System bankowy w nieustannym ruchu

Kończący się rok 2018 był dosyć burzliwym okresem dla polskiego sektora bankowego głównie ze względu na wprowadzenie nowych rozwiązań z zakresu rachunkowości, transakcje fuzji i przejęć (przeprowadzone i rozważane), oczekiwanie na zmianę polityki stóp procentowych, a także wydarzenia generujące ryzyko reputacji. Pomimo to osiągane wyniki wskazują na stabilną sytuację i rozwój sektora bankowego, w tym na postęp technologiczny.

Oceny sektora bankowego dokonuje się najczęściej przez pryzmat rentowności, wypłacalności, płynności i jakości aktywów. Według danych KNF we wszystkich tych sferach sytuacja przedstawia się korzystnie na tle poprzednich lat. Z perspektywy klientów preferujących tradycyjne kanały dystrybucji ważną informacją jest spadająca liczba placówek. Banki redukują sieć oddziałów w celu ograniczenia kosztów funkcjonowania. Wynika to m.in. z faktu, iż rosnąca liczba klientów preferuje korzystanie z bankowości internetowej czy mobilnej, ograniczając do minimum wizyty w placówkach banku. W coraz większym zakresie banki deklarują bądź wdrażają nowe rozwiązania technologiczne, zarówno te nastawione na obsługę klientów, jak i te mające zastosowanie do udoskonalania procesów wewnątrz organizacji. Dotychczas dwa banki (Santander Bank Polska SA – wcześniejsza nazwa BZWBK SA – oraz PKO BP SA) wdrożyły technologię blockchain. Santander Bank Polska SA oferuje klientom możliwość dokonywania przelewów międzynarodowych z wykorzystaniem tej technologii, zaś PKO BP SA wykorzystuje ją do potwierdzania autentyczności i niezmienności dokumentów przekazywanych elektronicznie. Dodatkowo Biuro Informacji Kredytowej we współpracy ze spółką Billon (sektor fintech) wdraża zastosowanie blockchainu do przechowywania i przesyłania dokumentów na tzw. trwałym nośniku m.in. w sektorze bankowym. Banki intensyfikują nie tylko współpracę ze startupami z sektora fintech, ale także wykorzystanie automatyzacji i robotyzacji do powtarzalnych czynności w celu usprawnienia wewnętrznych procesów i obniżenia kosztów. Wykorzystanie nowych technologii zwiększa atrakcyjność banków w oczach klientów, ale także stwarza nowe możliwości dla innowatorów, którzy mogą komercyjnie zastosować swoje pomysły. Współczesny bankowiec musi znać nie tylko finanse czy prawo i umieć pracować w zespole, ale także nowe technologie i umieć współtworzyć rozwiązania prowadzące do ich wdrożenia. Regulacyjnym bodźcem do tworzenia innowacji jest w dużym stopniu znowelizowana ustawa o usługach płatniczych, oparta na PSD2 (ang. payment services directive 2), która wprowadziła tzw. bankowość otwartą, zakładającą m.in. dostęp do danych dla podmiotów trzecich. Rosnące wykorzystanie nowych technologii przyczynia się do wzrostu znaczenia cyberbezpieczeństwa, które i tak od kilku lat znajduje się na liście istotnych rodzajów ryzyka.

„Tutaj [...], aby utrzymać się w tym samym miejscu, trzeba biec ile sił” (L. Carroll, Alicja po drugiej stronie lustra). Ten cytat dobrze oddaje istotę działalności w sektorze finansowym. Banki jako pierwsze pod względem wielkości podmioty w sektorze finansowym w Polsce ciągle zmieniają sposób swojego funkcjonowania. Wynika to nie tylko z uwarunkowań formalno-prawnych, ale i z rosnącej konkurencji oraz oczekiwań inwestorów w zakresie poprawy rentowności. Rok 2018 był wymagający dla sektora bankowego ze względu na nowe rozwiązania regulacyjne, fuzje i przejęcia, utrzymujące się niskie stopy procentowe oraz zdarzenia mające wpływ na reputację. Nadchodzący rok stawia przed bankami nowe wyzwania, którym będą musiały sprostać w sprzyjających warunkach makroekonomicznych.

