Nowoczesne technologie są nierozerwalnie związane z rozwojem cywilizacyjnym i, – w coraz większym stopniu – wpływają na nasze życie. Innowacyjne urządzenia, nowe metody radzenia sobie z problemami powinny poprawiać komfort życia, tymczasem u wielu osób pojawiają się obawy i lęk przed postępującą cyfryzacją. Jak rozpoznać strach przed nową technologią oraz jakie mogą być jego skutki – wyjaśni w cyklu #PoProstuEkonomia dr Tomasz Pilewicz z Zakładu Otoczenia Biznesu w KNoP SGH.
Badania, opublikowane w czasopiśmie naukowym Behavioural Sciences1 wskazują, że strach technologiczny, czyli technofobia jest stanem – nieuznawanym oficjalnie przez medyczne klasyfikacje zaburzeń psychicznych – który przejawia się ekstremalnymi i irracjonalnymi obawami wobec technologii.
Według badań technofobia objawia się, poczuciem nieracjonalnego niepokoju wobec przedmiotów, takich jak: komputery, drony, czy autonomiczne samochody, ale również zjawiska związane z automatyzacją pracy, przepływem informacji w cyberprzestrzeni, przetwarzaniem danych (w tym osobowych) przez rozwiązania zaawansowane technologicznie.
Szczególnym rodzajem technofobii jest obawa przed niezrozumieniem zjawiska, czego konsekwencją jest najczęściej nawet niepodejmowanie trudu w celu nauczenia się obsługi danego urządzenia.
Według badań strach technologiczny w swoich różnych odmianach może dotyczyć aż jednej trzeciej globalnej populacji ludzi, w szczególności osób starszych.
Antycyfrowa postawa
Osoby starsze – w porównaniu do młodych, określanym pokoleniem cyfrowych tubylców ( digital natives) – mają znacząco mniej doświadczenia w korzystaniu z zaawansowanych technologii. W związku z tym wykazują również mniejsze pewność i kompetencje związane z jej rozumieniem i obsługą. Może to powodować niepewność, stres jak i niechęć korzystania z nowoczesnych technologii w ogóle.
Tzw. postawa antycyfrowa może wpływać na niepełny udział w życiu społeczeństwa. Niska częstotliwość korzystania z technologii w dużym stopniu oddziałuje na zmniejszoną autonomię i słabszą samoocenę własnym kompetencji technologicznych, co z kolei prowadzi do regresu ogólnego rozwoju kompetencji poznawczych, a także społecznych i zawodowych.
Skutki technofobii
Wyniki badań opublikowanych w czasopiśmie naukowym Frontiers in Psychology2 wskazują, że technofobia może wpływać na spadek produktywności i efektywności wykonywanej pracy. Szczególnie niepokojące wydają się wskazywane przez badaczy doniesienia o wpływie technofobii na akceptację i aktywne korzystaniem z technologii wspierających świadczenia diagnostyczne i terapeutyczne w sposób wirtualny (teleporady, telemedycyna).
Sposoby ukierunkowane na zmniejszenie strachu technologicznego są możliwe do podjęcia, zarówno przez producentów rozwiązań technologicznych, jak i same osoby, których technofobia dotyczy.
Sama technologia, rozumiana jako sposób przygotowania i realizacji danego procesu powstawania i przetwarzania dobra czy informacji, wydaje się nie być ani dobra ani zła. To od sposobu jej wykorzystania zależy, jak wartościuje się związane z nią zjawiska.
Jak powstrzymać lęk przed nową technologią?
Zapobieganiu i łagodzeniu technofobii w dużej mierze pomaga tzw. projektowanie doświadczeń użytkownika (user experience design). To właśnie dzięki takiemu podejściu, w sposób świadomy i opierając się o wyniki badań konsumenckich, przedsiębiorstwo technologiczne Waymo3 opracowuje samochody autonomiczne, wyglądem nawiązujące do zabawek.
