Co to jest lifelong learning? Dlaczego warto uczyć się przez całe życie?

Nieustannie zachodzące zmiany, niemalże we wszystkich obszarach życia, wymuszają na jednostkach konieczność stałego podnoszenia poziomu wykształcenia, ciągłego poszerzania swoich kompetencji, w celu przystosowania się do zmiennej i nieprzewidywalnej rzeczywistości, a także sprawnego wykorzystywania wielu możliwości, jakich dostarczają nowoczesne technologie.

Właśnie owa koncepcja uczenia się przez całe życie określana jest obecnie jako lifelong learning i odnosi się do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności, mającej na celu rozwój wiedzy i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie.

Pomimo tego, że prawie 50% zawodów w Polsce jest zagrożonych automatyzacją¹ (w mniejszym lub większym stopniu), liczne przedsiębiorstwa sygnalizują trudności ze znalezieniem pracowników o odpowiednich umiejętnościach.

Prognozy zaprezentowane w raporcie PwC „Luka na rynku pracy w Polsce. Jak ją zniwelować?” ² wskazują aż 1,5 mln miejsc pracy w Polsce, może pozostawać nieobsadzone ze względu na istniejące braki kadrowe do 2025 roku. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przewiduje, że do 2030 roku będzie w Polsce brakowało 4 milionów pracowników³.

Uwzględniając powyższe dane, należy podkreślić, że aktualnie rozwój kapitału ludzkiego to już nie tylko zespół zorganizowanych działań odbywających się w konkretnym czasie, których celem jest zmiana zachowań ludzkich. Współcześnie nacisk przesuwa się z formalnego szkolenia w kierunku kształtowania kultury całożyciowego rozwoju jednostki, która zachęca do podjęcia „uczenia się, oduczania i ponownego uczenia się” w toku całego życia z uwzględnieniem także pozaformalnych i nieformalnych oraz incydentalnych procesów rozwojowych.

Krótki rys historyczny koncepcji lifelong learning

Idea lifelong learning (LLL) – całożyciowego uczenia się, która w ostatnim czasie jest tak intensywnie promowana, ma odległą historię. Za jej prekursorów uznaje się starożytnych filozofów, m.in.: Konfucjusza, Sokratesa, Platona i Senekę, którzy formułowali postulaty stałego uczenia się i rozwoju.

Konstrukcja teoretyczna opisywanej koncepcji, ukształtowała się w latach 60-tych XX wieku, gdzie pierwotnie określano ją terminem „kształcenie ustawiczne”. Działania podejmowane na rzecz promowania LLL przez organizacje międzynarodowe, takie jak UNESCO, Rada Europy, Komisja Europejska i OECD, przyczyniły się do rozwoju opisywanej idei także w ostatnich latach.

Warto podkreślić znaczenie pięciu historycznie najważniejszych opracowań teoretycznych, prezentujących zagadnienie LLL, jako podstawę procesów edukacyjnych w XXI wieku: Raport E. Faure’a „Uczyć się, aby być”, Raport J. Delorsa „Uczenie się – nasz ukryty skarb”, Biała Księga Komisji Europejskiej „Na drodze do uczącego się społeczeństwa” i Niebieska Księga „Edukacja dla Europy”.

Na uwagę zasługują również sformułowane przez R.J. Kidda⁴  trzy wymiary lifelong learning: kształcenie w pionie, w poziomie i w głąb.

• Kształcenie w pionie obejmuje kolejne szczeble edukacji formalnej (od żłobka/przedszkola poprzez szkołę, studia, kształcenie podyplomowe, MBA itd.).
• Kształcenie w poziomie ma zapewnić rozwój zainteresowań dzięki indywidulanej aktywności człowieka, poprzez poznawanie różnych dziedzin życia, nauki, kultury niezależnie od studiów pionowych.
• Kształcenie w głąb jest natomiast ściśle związane z jakością podejmowanych procesów rozwojowych i wyraża się w bogatej motywacji do uczenia się, w umiejętnościach samokształcenia, zainteresowaniach intelektualnych, stylu życia zgodnym z ideą LLL i kulturalnym wykorzystaniem czasu wolnego.

Według Kidda, idea edukacji całożyciowej jest w pełni realizowana tylko wówczas, gdy uczestnicy przejawiają aktywność we wszystkich trzech opisywanych płaszczyznach.

Dlaczego warto uczyć się przez całe życie?

Obecnie przestrzenią zdobywania wiedzy i umiejętności są nie tylko instytucje edukacyjne, ale całe życie człowieka i wszystko, co się w nim dzieje.

Lifelong learning oznacza w istocie podejmowanie ustawicznego uczenia się i przystosowywania do szybkich zmian.

W dzisiejszej rzeczywistości, określanej mianem VUCA⁵, jest to jedna z najbardziej pożądanych kompetencji. Zakłada kontynuację podnoszenia kwalifikacji i dokształcanie się po zakończeniu edukacji formalnej. Można to robić poprzez udział w szkoleniach, warsztatach, kursach, studiach podyplomowych czy innych zorganizowanych formach rozwojowych, jak również całkowicie samodzielnie, wykorzystując w tym celu na przykład obszerne zasoby internetowe.

