W SGH 22 kwietnia 2024 r. odbyło się seminarium, którego celem była dyskusja na temat zagrożeń demokracji cyfrowej zainspirowana raportem Wybory do Parlamentu Europejskiego 2024: wyzwania dla cyfrowej demokracji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej1.
Gość seminarium dr Dariusz Standerski, sekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji, podkreślił konieczność walki z nowymi formami dezinformacji w kampaniach wyborczych. Jak zauważył, wymaga to zarówno mądrych regulacji, jak i skutecznego ich wprowadzenia. Dlatego też – jak tłumaczył – potrzeba wiarygodnych instytucji nadzorujących sztuczną inteligencję (AI), edukacji i realnej odpowiedzialności za szerzenie dezinformacji. Wiceminister Standerski wspomniał o zakończonych w kwietniu br. konsultacjach o organie odpowiedzialnym za unijną ustawę o sztucznej inteligencji (ang. AI Act).
Dr Dariusz Standerski, sekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji i dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH
Wybory do Parlamentu Europejskiego w 2024 r. będą jednym z większych, a zarazem najważniejszych dla nas, Europejczyków, wydarzeń. Zdaniem analityków to właśnie wybory do PE są narażone na najsilniejsze ataki dezinformacyjne zarówno ze strony Rosji, ale także i Chin. Obserwowany w ostatnich latach znaczny postęp w zakresie zaawansowanych technologii, m.in. sztucznej inteligencji, stworzył nowe wyzwania i zagrożenia dla współczesnych demokracji. Autorzy wspomnianego raportu skupiają się w nim szczególnie na deepfake’ach (wygenerowanych lub zmodyfikowanych przez AI obrazach, treściach audio lub wideo, łudząco przypominających istniejące osoby, obiekty, miejsca lub inne podmioty czy zdarzenia lub który tymi obrazami i treściami manipuluje, przez co osoba będąca ich odbiorcą mogłaby niesłusznie uznać je za autentyczne lub prawdziwe – Komisja Europejska, 2024). Podczas rozmowy uczestnicy przywołali zdarzenie, które miało miejsce na Słowacji. W przeddzień wyborów parlamentarnych w tym kraju w mediach społecznościowych pojawiło się zmodyfikowane nagranie rozmowy przewodniczącego partii Postępowa Słowacja Michala Szimeczki i dziennikarki śledczej Moniki Todovej, którzy mieli planować fałszowanie wyników, m.in. poprzez kupowanie głosów wśród społeczności Romów. Moment wypuszczenia nagrania był w tej sytuacji kluczowy, wpływ na decyzję wyborców mógł być nieodwracalny, ponieważ nie wystarczyło czasu na zdementowanie fałszywych informacji. Był to atak na decisional checkpoint, krótki okres, w którym podejmowane są nieodwołalne decyzje, a pojawiające się fałszywe informacje mogą wywrzeć nieodwracalne skutki (Chesney & Citron, 2019).
W dyskusji panelowej moderowanej przez Zosię Wanat, senior CEE correspondent z platformy mediowej Sifted, udział wzięli: Paulina Szkoła – dyrektorka Forum Cyfrowego Związku Przedsiębiorców i Pracodawców, Aleksandra Wójtowicz – starsza analityczka z państwowego instytutu badawczego NASK, Jan Jęcz – analityk ds. gospodarki cyfrowej z Polityki Insight oraz Mateusz Łabuz z Chemnitz University of Technology.
Kolejnym omówionym zagrożeniem była dezinformacja i nierówny dostęp do wiarygodnych źródeł, który niestety znacznie ułatwia rozprzestrzenianie się nieprawdziwych narracji. Wraz z deepfake’ami problemy te prowadzą do obniżenia zaufania obywateli do instytucji publicznych i mediów. W trakcie dyskusji szczególną uwagę zwrócono na prawo regulujące używanie programów sztucznej inteligencji oraz oznaczanie treści tworzonych przy jej pomocy. Według rozmówców ograniczenia wprowadzane w tym zakresie są niewystarczające. Moderacja treści jest obecnie niejasna, brakuje moderatorów posługujących się językami używanymi tylko w jednym państwie (polski, czeski, słowacki itp.), którzy nie mogą zostać zastąpieni technologią, ponieważ nie uwzględnia ona kontekstów kulturowych ani lingwistycznych, a te często zmieniają interpretację odbieranej treści. W omawianym na seminarium raporcie poruszono również kwestię wpływów Rosji i Chin na procesy demokratyczne, a szczególnie wybory. Zdaniem autorów raportu takie ingerencje mają powodować osłabienie zaufania obywateli do instytucji demokratycznych i mediów, ograniczenie zdolności do podejmowania świadomych i uzasadnionych decyzji.
Wydarzenie podsumowała dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH, kierowniczka Katedry Studiów Politycznych i pełnomocniczka rektora ds. współpracy z UE, w rozmowie z Jakubem Szymikiem, prezesem Fundacji Obserwatorium Demokracji Cyfrowej. Prof. Molęda-Zdziech zwróciła uwagę na pogłębiający się proces mediatyzacji polityki, wzrost znaczenia wartości „widoczności medialnej”, które to doprowadziły do zmiany stylu prowadzenia kampanii politycznych, przyczyniając się do obniżenia jego merytoryczności i ułatwiając działania dezinformacyjne. Stąd – jak podkreśliła ekspertka – ogromnym wyzwaniem jest dobra edukacja, gdyż rzetelna wiedza to najlepsza „szczepionka” uodparniająca na dezinformację.
Seminarium zostało zorganizowane przez Fundację Obserwatorium Demokracji Cyfrowej, Katedrę Studiów Politycznych ISM SGH oraz Związek Pracodawców i Przedsiębiorców. Wsparcie studenckie zapewniło niedawno założone SKN Unii Europejskiej.
POLA GÓRSKA, studentka pierwszego roku SGH, członkini SKN Unii Europejskiej
1 Raport dostępny w języku angielskim Digital Democracy in CEE: Things to Watch For in 2024 European Parliament Elections przygotowany przez Fundację Obserwatorium Demokracji Cyfrowej. Pełny raport nt. deep fejków, reklamy politycznej, odpowiedzialności platform czy ingerencji zagranicznej na stronie: https://ceeddw.org/raport-wybory-do-parlamentu-europejskiego/
