Ćwierć wieku badań nad przedsiębiorczością kobiet w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
W bieżącym roku przypada 25. rocznica zainicjowania w Kolegium Gospodarki Światowej programu badawczego nad zjawiskiem przedsiębiorczości kobiet i powołania do życia czasopisma „Kobieta i Biznes”. Początek temu programowi dała Polsko-Amerykańska Biblioteka dla Kobiet Biznesu, do której powstania przyczyniły się dwie Amerykanki: Christina Lane i Gayla Salinas z INET Foundation.
Uroczyste otwarcie biblioteki odbyło się w maju 1993 r. z udziałem władz rektorskich, przedstawicieli ambasady amerykańskiej i licznego grona kobiet reprezentujących środowisko akademickie i biznesowe. W ślad za tym wydarzeniem, z inicjatywy profesor Eufemii Teichmann – ówczesnej dziekan KGŚ, 3 czerwca 1993 r. został powołany program naukowo-badawczy będący jednocześnie platformą akademicko-gospodarczej dyskusji nad nowym wówczas zjawiskiem, jakim była przedsiębiorczość kobiet. Z programu wyłoniło się Międzynarodowe Forum Kobiet – Stowarzyszenie Kobiet Nauki i Biznesu działające pod adresem SGH.
W ramach programu były organizowane spotkania dyskusyjne oraz coroczne międzynarodowe konferencje. Zostały również podjęte badania empiryczne nad kobietami i mężczyznami prowadzącymi firmy. Materiały z konferencji oraz wyniki badań były publikowane w czasopiśmie „Kobieta i Biznes”.
Pierwsza z konferencji („Kobieta w biznesie, społeczeństwie i rodzinie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Przekształcenia systemowe – więcej szans czy zagrożeń dla kobiet?”), zorganizowana 5–6 maja 1994 r., spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem. Brało w niej udzial szerokie grono uczestniczek i dziennikarzy (zarówno telewizji, jak i prasy oraz licznych magazynów). Dzięki mediom udało się uwidocznić problem gorszej sytuacji kobiet na rynku pracy i – wskutek tego – podejmowania przez kobiety pracy na własny rachunek.
W 1995 r. zostało przeprowadzone pierwsze w Polsce badanie porównujące kobiety i mężczyzn pracujących na własny rachunek (na reprezentatywnej próbie 1050 właścicieli firm) pod względem motywacji do samozatrudnienia oraz barier napotykanych zarówno na etapie podejmowania decyzji o działalności na własny rachunek, jak i na etapie rozwoju firmy. Wnioski płynące z tego badania potwierdziły to, co zostało już ustalone we wcześniejszych latach przez badaczy amerykańskich: głównym czynnikiem motywującym kobiety do samozatrudnienia jest dążenie do bycia niezależną tak w sferze podejmowania decyzji, jak i osiągania własnych dochodów. Inne motywacje to: trudności ze znalezieniem pracy lub niezadowolenie z pracy etatowej z powodu ograniczonych szans na awans, poczucie, że łatwiej będzie łączyć pracę z życiem rodzinnym niż w przypadku zatrudnienia etatowego. W literaturze przedmiotu motywacje do zakładania własnych firm klasyfikuje się w kategoriach „przyciągania” (ang. opportunity – pull) i „wpychania” (ang. necessity – push). Czynniki skłaniające do założenia własnej firmy to nie tylko dążenie do niezależności i wyższych zarobków, ale także posiadanie cech przedsiębiorczych oraz skłonność do ryzyka. Czynniki wpychające do samozatrudnienia to przede wszystkim trudności ze znalezieniem pracy etatowej lub niezadowalające warunki pracy (np. niemożność łączenia pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi). Jak wynikało z badań, w Polsce czynniki wymuszające samozatrudnienie częściej odnosiły się do kobiet niż mężczyzn, podczas gdy czynniki skłaniające do założenia własnego biznesu – częściej do mężczyzn.
Rozpoznane po raz pierwszy w badaniu z 1995 r. bariery przedsiębiorczości deklarowane przez właścicieli i właścicielki firm zostały sklasyfikowane w czterech grupach: ekonomiczne (wysokie podatki i koszty pracy, problemy ze zdobywaniem nowych klientów, utrudniony dostęp do kapitału), administracyjne (skomplikowane formalności i procedury, niejasne przepisy i częste zmiany w prawie gospodarczym), edukacyjne (ograniczony dostęp do edukacji w zakresie uzyskiwania kompetencji przydatnych w zarządzaniu własnym biznesem) i kulturowe deklarowane wyłącznie przez kobiety (lęk przed ryzykiem i porażką, niskie poczucie własnych kompetencji i cech przedsiębiorczych). Z powodów kulturowych kobietom nie tylko było trudniej niż mężczyznom podejmować decyzje o rozpoczęciu działalności na własny rachunek, ale także prowadzić firmę, napotykały bowiem problemy związane z pozyskaniem kapitału na rozwój firmy w postaci kredytu bankowego, venture capital czy też ze strony prywatnych inwestorów. Bariery kulturowe to w przypadku kobiet także ograniczony dostęp do instytucjonalnych form opieki nad dziećmi.
Innym projektem badawczym prowadzonym w KGŚ, a dotyczącym przedsiębiorczości kobiet, było ogólnopolskie badanie ankietowe z 2000 r., którym objęto kobiety na stanowiskach kierowniczych wyższego szczebla: od głównej księgowej do prezesa/dyrektora generalnego firmy, w tym właścicielki firm. Było to prekursorskie w Polsce badanie dotyczące stylów zarządzania i ścieżek kariery zawodowej kobiet.
Nurt badań nad przedsiębiorczością kobiet jest stale obecny w działalności badawczo-naukowej KGŚ od 25 lat, a problematyka ta przewija się m.in. w badaniach prowadzonych przez doktorantów. Jako przykład może posłużyć badanie ankietowe wśród właścicielek mikrofirm z województwa mazowieckiego na temat ich strategii biznesowych, które zostało zrealizowane przez doktoranta KGŚ w 2014 r.
Dotychczasowe badania nad przedsiębiorczością kobiet w KGŚ SGH niewątpliwie przyczyniły się do wzbogacenia wiedzy odnośnie do cech demograficzno-społecznych kobiet podejmujących działalność na własny rachunek, motywacji skłaniających do samozatrudnienia i napotykanych barier. Istotnym wkładem do teorii nauk społecznych była klasyfikacja barier przedsiębiorczości kobiet oraz wskazanie, że bariery kulturowe dotyczą wyłącznie kobiet. Pokazano także, że samozatrudnienie stanowi istotny element rynku pracy kobiet, i wskazano rozwiązania instytucjonalne sprzyjające podejmowaniu decyzji o działalności gospodarczej na własny rachunek oraz rozwojowi przedsiębiorczości w przypadku kobiet.
Międzynarodowe Forum Kobiet – Stowarzyszenie Kobiet Nauki i Biznesu obecne w przestrzeni SGH od 25 lat nie tylko promuje uczelnię, ale także stanowi pomost pomiędzy nauką a praktyką gospodarczą.