Warto podkreślić, że kondycję finansową dwóch największych polskich banków sprawdzono na szczeblu europejskim. PKO BP SA oraz Pekao SA zostały poddane w bieżącym roku testom warunków skrajnych (ang. stress tests) w ramach działań prowadzonych przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (ang. European Banking Authority, EBA) i zakończyły je pozytywnie. Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku banków europejskich (tzw. banków matek) będących właścicielami banków (tzw. spółek córek) w Polsce, co należy ocenić pozytywnie. Sytuacja banków matek, a w szczególności ich odporność na szok, ma istotne znaczenie dla rynków, na których działają ich spółki córki. Pokazał to dobitnie ostatni globalny kryzys finansowy, kiedy to pogorszenie sytuacji banków matek doprowadziło do znaczącego zahamowania akcji kredytowej przez spółki córki działające na rynkach wschodzących. Wyniki testów warunków skrajnych nastrajają zatem pozytywnie na najbliższy okres, chociaż należy mieć świadomość, że testy warunków skrajnych są przeprowadzane przy określonych założeniach, a ewentualny faktyczny scenariusz kryzysowy może być odmienny.

Banki komercyjne rozpoczęły ten rok od finalizacji przejścia na Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 9 (MSSF 9), który w sposób znaczący zmienił podejście do oceny ryzyka kredytowego i wyceny aktywów. Doprowadziło to do skokowej zmiany w parametrach jakości portfela kredytowego oraz do wzrostu obciążenia kosztami tworzonych odpisów. Pomimo to rentowność sektora bankowego nie obniżyła się, dzięki skutecznej polityce biznesowej, w tym kosztowej. Jednocześnie zmiana standardu przyczyniła się do lekkiego obniżenia kapitałów własnych banków na skutek rozłożenia w czasie ujmowania konsekwencji przejścia na nowe rozwiązania. W kolejnych latach jednorazowe efekty przejścia na nowy standard będą się nadal ujawniać w kapitałach własnych banków. Inne kluczowe regulacje, które weszły w życie, to: (1) rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO), które nałożyło dodatkowe obowiązki na podmioty z różnych sektorów, zwiększając ochronę danych klientów; (2) ustawa o obrocie instrumentami finansowymi wdrażająca MIFID II (ang. Markets in Financial Instruments Directive II), zwiększająca ochronę klienta dokonującego inwestycji, a także wspomniana już zmiana ustawy o usługach płatniczych związana z PDS2. Każda zmiana regulacyjna wiąże się dla banków z koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów w celu dostosowania się do nowych rozwiązań.

Rok 2018 stał pod znakiem znaczących przejęć na rynku bankowym. Sfinalizowano transakcję zakupu Raif- feisen Polbanku SA przez BGŻ BNP Paribas SA oraz Deutsche Bank Polska SA przez Santander Bank Polska SA. Ogłoszono także przejęcie Eurobanku SA przez Bank Millennium SA (transakcja zostanie sfinalizowana w 2019 r.). Te trzy fuzje wynikały z decyzji właścicieli o wycofaniu się z polskiego rynku. W przypadku dwóch sfinalizowanych już transakcji decyzja ta była wynikiem procesu restrukturyzacji grup kapitałowych spółek matek. Rozważane jest również połączenie Idea Banku z Getin Noble Bankiem w ramach procesu ich restrukturyzacji. W nadchodzącym roku bardziej prawdopodobne wydają się fuzje i przejęcia w sektorze banków spółdzielczych niż komercyjnych.

Na działalność sektora bankowego silnie wpływa sytuacja ogólnogospodarcza. Ostatnie lata cechowały się w Polsce relatywnie wysokim poziomem wzrostu gospodarczego. Zakładane utrzymanie się w 2019 r. wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, chociaż niższego niż w 2018 r. (według prognoz Banku Światowego i OECD), powinno pozytywnie wpływać na wyniki finansowe sektora. Jednakże niewiadomą jest kształtowanie się poziomu stóp procentowych. W przeciwieństwie do USA, gdzie pod koniec 2015 r. rozpoczęto podwyżki stóp procentowych, EBC i NBP utrzymują je na niezmienionym poziomie. Przy rosnącej inflacji może to zniechęcić deponentów do utrzymywania oszczędności w bankach. Na tym tle pozytywnie należy ocenić dążenie banków do zwiększania roli rachunków osobistych w strukturze depozytów, bowiem ich wrażliwość na zmianę stóp procentowych jest niska. W przypadku wzrostu stóp procentowych ta część depozytów nie przyczyni się do wzrostu kosztów finansowania. Banki powinny jednak rozszerzyć ofertę dla klientów oszczędzających, aby zachęcić ich do utrzymywania środków w postaci depozytów bądź korzystania z innych produktów finansowych. W przypadku produktów finansowych istotną rolę odgrywa rzetelna informacja na temat cech produktu, w szczególności ryzyka. Po zaistniałych przypadkach materializacji ryzyka reputacji w sektorze bankowym w związku z oferowaniem produktów finansowych konieczna jest zmiana sposobu dystrybucji tych instrumentów nie tylko implikowana zmianami regulacyjnymi (MIFID II), ale także wzmocnieniem roli i wagi standardów etycznych.