Raportowanie schematów podatkowych (MDR)

W dniu 16 maja 2019 r. w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie odbyła się XI Debata Podatkowa zorganizowana przez Instytut Finansów SGH przy współudziale SKN Doradztwa Podatkowego i poświęcona problematyce nowych obowiązków informacyjnych w zakresie raportowania tzw. schematów podatkowych (ang. Mandatory Disclosure Rules, MDR). Schematem podatkowym jest najczęściej rozwiązanie podatkowe, w którym występuje korzyść podatkowa, ale także inne sytuacje z transferami aktywów, nieprzejrzystą strukturą własności, unikaniem raportowania FATCA/CRS. Raportowanie dotyczy wszystkich podatków, w tym VAT. Schemat, który zgłaszany jest elektronicznie do szefa KAS, zawiera informacje o przekazującym i korzystającym, opis schematu podatkowego, zastosowane przepisy prawa podatkowego oraz spodziewaną wysokość korzyści podatkowej i uzyskuje własny numer referencyjny NSP.

Z wykładem inauguracyjnym wystąpił dr Marcin Lachowicz, podkreślając, że przepisy dotyczące MDR stanowią element szerszej nowelizacji mającej na celu uszczelnienie systemu podatkowego, uzupełniającej inne, już istniejące narzędzia, takie jak np. klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Za wprowadzeniem zmian w obszarze raportowania schematów podatkowych przemawiała obserwacja życia gospodarczego oraz analiza wyników przeprowadzonych kontroli podatkowych i treści składanych wniosków o interpretacje indywidualne. Przykładem jest praktyka nadużywania Podatkowych Grup Kapitałowych do tworzenia struktur optymalizacyjnych z wykorzystaniem wewnątrzgrupowych darowizn. W latach 2010–2016 z łącznej liczby 765 interpretacji wydanych na wniosek PGK aż 116 dotyczyło darowizn dokonywanych pomiędzy tworzącymi je spółkami. Przy wprowadzaniu przepisów MDR przyświecało Ministerstwu Finansów zapewnienie zasad równej konkurencji dla wszystkich uczestników rynku gospodarczego.

Z głosem ad vocem wystąpiła dr Joanna Szlęzak-Matusewicz (Instytut Finansów SGH), dokonując analizy przepisów MDR w płaszczyźnie legislacyjnej oraz aplikacyjnej. W istocie polskie przepisy w sposób znaczny wykraczają poza standard minimum określony w unijnej dyrektywie DAC 6. Raportowaniu podlegają, oprócz schematów transgranicznych, także niektóre schematy krajowe, jak również liczne operacje gospodarcze o charakterze zwykłym lub powtarzalnym, w przypadku których korzyść podatkowa stanowi mało istoty czynnik decyzyjny lub które są przykładami legalnej, nieagresywnej optymalizacji podatkowej. Co więcej, obowiązek raportowania został rozciągnięty także, choć w ograniczonym zakresie, na opodatkowanie pośrednie. Powyższe zdaje się stać w sprzeczności z początkowymi zapowiedziami Ministerstwa Finansów: w pierwotnej wersji objaśnień wskazywano, że obowiązek raportowania ma dotyczyć głównie agresywnej optymalizacji podatkowej i nadużyć. Przepisy czytane w sposób literalny mogą być przyczyną licznych wątpliwości natury interpretacyjnej, co ma skłaniać podmioty do raportowania wpisujących się w szeroko zakrojone definicje ustawowe zwykłych czynności podejmowanych w ramach działalności gospodarczej. Przesłanki te może bowiem potencjalnie wypełniać np. zadeklarowanie zaliczek uproszczonych, podjęcie działalności w specjalnej strefie ekonomicznej czy zastosowanie podwyższonych, 50% kosztów uzyskania przychodów. Użyte pojęcia są nieostre, zbyt ogólne, niezdefiniowane albo warunkowe (jak np. podmiot działający rozsądnie czy zmiana zasad opodatkowania). W ocenie dr Joanny Szlęzak-Matusewicz środek przyjęty przez polskiego ustawodawcę do realizacji celu zdaje się nieadekwatny, a sankcje, jakkolwiek odstraszające, godzą w podstawowe zasady, w tym w zasadę proporcjonalności.

