Rozmowy przy drugiej kawie: Uniwersytet Europejski – nowe wyzwanie dla SGH?

Celem webinariów jest przybliżenie społeczności SGH i wszystkim zainteresowanym problematyki kształcenia wyższego z perspektywy europejskiej oraz światowej, z uwzględnieniem perspektywy SGH. Zespół postawił sobie za cel inicjowanie dyskusji dotyczących przede wszystkim tego, co oznacza DOBRE kształcenie akademickie i jak w ten obszar powinna się wpisywać Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.

Trzecie webinarium poświęcone było zagadnieniu uniwersytetów europejskich. Starano się w nim znaleźć odpowiedzi na pytania „Czym są uniwersytety europejskie?”, „Jakie doświadczenia w ich tworzeniu zostały już zgromadzone przez uczelnie w Polsce i Europie?”, „Jakie zadania stają przed uczelniami chcącymi podjąć wyzwanie wejścia do konsorcjum europejskiego uniwersytetu?” oraz „Jakich korzyści może oczekiwać uczelnia, która się na to zdecyduje?”. W SGH dyskusja nad możliwością włączenia się w ten proces dopiero się rozpoczyna. Ponieważ jego przeprowadzenie wymaga aktywnego uczestnictwa całej społeczności akademickiej uczelni, warto ją wesprzeć garścią informacji i doświadczeń pozwalających lepiej rozpoznać sens takiego kroku.

Czym są uniwersytety europejskie?

Idea uniwersytetów europejskich to pomysł prezydenta Francji Emmanuela Macrona, który w 2017 roku zaproponował utworzenie sieci uniwersytetów ze wspólnymi programami studiów, dyplomami i wspólnie prowadzących zaawansowane badania naukowe. Uniwersytety europejskie to rodzaj ponadnarodowych sojuszów czy porozumień uczelni, które prowadzą do powstawania „uniwersytetów dla przyszłości”, promujących wartości europejskie i europejską

tożsamość oraz aktywnie wspierających jakość i konkurencyjność europejskiej edukacji wyższej. W ramach programu Erasmus+ odbyły się już dwa konkursy na takie porozumienia, w roku 2018 i 2019. Organizacje, które składały wniosek o nadanie im tego statusu, deklarowały:

• utworzenie konsorcjum z partnerów reprezentujących rozmaite rodzaje szkół wyższych oraz różnorodną lokalizację geograficzną w Europie;
• opracowanie i przyjęcie długookresowej strategii rozwoju służącej globalnemu zrównoważonemu rozwojowi, doskonałości kształcenia wyższego oraz promowaniu wartości europejskich;
• stworzenie programów kształcenia opracowanych z poszanowaniem zasady student-centered learning wspólnych dla ponadnarodowych kampusów, w których różne grupy studenckie mogą budować własne programy (ścieżki) studiowania i swobodnie sięgać po ich elementy na wszystkich poziomach studiów;
• podejście do badań i nauczania oparte na wyzwaniach współczesności, którym pracownicy, studenci i absolwenci będą stawiać czoła, pracując w wielonarodowych grupach badawczych.

W roku 2018 powstało pierwszych 17 uniwersytetów europejskich zrzeszających ponad 100 instytucji szkolnictwa wyższego. Wśród nich znalazło się pięć uczelni polskich: Uniwersytet Jagielloński (konsorcjum UNA Europa), Uniwersytet Warszawski (konsorcjum 4EU+), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (konsorcjum EPICUR), Uniwersytet Gdański (konsorcjum European University of the Seas) oraz Uniwersytet Opolski (konsorcjum FORTHEM). Ponadto pełnoprawnym członkiem konsorcjum YUFE został Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, pełniący uprzednio rolę partnera stowarzyszonego.

