie to jest relatywnie rzadko opisywane w literaturze w odniesieniu do administracji publicznej czy też jednostek samorządu terytorialnego (JST).

Nie ulega wątpliwości, że jednostki samorządu terytorialnego powinny tworzyć inteligentne organizacje (IO), dzięki czemu będą mogły lepiej reagować na zmiany zachodzące w danej gminie oraz jej otoczeniu, a także wykorzystywać szanse rozwojowe związane z lepszym niż inne samorządy zarządzaniem informacjami i wiedzą.  

Celem badania statutowego przeprowadzonego w 2019 r. w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie pod kierunkiem prof. dr hab. H. Godlewskiej-Majkowskiej było podjęcie próby zdefiniowania, czym jest inteligentna organizacja w jednostkach samorządu terytorialnego. Ponadto zamierzeniem autorek było opracowanie metody pomiaru poziomu rozwoju inteligentnej organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego. 

Na podstawie badań literaturowych zaproponowano autorską definicję inteligentnej organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego. Za inteligentną jednostkę samorządu terytorialnego można uznać jednostkę efektywnie zarządzającą informacją, wiedzą, komunikacją i relacjami z partnerami oraz wykorzystującą nowoczesne rozwiązania technologiczne do realizowania zadań publicznych i dynamizowania procesów rozwoju lokalnego, a także osiągnięcia i utrzymania przewagi nad konkurentami. 

Przytoczona definicja jest punktem wyjścia do stworzenia autorskiej propozycji wskaźnika pozwalającego na pomiar poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego. Z uwagi na to, że do tej pory brakuje innych prób waloryzacji dotyczących poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego, w niniejszym opracowaniu zostały bliżej przedstawione wyniki tegorocznych badań na ten temat. W 2020 r. można spodziewać się dalszego postępu w dziedzinie oceny poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego.

Gminy jako inteligentne organizacje o różnym poziomie rozwoju – propozycja metodyczna 

Mając świadomość, że zidentyfikowanie inteligentnych organizacji oraz ocena poziomu dojrzałości tego typu organizacji wymaga przeprowadzenia szeroko zakrojonych badań jakościowych w jednostkach samorządu terytorialnego, uznano, że istnieje potrzeba waloryzacji poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego. Powinno to być zrobione na bazie zmiennych obiektywnych, mierzalnych i porównywalnych dla całego zbioru jednostek przestrzennych. 

Ponieważ najbardziej przydatne są dane z krajowych urzędów statystycznych, w celu zaproponowania metody ilościowej wspierającej rozpoznanie inteligentnych organizacji wśród jednostek samorządu terytorialnego zaproponowano stworzenie agregatu na podstawie następujących zmiennych:

• udział radnych o wyższym wykształceniu w ogólnej liczbie radnych w gminie – wskaźnik ten bezpośrednio odwołuje się do kapitału intelektualnego osób podejmujących decyzje w gminie;
• udział oczyszczalni ścieków o podwyższonym usuwaniu biogenów w ogólnej ich liczbie oraz udział oczyszczalni ścieków o podwyższonym usuwaniu biogenów i oczyszczalni biologicznych w ogólnej przepustowości oczyszczalni w gminie – ten wskaźnik pośrednio ukazuje stosunek decydentów do społecznej odpowiedzialności biznesu oraz wagi nowoczesnych metod oddziaływania na czystość środowiska; 
• udział środków z Unii Europejskiej na finansowanie programów i projektów unijnych w ogólnych dochodach gmin – na podstawie tej zmiennej możemy ocenić aktywność w wykorzystaniu informacji na temat możliwości dofinansowania wykonywania zadań własnych na podstawie kapitału obcego;
• średnia frekwencja wyborcza ludności w wyborach na osoby zarządzające jednostkami samorządu terytorialnego (tj. w Polsce na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w pierwszej i drugiej turze wyborów) – ta zmienna pokazuje pośrednio poziom rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, który jest silnie związany z aktywnością liderów lokalnych i ich umiejętnością zaangażowania mieszkańców w życie lokalne; czynnik ten pośrednio ukazuje gotowość do utworzenia inteligentnej organizacji w gminie, gdyż od aktywności mieszkańców zależy jakość i szybkość obiegu informacji;
• poziom rozwoju usług związanych z dostępem do wiedzy za pomocą nowoczesnych technik informacyjnych mierzony jako średnia arytmetyczna z następujących trzech zmiennych: liczba bibliotek (na 100 tys. mieszkańców), które umożliwiają podłączenie komputera (urządzenia mobilnego) użytkownika do gniazda elektrycznego, liczba bibliotek (na 100 tys. mieszkańców), które umożliwiają korzystanie z internetu bezprzewodowego, oraz liczba bibliotek (na 100 tys. mieszkańców), które mają dostęp do internetu szerokopasmowego;
• udział powierzchni obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, których rysunki występują w postaci wektorowej z nadaną georeferencją w powierzchni planów ogółem – ta zmienna wskazuje na aplikacyjność nowoczesnych technologii w obowiązkowych opracowaniach graficznych szczebla gminnego;
• udział powierzchni objętej obowiązującymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w powierzchni ogółem; na podstawie tego wskaźnika można wskazać pośrednio szybkość podejmowania decyzji lokalizacyjnych – jeśli interesująca inwestora nieruchomość nie jest zawarta w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wraz z określeniem przeznaczenia danej nieruchomości, wówczas wymagana jest tzw. decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, co oznacza znaczne opóźnienie przekazywania informacji interesariuszom.