W dyskusji panelowej moderowanej przez dr. hab. Marcina Jamrożego, prof. SGH, głos zabrał Paweł Satkiewicz, podkreślając, że do kompetencji rzecznika należy m.in. branie udziału w pracach nad projektami ustaw, które bezpośrednio wpływają na sektor MŚP, występowanie do właściwych organów władzy publicznej o zmianę przepisów, które są szkodliwe dla rozwijania przedsiębiorczości lub o wprowadzenie takich, które poprawią i usprawnią funkcjonowanie przedsiębiorców w Polsce. Zdaniem Pawła Satkiewicza doprecyzowanie przepisów MDR było i wciąż jest konieczne, ponieważ zarówno same przepisy, jak i wydane do nich objaśnienia pozostawiają wciąż liczne wątpliwości interpretacyjne, zwiększając obowiązki w zakresie tax compliance.

Doktor Jakub Jankowski zauważył, że regulacje MDR budzą liczne kontrowersje nie tylko w branży doradczej, ale także w środowisku biznesowym, w tym w szczególności wśród firm należących do sektora MŚP. Tytułem przykładu wskazał, że przedsiębiorca, który rozważa różne opcje realizacji inwestycji i konsultuje je z doradcą finansowym, może zostać poproszony o złożenie oświadczenia o stanie majątkowym swoim i/lub swoich krewnych (podmioty powiązane) w celu zweryfikowania statusu kwalifikowanego korzystającego. Rozwiązanie takie jest niespotykane w normalnych relacjach biznesowych i powoduje uzasadnione wątpliwości ze strony większości przedsiębiorców, którzy często nie orientują się w szczegółowych obowiązkach w zakresie MDR, a przygotowane objaśnienia są niezwykle kazuistyczne.

Doktor Wojciech Sztuba wskazał, że polskie regulacje kontrastują z działaniami wprowadzonymi w innych państwach Unii Europejskiej. Mechanizm testowany przez Ministerstwo Finansów od wielu już lat w zakresie innych narzędzi (jak np. klauzula GAAR czy sankcje VAT-owskie) przynosi dobre efekty z perspektywy fiskalnej. Efekt behawioralny, o którym jedynie z rzadka wspomina Ministerstwo Finansów, niewątpliwie działa i skutecznie zniechęca podatników do działań optymalizacyjnych. Pomimo dynamicznego rozwoju nowoczesnych narzędzi statystycznych i analitycznych (szeroko rozumianego obszaru big data), a także zwiększającej się liczby kontroli podatkowych o charakterze ukierunkowanym (celowanym) na konkretne nadużycia nie widać skoncentrowania działań ministerstwa na wyposażeniu aparatu skarbowego w odpowiednie kompetencje i narzędzia informatyczne, lecz raczej na wprowadzaniu przepisów normatywnych o charakterze odstraszającym, które dotkliwie sankcjonują nie tylko agresywne działania optymalizacyjne, lecz także zwykłe błędy podatników. Powyższe ma swoje dalsze konsekwencje dla rynku, ponieważ wciąż rośnie ryzyko podatkowe prowadzonej działalności gospodarczej oraz zmienia się rola doradców podatkowych w obrocie gospodarczym.

Renata Miązek, dokonując oceny sankcji związanych z niedopełnieniem obowiązków MDR, zwróciła uwagę na szczególnie dotkliwe kary nałożone na profesjonalnych pełnomocników. Wprowadzone sankcje mają charakter osobisty, są nieproporcjonalne, tym bardziej że mogą one zostać nałożone także w braku zaraportowania zdarzeń, które nie wiążą się z uzyskaniem istotnej korzyści podatkowej. Wiele pytań pozostaje wciąż bez odpowiedzi, m.in. jak daleko należy rozciągać odpowiedzialność osobistą w odniesieniu do konkretnego schematu, ile osób może zostać pociągniętych do odpowiedzialności z tytułu jednego uzgodnienia oraz czy taką odpowiedzialność ponoszą również członkowie zarządu, którzy nie mają styczności ze sprawami finansowo-księgowymi spółki.

DR HAB. Marcin Jamroży, prof. SGH, kierownik Zakładu Podatków, Kolegium Zarządzania i Finansów SGH