W konkursie rozstrzygniętym w 2020 roku do tego grona dołączyło kolejnych pięć polskich uczelni, w większości technicznych:

• Politechnika Poznańska, która jest pierwszym polskim liderem zwycięskiego konsorcjum (konsorcjum EUNICE – European University for Customised Education),
• Politechnika Warszawska (konsorcjum ENHANCE – European Universities of Technology Alliance),
• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie (konsorcjum UNIVERSEH – European Space University of Earth and Humanity),
• Politechnika Śląska (konsorcjum EURECA-PRO – The European University Alliance on Responsible Consumption and Production),
• Uniwersytet Śląski (konsorcjum T4E – Transform4Europe: The European University for Knowledge Entrepreneurs).

Każdy sojusz/konsorcjum otrzymuje trzyletni grant finansowany z programów Erasmus+ (maks. 5 mln euro) i Horyzont 2020 (maks. 2 mln euro) oraz dofinansowanie z funduszy krajowych (w Polsce z MEiN).

Charakter konsorcjów jest zróżnicowany. Najczęściej dobierają się uczelnie podobnego typu (np. uczelnie techniczne), ale może to być także alians tematyczny (jak w przypadku AGH), bądź tematyczno-geograficzny (jak w przypadku UG).

Więcej informacji można znaleźć pod poniższymi adresami: link 1, link 2, link 3 oraz w prezentacji prof. Kraśniewskiego z webinarium dostępnej w formie dokumentu .ppt oraz nagrania wideo (dostępne tylko dla osób posiadających konto mailowe w domenie SGH).

W trzecim webinarium uczestniczyło 27 osób, wśród nich rektor SGH prof. Piotr Wachowiak oraz kanclerz SGH dr Marcin Dąbrowski. Wśród gości spoza SGH byli również Grzegorz Robak, dyrektor Centrum Współpracy Międzynarodowej Politechniki Warszawskiej, oraz Adam Gajek, ekspert w zakresie procesu aplikacyjnego „Uniwersytet Europejski” oraz przewodniczący European Students’ Union 2018/2019.

Po powitaniu uczestników i krótkim wstępie do webinarium wygłoszonym przez prof. Piotra Wachowiaka, wprowadzenie do tematyki uniwersytetów europejskich przedstawił prof. dr hab. inż. Andrzej Kraśniewski z Politechniki Warszawskiej, która weszła w skład konsorcjum uniwersytetu europejskiego ENHANCE. Profesor Kraśniewski był członkiem zespołu PW, który przygotowywał wniosek o włączenie uczelni do konsorcjum oraz aplikacji całego konsorcjum. Dlatego też jego prezentacja miała charakter analizy przypadku PW i w praktyczny sposób zapoznawała uczestników z procesem nadawania polskiej uczelni statusu uniwersytetu europejskiego.

W prezentacjizostały przedstawione, miedzy innymi, informacje dotyczące idei uniwersytetów europejskich oraz generalne zasady aplikacji o uzyskanie takiego statusu. Dyskusja toczyła się wokół zagadnień praktycznych, zaś pierwsze pytanie, jakie w niej padło, dotyczyło o korzyści dla uczelni z uzyskania statusu takiego uniwersytetu. Korzyści te mają głównie charakter wizerunkowy, włączając w to wyraziste określenie tożsamości uczelni oraz wprowadzanie mechanizmów prowadzących do doskonałości kształcenia. Korzyści finansowe bezpośrednie, w postaci grantów europejskich i krajowych na ten cel, są umiarkowane, jednakże wizerunek znacząco wzmacnia pozycję uczelni w ubieganiu się o inne środki.