Aktualnie, jak nigdy dotąd, mamy możliwości uczestnictwa w masowych kursach online, prowadzonych przez uniwersytety i instytuty naukowe z całego świata (tzw. MOOCs), udostępnianych m.in. na platformach takich jak: Coursera, edX, Udacity, Udemy, Future Learn czy polska Navoica. W celach samodoskonalenia można także wykorzystywać serwisy społecznościowe np. LinkedIn, Facebook czy Twitter, uczestnicząc aktywnie w dyskusjach specjalistycznych grup tematycznych. Olbrzymie możliwości edukacyjne drzemią także w korzystaniu z filmów publikowanych na specjalistycznych kanałach w serwisie YouTube, czy też zarejestrowanych wystąpień z konferencji naukowych TED oraz czytania wpisów umieszczonych na eksperckich blogach i słuchania podcastów.

Idea LLL odnosi się do wszystkich dziedzin wiedzy oraz obszarów działalności. W praktyce lifelong learning prowadzi do pogłębiania własnych kompetencji, a przez to podniesienia atrakcyjności i wartości na rynku pracy lub też, w przypadku osób rozważających zmianę pracy czy powracających na rynek po dłuższej przerwie, umożliwia zdobycie nowych umiejętności i przebranżowienie.

Z uwagi na wspomniane już duże tempo zmian społeczno-gospodarczych i ekonomicznych, realizacja koncepcji uczenia się przez całe życie staje się wymogiem dla właściwego funkcjonowania na rynku pracy. Stąd też, coraz bardziej w trakcie procesów rekrutacyjnych zyskują na znaczeniu już nie tylko uzyskany dyplom i wykształcenie kandydata, ale także chęć i predyspozycje do rozwoju, podejmowanie nowych wyzwań i wychodzenie poza utarte schematy, czyli właśnie wdrażanie założeń idei lifelong learning w życie.

Mimo że całożyciowe uczenie się nabiera szczególnego znaczenia na szybko zmieniającym się rynku pracy, to aż 57% Polaków nie podejmuje działań mających na celu ich rozwój zawodowy bądź osobisty⁶.

9 milionów Polaków w wieku powyżej 50. roku życia to funkcjonalni analfabeci cyfrowi, choć inne dane wskazują, że wartość kapitału ICT przypadająca na jednego pracownika w Polsce wzrosła od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku ośmiokrotnie⁷.

Jedynie 46% Polaków w wieku 16 -74 lata posiada podstawowe umiejętności cyfrowe (57% w UE).

Warto na zakończenie podkreślić korzyści wynikające z praktykowania lifelong learning, takie jak: zwiększenie szans na lepszą pozycję na rynku pracy, a co z tym związane, lepsze perspektywy rozwoju zawodowego oraz wyższe dochody, a także podniesienie prestiżu społecznego i jakości życia, a w szerszej perspektywie przyczynianie się do wzrostu gospodarczego i ekonomicznego kraju.

Wszyscy rodzimy się z naturalną ciekawością. Chcemy się uczyć. Często jednak wymagania w pracy i życiu osobistym ograniczają nasz czas i chęć zaangażowania się w rozwój tej naturalnej ciekawości poznawczej. Rozwijanie określonych nawyków uczenia się – świadomie utrwalonych i kultywowanych – może być drogą do trwałego wzrostu znaczenia zawodowego i poczucia głębokiego osobistego szczęścia.

Nauka przez całe życie może być sukcesem sama w sobie.

Studia podyplomowe w SGH

Kursy i szkolenia w SGH

^{Przypisy
[1] Daily Chart, „The Economist”, https://www.economist.com/graphic-detail/2018/04/24/a-study-finds-nearly....
[2] Raport PwC, Luka na rynku pracy w Polsce. Jak ją zniwelować?, https://www.pwc.pl/pl/media/2019/2019-01-22-luka-rynek-pracy-2025-pwc.html.
[3] Rynek pracy w Polsce w 2018 r., Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Warszawa, https://psz.praca.gov.pl/documents/.
[4]   R.J. Kidd, The Implications of Continuous Learning, Toronto 1966.
[5] Akronim VUCA rozpowszechnili amerykańscy wojskowi, by scharakteryzować specyfikę rzeczywistości podczas wojny. Oznacza on środowisko, które cechuje zmienność (volatility), niepewność (uncertainty), złożoność (complexity) i niejednoznaczność (ambiguity).
[6] Fundacja Digital Poland, Technologia w służbie społeczeństwu. Czy Polacy zostaną społeczeństwem 5.0?, Wydanie I, Warszawa 2019, s. 32.
[7] M. Eden, P. Gaggl, Do Poor Countries Really Need More IT? The Role of Relative Prices and Industrial Composition, Policy Research Working Paper Series 7352, Bank Światowy, 2015.}

DR KATARZYNA MIKOŁAJCZYK
Zakład Zachowań Organizacyjnych
Instytut Kapitału Ludzkiego,
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie