W cyklu #PoProstuEkonomia prof. Marietta Janowicz-Lomott z Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń KZiF opowie o ubezpieczeniach na życie.
Z ubezpieczeniami jest trochę tak jak z parasolem noszonym w czasie pogody. Trochę ciąży, zastanawiamy się czy jest potrzebny, ale w razie nagłej zmiany pogody ochroni nas przed deszczem. Ochrona ubezpieczeniowa nie spowoduje, że „deszczu nie będzie”, daje jednak ochronę przed skutkami finansowymi przypadkowych zdarzeń (nazywanych w ubezpieczeniach zdarzeniami losowymi), które mogą być bardzo kosztowne i przekraczają nasze możliwości finansowe.
Aby jednak ubezpieczenie faktycznie nas chroniło, należy je wybrać z głową, czyli porównać oferty różnych zakładów ubezpieczeń. W tym celu koniecznie powinniśmy się zapoznać z ogólnymi warunkami ubezpieczenia (OWU) dokumentem zawierającym wszystkie najważniejsze informacje dotyczące umowy ubezpieczenia.
Cel zawarcia ubezpieczenia – czyli po co potrzebne nam ubezpieczenie?
Z punktu widzenia życia ludzkiego najważniejsze jest ryzyko zgonu. W celu ochrony przed skutkami finansowymi śmierci powstały ubezpieczenia na życie. Podstawowym celem ubezpieczeń życiowych jest zapewnienie ochrony (świadczenia) rodzinie lub osobom zależnym finansowo od ubezpieczonego i określonego standardu życia po jego śmierci. