Rozmowy przy drugiej kawie: kultura akademicka

Temat webinarium przedstawił ambasador na Węgrzech (2001-2005) i w Danii (2010-2015) Rafał Wiśniewski, który jest z jednym z trzech byłych dyplomatów prowadzących zajęcia w SGH dla studentów pierwszego stopnia z kultury akademickiej. Inicjatorem wprowadzenia tych zajęć jest kanclerz SGH dr Marcin Dąbrowski. Na zajęcia składają się cztery 90-minutowe spotkania, które zalicza się poprzez obecność.

Uruchomienie tego przedmiotu wynikało z ogólnej obserwacji, że studenci SGH, aby zwiększyć swoją wartość na rynku, muszą posiadać kompetencje osobiste w odnajdowaniu się w różnych kulturach instytucjonalnych i organizacyjnych. Powinni również rozumieć kulturę akademicką i jej rytuały, tak aby efektywnie w niej się poruszać.

Z pewnym przymrużeniem oka można porównać „Kulturę akademicką” do szkolenia BHP. Z perspektywy SGH – uczelni kształtującej liderów – dostarczanie kompetencji studentom z zakresu stosowanej kultury instytucjonalnej jest kluczowe. Bez tych kompetencji absolwent studiów nie zajmie stanowisk zarządczych w żadnej organizacji, ani krajowej, ani zagranicznej.
Uruchomieniu przedmiotu towarzyszyło założenie, że zajęcia zostaną poprowadzone przez ekspertów spoza uczelni o dużym doświadczeniu w sferze kultury stosowanej, a więc przez osoby z doświadczeniem dyplomatycznym. Punktem startowym dla zajęć będzie kultura akademicka jako przykład jednej z kultur instytucjonalnych. Osoby uczestniczące w zajęciach – studenci automatycznie funkcjonują w tej kulturze, stąd można sięgać do ich doświadczeń. Istotnym przekazem zajęć jest to, że nie da się dobrze funkcjonować w żadnej kulturze instytucjonalnej bez odpowiedniej kultury osobistej. Celem zajęć, oprócz dostarczenia odpowiedniej wiedzy, jest rozwijanie i kształtowanie umiejętności studentów, a więc poniekąd zmienienie ich zachowań. Przy relatywnie krótkim czasie trwania zajęć i sposobie zaliczenia cel ten może być zrealizowany, jeśli studenci znajdą osobistą, wewnętrzną motywację do doskonalenia swoich zachowań.

Na podstawie zajęć można zauważyć, że dla wielu studentów wyzwaniem jest odnajdywanie się w bardziej złożonych kulturach instytucjonalnych, do których można zaliczyć m.in. kulturę akademicką. Studenci również z dystansem podchodzą do zajęć – przeważnie nie są one kluczowe dla kierunku, który studiują i są też dość wymagające, ponieważ zorientowane na zmianę zachowań. Przy jednoczesnym relatywnie prostej formule zaliczeniowej, opartej na obecności, studenci mogą je realizować, angażując się tylko powierzchownie. Jednakże, co wynika z obserwacji prowadzących, udaje się wzbudzić zainteresowanie studentów zajęciami; wraz z kolejnymi semestrami zauważalne jest coraz większe zaangażowanie studentów.

Wyzwaniem jest również duże zróżnicowanie studentów pod kątem własnego „kapitału” kulturowego. Studenci o wysokim kapitale kulturowym mogą być urażeni oczywistością zajęć, a z kolei studenci o niskim kapitale kulturowym są przeważnie na początku zajęć mało zainteresowani tą tematyką. Ciekawym rezultatem w tym obszarze jest odpowiedź studentów na pytanie, co jest ważniejsze w budowaniu relacji społecznych: „uczciwość” czy „przyjaźń”. Często zwycięża „przyjaźń”, co dla prowadzących jest sygnałem, że studenci uważają, że ich otoczenie nie motywuje ich do działania zgodnie z normami. Jednocześnie studenci życzyliby sobie świat wyższych standardów, np. systemowej uczciwości w konkursach na stanowiska lub przetargach.

Istotnym efektem zajęć jest podkreślenie związku pomiędzy szeroko rozumianą kulturą a efektywnością ekonomiczną studentów, co wcale nie jest dla studentów oczywiste.

Na koniec wystąpienia ambasador Wiśniewski sformułował pewne sugestie, do ewentualnego wykorzystania:

1.    Przykład idzie z góry: przydałyby się bardziej szczegółowe wytyczne dla wykładowców i kadry administracyjnej z zakresu kultury akademickiej, m. in. konkretne zalecenia dotyczące sposobu zwracania się do studentów i traktowania ich, ale też własnej, punktualności czy ubioru.
2.    Wykładowcy i kadra powinni mieć też świadomość, czego uczelnia jako instytucja wymaga od studentów, a czego nie (np. przychodzenia w garniturze na zajęcia), by uniknąć sprzecznych, niespójnych komunikatów, które obecnie się zdarzają.
3.    Kwestie najbardziej rudymentarne powinny być ujęte w wytycznych uczelni dla studentów z zakresu kultury akademickiej.
4.    Zajęcia z kultury akademickiej („stosowanej”) służyłyby wówczas omówieniu ww. wytycznych w szerszym kontekście wymogów kultury osobistej i instytucjonalnej.
5.    Podobnie ewentualny podręcznik kultury akademickiej, gdyby powstał na SGH, pełniłby raczej funkcję uzupełniającą, poszerzającą dla najbardziej zainteresowanych.

Część dyskusyjna webinarium spotkała się z dużą aktywnością uczestników. Dominowały refleksje sprowadzające się do pewnej tęsknoty za dawnymi normami i zwyczajami akademickimi opartymi na autorytecie uczelni. Podkreślano, że dokonały się bardzo istotne zmiany w budowaniu relacji przez tzw. pokolenie Z – osoby, które właśnie wkraczają w dorosłość i rozpoczynają studia. Samo fizyczne spotkanie może stanowić dla nich pewne wyzwanie, ponieważ kształcą się oni głównie zdalnie, a komunikacja bezpośrednia „twarzą w twarz” jest zastępowana komunikacją poprzez komunikatory społecznościowe.

Jednocześnie dyskusji towarzyszyła refleksja, że pożądaną kulturę akademicką uzyskuje się głównie poprzez  dosyć tradycyjną formację, a więc, w pierwszej kolejności powinno się wymagać przestrzegania i popularyzowania pewnych norm i zwyczajów od pracowników uczelni, zarówno akademickich, jak i administracyjnych. Skuteczność zarządzania kulturą akademicką za pomocą narzucania pewnych zachowań i stosowania tzw. narzędzi „top-down” jest ograniczona. Kształtowanie kultury akademickiej ma w dużym stopniu charakter oddolny, stąd też ewentualna kodyfikacja pewnych oczekiwań  w nadrzędnych dokumentach, np. w postaci jakiegoś kodeksu kultury akademickiej według SGH,  powinna być wsparta realnymi przykładami takich zachowań wśród pracowników oraz ciągłą dyskusją ze wszystkimi interesariuszami uczelni. Webinarium to można potraktować jako pierwszy krok w oddolnym wspieraniu kształtowania kultury akademickiej w SGH.