Jak oswoić strach technologiczny? Można to zrobić na wiele sposobów. Pierwszy to bycie na bieżąco z trendami i zjawiskami technologicznymi m.in. dzięki dedykowanym w przestrzeni internetowej miejscom. Drugi to lektura treści portali tj. TrendWatching4, czy TrendNomad5. Kolejny to także informacje publikowane na blogach oraz w poświęconych tematyce technologii newsletterach (np. blog i newsletter Artura Kurasińskiego6). Warto również zwrócić uwagę na coraz powszechniejsze podcasty (np. The Medical Futurist7), a także zainteresować się programami edukacyjnymi takimi jak realizowane z powodzeniem przez Zakład Otoczenia Biznesu SGH studia podyplomowe Technologie i Procesy Przyszłości.
W stawianiu czoła codziennym wyzwaniom technologicznym pomocne może być aktywne poszukiwanie i korzystanie z filmów instruktażowych, wyjaśniających funkcjonowanie różnych zjawisk. Filmy te dostępne są np. w portalu Youtube. Innym sposobem jest też aktywne korzystanie ze wsparcia producentów danych rozwiązań (np. korzystanie z infolinii).
Pomoc dla osób starszych
Ogromną rolę mają inicjatywy edukacyjne i społeczne, ukierunkowane na podnoszenie kompetencji cyfrowych wśród osób starszych, takie jak Dancing Międzypokoleniowy8 , uczący osoby starsze korzystania z nowych technologii.
Według raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) 9% miejsc pracy w grupie państw zaliczanych do najbardziej rozwiniętych dwudziestu gospodarek świata jest zagrożonych ryzykiem automatyzacji , przy równolegle dynamicznie starzejącym się społeczeństwie (prognozowane 53% os. w wieku 65+ w państwach OECD w 2050r. vs 28% w 2015r.)9.
Raport OECD wskazuje, że 60% os. w wieku produkcyjnym nie ma dostatecznych kompetencji, wymaganych na tworzących się stanowiskach pracy, w tym przede wszystkim kompetencji obsługi technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
Zawody przyszłości
Raport Światowego Forum Ekonomicznego10 wskazuje z kolei na wzrost znaczenia w niedalekiej przyszłości kompetencji, takich jak aktywne uczenie się, myślenie innowacyjne, rozwiązywanie złożonych problemów, projektowanie nowych rozwiązań. Wielką szansą rozwojową jest też prognozowane pojawienie się nowych zawodów na przestrzeni najbliższych kilku lat, takich jak specjalista ds. Big Data, uczenia maszynowego, czy sztucznej inteligencji, a także specjalistów transformacji cyfrowych, automatyzacji procesów i kolejnych nowych technologii.
Receptą na strach przed technologią jest ustawiczne uczenie się i dokształcanie, podejmowanie prób jej zrozumienia i wykorzystywania na rzecz zrównoważonego rozwoju i wyższej jakości życia w zdrowiu.
BIBLIOGRAFIA
[1] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31514364/
[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5742182/
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Waymo
[4] https://trendwatching.com/
[5] http://trendnomad.com/pl/
[6] https://blog.kurasinski.com/
[7] https://www.youtube.com/channel/UC8vwN4Sju7ER6KZzDADBKBQ
[8] https://www.facebook.com/dancingmiedzypokoleniowy/
[9] https://www.oecd.org/employment/Employment-Outlook-2019-Highlight-EN.pdf
[10] http://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2018.pdf
DR TOMASZ PILEWICZ
Zakład Otoczenia Biznesu,
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie
Zajmuje się dydaktyką i badaniami przedsiębiorczości międzynarodowej oraz technologicznej. Ukończył SGH (dr n. ekon., specjalność – innowacyjność gospodarki) oraz Wiedeński Uniwersytet Ekonomii i Biznesu i Politechnikę Wiedeńską (Professional MBA Entrepreneurship and Innovation), więcej informacji na podstronie SGH. Autor blogów dedykowanych nowoczesnym technologiom, źródłom strategiom i finansowaniu innowacji - https://innpoland.pl/blogi/tomaszpilewicz oraz http://dzidaconsulting.pl