Skład konsorcjum ma istotne znaczenie. Politechnika Warszawska, będąca laureatem konkursu „inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” i mająca zupełnie niezłe rezultaty działalności naukowej w porównaniu z innymi uczelniami w kraju, znalazła się wśród partnerów o znacznie bardziej liczących się osiągnięciach badawczych. Stwarza to nowe możliwości rozwojowe. Nie mogąc konkurować z partnerami w obszarze nauki czy komercjalizacji badań, Politechnika uznała, że to, czym może wyróżnić, jest charakter populacji studentów i metody ich kształcenia. Politechnika, jak się okazało, miała tu wiele osiągnięć, w tym znakomite wskaźniki genderowe studentów w porównaniu z innymi uczelniami technicznymi, co zostało wykorzystane w pisaniu wniosku. Takie założenie sprawiło, że w przygotowanie wniosku zostali zaangażowani studenci, którzy okazali się nadzwyczajnie cenną grupą w zespole przygotowującym tę aplikację. Okazało się także, że PW ma daleko lepsze niż inni partnerzy z konsorcjum rozeznanie w tematyce europejskiej dotyczącej szkolnictwa wyższego czy – szerzej – edukacji. Dotyczyło to w szczególności wymagań i reguł procesu bolońskiego. Wniosek z tego jest taki, że przed rozpoczęciem starań o sformowanie konsorcjum (lub przyjęcie do już tworzącego się) warto dokonać autoanalizy, aby dobrze rozpoznawać, co oryginalnego i ważnego może uczelnia do niego wnieść.

Przygotowanie aplikacji jest procesem długotrwałym. W przypadku PW od pierwszego spotkania rektorów zainteresowanych szkół do złożenia wniosku minęło około półtora roku, zaś do akceptacji wniosku przez Komisję Europejską – jeszcze pół roku.

Dobór i jakość partnerów w konsorcjum mają zasadnicze znaczenie dla powodzenia wniosku. Polskie uczelnie mogą być atrakcyjne ze względów geopolitycznych (są cenne jako przedstawiciele Europy Wschodniej, pozwalając spełnić wymóg różnorodności geograficznej partnerów), ale muszą także spełniać inne kryteria. Przy podziale zadań pomiędzy partnerów oraz opisywaniu efektów i ich mierników, dobrze jest ponownie dookreślić, w czym dany partner „jest dobry” i stosownie do tego budować opisy i strategię działania. W przypadku wniosku ENHANCE było to 31 zadań głównych i 133 bardzo precyzyjnie określone efekty (deliverables). Charakter siedmiu pakietów roboczych nie odbiega charakterem od tych, których wymagają inne programy Erasmusa+, więc doświadczeni aplikanci nie powinni mieć z nimi kłopotów.

Konsorcjum ENHANCE określiło też programy pilotażowe, które muszą odzwierciedlać podejście interdyscyplinarne i celowe (challange-based education). Były to odpowiednio: cyfryzacja i sztuczna inteligencja, inteligentne miasta i społeczności oraz działania na rzecz klimatu. Ogólny schemat zarządzania projektem można znaleźć w prezentacji prof. Kraśniewskiego.

Tak jak w innych projektach Erasmusa+, również w tym projekcie uczestniczą tzw. partnerzy stowarzyszeni, których zadaniem jest konsultowanie celów, a potem wyników projektu oraz udzielanie innego wsparcia uczelniom – członkom konsorcjum. W przypadku projektu ENHANCE partnerów stowarzyszonych jest około 30. Wśród nich znaleźć można urzędy miast, w których ulokowane są uczelnie partnerskie, przedsiębiorstwa z sektora państwowego i prywatnego (m.in. Volvo, Siemens), fundacje i organizacje non-profit (m.in. SEFI, ASIIN, Perspektywy), uczelnie i sieci badawcze, międzynarodowe organizacje studenckie (BEST). Istotną rolę w koordynacji zadań i partnerów odgrywają lider konsorcjum oraz konsultanci zewnętrzni, których konsorcjum włącza do prac nad wnioskiem. Organizacja procesu wewnątrz uczelni złożona jest w ręce koordynatora prac, którą to rolę najczęściej pełni prorektor i/lub jego pełnomocnik. Nieoceniona jest pomoc działów uczelni na co dzień zaangażowanych w organizację współpracy międzynarodowej. Jednakże decydującą sprawą dla przygotowania dobrego wniosku i powodzenia w aplikacji jest wzbudzenie zainteresowania nim całej społeczności uczelni, co jest zarazem bardzo ważne i trudne w stadium pisania projektu – po uzyskaniu jego akceptacji zaangażowanie społeczności z reguły jest już łatwiejsze.