Wyniki analizy przestrzennego zróżnicowania wskaźnika poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w gminach 

Jak wynika z zaprezentowanych agregatów, najbardziej rozwinięte inteligentne organizacje charakteryzują gminy miejskie, przy czym im wyższy jest poziom urbanizacji, tym wyższe są minimalne wartości wskaźnika. Nie ma natomiast różnicy pomiędzy maksymalnymi wartościami wskaźnika dla gmin miejsko-wiejskich i wiejskich. Wniosek ten potwierdza także analiza kartograficzna rozkładu zmienności wskaźnika poziomu rozwoju inteligentnych organizacji (rys. 1).

Można też zauważyć, że wyższy poziom rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego charakteryzuje obszary wyżej ekonomicznie rozwinięte, odznaczające się zarazem wysoką atrakcyjnością inwestycyjną (wskaźnik Pearsona obliczony dla wskaźnika potencjalnej atrakcyjności gmin i wskaźnika IO w 2018 r. wyniósł 0,575). Istotne jest także bliskie położenie geograficzne w stosunku do obszarów zurbanizowanych i granicy UE.

W odniesieniu do gmin wiejskich można stwierdzić, że niższy poziom informatyzacji mniejszych i peryferyjnie położonych lokalnych jednostek, a także brak potrzeby stosowania rozbudowanych systemów informatycznych oraz rolniczy charakter gospodarki implikują mniejsze potrzeby zatrudniania pracowników wiedzy. Jednocześnie mniejsza skala działalności gospodarczej i jej rozproszony charakter mogą powodować nieopłacalność stosowania kapitałochłonnych rozwiązań w zakresie gospodarki komunalnej w tego typu jednostkach.

Widoczna jest też druga prawidłowość, tym razem przestrzenna, polegająca na tym, że w Polsce Zachodniej jednostki samorządu terytorialnego mają wyższy poziom wskaźnika inteligencji organizacyjnej. Można to wytłumaczyć charakterystycznym dla całej Europy kierunkiem dyfuzji innowacji, który w Polsce również przyjmuje przebieg z zachodu na wschód z zachowaniem hierarchicznego charakteru dyfuzji w okolicach silnie zurbanizowanych. Wyższym wskaźnikiem charakteryzują się obszary silnie zurbanizowane, zwłaszcza aglomeracje: górnośląska, warszawska, łódzka, wrocławska oraz poznańska. 

Warto podkreślić, że wykorzystanie jakichkolwiek metod waloryzacji inteligentnych organizacji w gminach napotyka trudności związane z różną skalą jednostek samorządu terytorialnego, nawet tego samego stopnia. Trudno np. porównywać zasadność wprowadzania nowoczesnych rozwiązań technologicznych w małej gminie wiejskiej z gminą tworzoną przez duże miasto. Im większa jest gmina, im większa jest masowość przepływów informacji i im bardziej rośnie ich złożoność, tym bardziej uzasadnione jest użycie narzędzi typowych dla inteligentnych organizacji i tym bardziej potrzebni są pracownicy o wysokich kwalifikacjach gotowi do ich podnoszenia oraz dostosowywania do zmieniającej się organizacji w gminie. Stąd mniejsza gmina może nie być zainteresowana korzystaniem z całego spektrum rozwiązań typowych dla inteligentnych organizacji z uwagi na brak zasadności ekonomicznej lub organizacyjnej wprowadzenia niektórych rozwiązań. 

Należy zwrócić uwagę, że zaproponowana metoda opiera się na dosyć wąskim zestawie zmiennych, co wynika z niskiej dostępności danych ogólnopolskich dotyczących organizacji pracy samorządu terytorialnego. Jednak nawet tak stosunkowo ubogi wskaźnik pozwala dostrzec pewne charakterystyczne prawidłowości, które potwierdzają istnienie związku pomiędzy poziomem rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego a poziomem urbanizacji.

Zakończenie 

Na podstawie powyższych rozważań za inteligentną jednostkę samorządu terytorialnego można uznać jednostkę efektywnie zarządzającą informacją, wiedzą, komunikacją i relacjami z partnerami oraz wykorzystującą nowoczesne rozwiązania technologiczne do realizowania zadań publicznych i dynamizowania procesów rozwoju lokalnego, a także osiągnięcia i utrzymania przewagi nad konkurentami. 

Na podstawie dość wąskiego zestawu cech opisujących inteligentną organizację wraz z ich oceną punktową okazało się możliwe stworzenie wskaźnika poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego szczebla gminnego w Polsce. 

Na podstawie analizy przestrzennego zróżnicowania wskaźnika poziomu rozwoju inteligentnej organizacji w gminach można stwierdzić, że występuje dodatnia zależność pomiędzy poziomem rozwoju inteligentnej organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego a poziomem urbanizacji, poziomem rozwoju gospodarczego i atrakcyjności inwestycyjnej. Najwyższym poziomem rozwoju inteligentnej organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego cechowały się gminy miejskie, w dalszej kolejności miejsko-wiejskie, a na końcu uplasowały się gminy wiejskie. Ponadto należy zauważyć wyższy poziom rozwoju inteligentnej organizacji w jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce Zachodniej, co jest zgodne z kierunkiem dyfuzji innowacji. 

Zaproponowany wskaźnik może być wykorzystany do oceny poziomu rozwoju inteligentnych organizacji w jednostkach taksonomicznych różnych szczebli na terenie różnych krajów. Niemniej jednak niezbędne jest pogłębienie analizy przestrzennej wskaźnika o wnioski z badań jakościowych. W 2020 r. można się spodziewać rozszerzenia zakresu analiz wskaźników cząstkowych oraz wzbogacenia wskaźnika atrakcyjności inwestycyjnej o wyniki pogłębionych badań w jednostkach samorządowych uzyskujących najwyższe oceny.