W cyklu #PoProstuEkonomia dr Renata Wojciechowska z Katedry Ekonomii Politycznej i Historii Myśli Ekonomicznej KZiF SGH opowie o skutkach niskiego poziomu bezrobocia.
Poziom bezrobocia zależy od wielu czynników. Wydaje się, szczególnie w opinii społecznej, że powinien być jak najniższy.
Okazuje się, że utrzymujący się od 2017 do 2020 r. niski poziom bezrobocia na rynku pracy w Polsce (stopa bezrobocia rejestrowanego poniżej 7% pod koniec roku badawczego)1 budził niepokoje, głównie wśród pracodawców.
Niska stopa bezrobocia wpływa bowiem na relację między pracodawcą, a zatrudnionym, między poszukującym pracowników, a szukającym pracy, kształtując tym samym wielkość i elastyczność popytu i podaży na pracę.
Konsekwencje wzrostu i spadku stopy bezrobocia
Wysokość negocjowanych płac i siła presji płacowej zależą od szeregu różnych czynników. Przede wszystkim, istotny wpływ ma tu sytuacja na rynku pracy, wyrażona poprzez stopę bezrobocia. Przy jej wzroście maleje siła negocjacji płacowych głównie dlatego, że zwiększa się konkurencja o miejsca pracy, a pracodawcy mają większy wpływ na wielkość zatrudnienia i płacy.
Spadek stopy bezrobocia prowadzi zaś do wygórowanych postulatów płacowych. Spowodowane jest to, nie tylko wzrostem pozycji przetargowej pracowników, ale też ich większą płynnością. Pracodawcy, chcąc zmniejszyć koszty rekrutacji i zatrzymać najlepszego pracownika, oferują im płacę wyższą niż na rynku lub inne korzyści pozapłacowe2. Hamuje to z kolei wzrost zatrudnienia i zmniejsza liczbę dostępnych miejsc pracy3.
Zależność między wydajnością pracownika, a wysokością płac została ujęta w ramach teorii płacy motywacyjnej. Opiera się ona na założeniu, że efektywność pracobiorcy jest dodatnio skorelowana z wielkością oferowanej mu płacy. Pozwala ona wyjaśnić przyczyny utrzymywania się wysokich i usztywnionych płac powyżej płacy równowagi4.
Kolejny element, który wpływa na wysokość postulatów płacowych, dotyczy ustawodawstwa określającego warunki ochrony miejsc pracy. Mowa więc głównie o stopniu ochrony miejsc pracy, czyli wielkości odpraw, długości czasu wypowiedzenia. Długie okresy wypowiedzenia i wysokie odprawy zachęcają do wygórowanych wymagań płacowych pracobiorców i zarazem zniechęcają pracodawców do zatrudnienia kolejnych pracowników. Negatywnie wpływają więc na wielkość i strukturę płac.
Skutki zbyt wysokiej płacy minimalnej
Ustawodawstwo określa również wysokość płacy minimalnej. Jej rola jest istotna z dwóch względów. Z jednej strony powinna być proporcjonalna do nakładów pracy, a z drugiej ma zapobiegać ubóstwu, zapewniając pracownikowi i jego rodzinie utrzymanie5.
Ustalenie płacy minimalnej na zbyt wysokim poziomie, w stosunku do tego, ile mogą zapłacić pracodawcy za pracę niskokwalifikowaną, powoduje wzrost kosztów zatrudnienia i zniechęca pracodawców do zatrudniania nowych pracowników. Ponadto może zachęcać pracodawców do zatrudniania mniej pewnego (czyli zawierania umów na zlecenie, na czas określony, itp.) lub wręcz nielegalnego6.
W Polsce poziom płacy minimalnej w okresie 2017-2019 wzrósł z 2000 zł do 2250 zł brutto (100%)7 podczas, gdy przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w tym samym okresie wzrosło z 4272 zł do 4918 zł brutto8.
Zasiłek dla bezrobotnych
Kolejnym elementem, który w założeniu powinien pomóc bezrobotnemu w szybkim znalezieniu pracy jest zasiłek. Spełnia on bardzo złożoną funkcję i w pewnych przypadkach może negatywnie oddziaływać na zachowanie osoby pozostającej bez pracy. Dzieje się tak wtedy,
gdy jego poziom jest zbyt wysoki, co wpływa negatywnie na motywację i gotowość bezrobotnego do starania się o zatrudnienie. Wzrost zasiłków wydłuża również średni czas pozostawania bez pracy i przyczynia się do zmniejszenia efektywności podaży pracy. Wówczas wyjście z bezrobocia oznacza utratę owych dochodów i ponoszenie dodatkowych kosztów.