Ważnymi elementami procesu przygotowania wniosku w PW były opieka i zaangażowanie rektora w przygotowanie projektu, powstanie zespołu reprezentatywnego dla całej społeczności uczelni z nadzwyczaj ważną rolą studentów. Najwięcej trudności sprawiły sprawy budżetowe, trudne negocjacje z partnerami na ten temat. Dotyczyło to m.in. koniecznych nakładów na systemy informatyczne będące podstawą współpracy partnerów w realizacji projektu (zwłaszcza w czasie pandemii). 

Jeśli idzie o oczekiwania Politechniki, to przewidywane jest, że w przyszłości projekt posłuży także do innych celów związanych ze współpraca międzynarodową, nie tylko do projektu uniwersytetu europejskiego. Korzyści dla studentów – zwłaszcza długodystansowe – są znaczne i dość oczywiste. Idea „wspólnego kampusu” oznacza możliwość jednoczesnego studiowania na kilku uczelniach (w przypadku projektu ENHANCE na siedmiu uczelniach) i formowania indywidualnej ścieżki kształcenia z wykorzystaniem ich oferty. Jest też możliwość – za pomocą systemu microcredentials – uzyskania poświadczeń różnych kwalifikacji cząstkowych, z różnych uczelni i z różnych sfer poznawczych i praktycznych związanych z programami studiów lub nawet wykraczających poza nie (np. świadectwa uczestnictwa w wyspecjalizowanych szkołach letnich). Najważniejsze wydaje się to, co nazywa się „masową internacjonalizacją” – każdy student PW będzie mógł wpisać do suplementu dyplomu jakieś edukacyjne osiągnięcia międzynarodowe.

Warto podkreślić całościowy charakter projektu: łączy wszystkie trzy misje uczelni, bowiem ma aspekt i edukacyjny, i badawczy, i służebności społecznej.

W Polsce środowiska uczelni, które uzyskały status uniwersytetu europejskiego, rozpoczęły współpracę. Mocno zaangażowana w ten proces jest Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, w ramach której utworzono zespół zajmujący m.in. tym tematem, działający pod przewodnictwem byłego rektora UW, prof. Pałysa.

Jeśli idzie o trzeci konkurs (składanie wniosków na trzeci nabór), to obecnie trwa roczna przerwa, którą Komisja Europejska otrzymała, aby na ocenę realizacji programu uniwersytetów europejskich i na namysł nad jego przyszłym budżetem (być może z przesunięciem części środków na już istniejące konsorcja). Nabór zostanie rozpoczęty, wedle przewidywań, w listopadzie 2021, zaś deadline na złożenie wniosku to prawdopodobnie luty 2022. Oznacza to, że dla uczelni zainteresowanych tym projektem teraz jest właściwy moment na szukanie partnerów do konsorcjum, ponieważ uzgadnianie szczegółów działania konsorcjum trwa miesiącami.

Jeśli idzie o SGH, to dla centrum współpracy międzynarodowej idea uniwersytetów europejskich nie jest nowa. Pomysł stworzenia międzynarodowego uniwersytetu biznesowego był rozważany od lat i dobrze, że tematyka wraca w postaci uniwersytetu europejskiego. Dziś trzeba podkreślić konieczność inicjatywy całego środowiska SGH w dyskusji wstępnej nad tożsamością uczelni i tego, co może wnieść do konsorcjum jako swą cechę unikalną, a ważną z punktu widzenia idei uniwersytetu europejskiego i atrakcyjną dla potencjalnych partnerów.

Kolejne, czwarte webinarium odbędzie się w piątek, 26 lutego 2021 w godz. 9:00-10:00 i poświęcone będzie zagadnieniu microcredentials jako narzędzia konstruowania programów studiów przez uczelnie i indywidualnych ścieżek kształcenia przez studentów. Zagajenie do dyskusji wygłosi p. Jolanta Urbanikowa, Pełnomocniczka Rektora Uniwersytetu Warszawskiego ds. Realizacji Procesu Bolońskiego. Postaramy się także zaprezentować doświadczenia uczelni, które już używają microcredentials do organizacji studiów.

Więcej informacji o Webinariach organizowanych przez Zespół znajduje się na stronie internetowej SGH.