Ponadto wzmacnia się pozycja przetargowa robotników, dla których utrata pracy jest mniej dotkliwa. Tym samym skłania to związki zawodowe do postulowania wyższych płac, gdyż konkurencja o wolne miejsca jest niższa. Tak więc im zasiłek jest wyższy, łatwiej dostępny i przyznawany na dłuższy czas, tym mniejsza jest motywacja do szukania pracy i niższy koszt utraconego zarobku przez bezrobotnych, co zwiększa presję na wzrost płac9.
W Polsce w okresie od 2017 r do 2019 r. zasiłek dla bezrobotnego przysługujący osobom, które przepracowały min. 365 dni w okresie 18 miesięcy poprzedzających rejestrację wzrósł z 831,10 zł do 861,40 zł (kwota brutto, 100% dla 90 dni od rejestracji w UP)10 .
Poszukiwanie pracy
Ostatnim czynnikiem kształtującym mechanizm presji płacowej, a bardzo istotnym z punktu widzenia analizy bezrobotnych długoterminowo, jest intensywność poszukiwań pracy. Zależy ona od ponoszonych kosztów i od zachowania bezrobotnych na rynku pracy. Wyższe koszty oraz bierność osób szukających zatrudnienia, wydłużają okres pozostawania bez pracy. A to z kolei powoduje ubytek ich kwalifikacji, a także deprecjację nawyku pracy. Dla pracodawcy stają się oni mniej atrakcyjni, a tym samym obniża się ich konkurencyjność.
Zwiększający się udział bezrobotnych długotrwale wśród ogółu, oznacza silniejszą presję na wzrost płac pozostałych grup starających się o pracę, czyli bezrobotnych krótkookresowych i pracujących.
Powyższe czynniki opisują przyczyny zmienności siły negocjacyjnej między podmiotami uczestniczącymi w transakcji kupna – sprzedaży pracy.
Rynek pracownika
Gdy więc gospodarka jest w dobrej kondycji, jest w fazie wzrostu, rośnie nie tylko PKB, ale też ilość nowych miejsc pracy, to pracodawcy mają problem ze znalezieniem pracownika. Taką sytuację określa się pojęciem „rynku pracownika”.
W Polsce po 2017 roku aż do czasu kryzysu wywołanego pandemią można było zaobserwować to zjawisko z charakterystycznym wysokim wskaźnikiem rotacji, szczególnie na stanowiskach nie wymagające dużych kwalifikacji oraz wzrost zarobków na stanowiskach wymagających specjalistycznej wiedzy (co sugerowało podwyżkę z tytułu utrzymania pracownika w danym miejscu pracy).
Pracodawcy w sektorze hotelarskim, gastronomicznym, w pracach sezonowych, ale też w branży informatycznej mieli duży problem by znaleźć pracownika lub utrzymać go w miejscu pracy. Pracownicy w swoich wymaganiach oprócz wyższego wynagrodzenia i stabilnego zatrudnienia kładli nacisk na warunki dodatkowe, jak praca zdalna, przerwy w pracy, darmowe posiłki, dodatki niematerialne.
Wydaje się więc, że zarówno w sytuacji wysokiej jak niskiej stopy bezrobocia nie można mówić o samych plusach jak i minusach, choć niewątpliwie sytuacja pierwsza jest dużo gorsza społecznie i ekonomicznie niż druga.
BIBLIOGRAFIA
[1] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/bezrobocie-rejestrowa... [dostęp 25.11.2020]
[2] Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2002, s. 64.
[3] Kwiatkowski E., Bezrobocie w Polsce-tendencje, determinanty i implikacje dla polityki gospodarczej, Materiały na konferencje nt.: „Zagadnienie bezrobocia w Polsce”, PWN, Warszawa 2002, s. 15.
Socha M., Sztanderska U., Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, PWN, Warszawa 2000, s. 40.
[4] Garbicz M., Mechanizmy postępu technicznego a bezrobocie, Monografie i Opracowania, SGH, Warszawa 1999, s. 19-26.
[5] Borkowska S. (red.), Wynagrodzenie godziwe, IPiSS, Warszawa 1999, s. 33.
[6] Borkowska S. (red.), Koszty pracy a rynek pracy, Zeszyt 8, IPiSS, Warszawa 2001, s. 12.
[7] https://www.infor.pl/prawo/zarobki/wysokosc-zarobkow/3573337,Placa-minim... [dostęp 25.11.2020]
[8] https://www.infor.pl/prawo/zarobki/wysokosc-zarobkow/3573337,Placa-minim... [dostęp 23.11.2020]
[9] Socha M., Sztanderska U., Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, PWN, Warszawa 2000, s. 56.
[10] https://www.infor.pl/prawo/bezrobotny/zasilek-dla-bezrobotnych; dla 2017-2019. [dostęp 20.11.2020]
DR RENATA WOJCIECHOWSKA
Katedra Ekonomii Politycznej i Historii Myśli Ekonomicznej
Kolegium Zarządzania i Finansów
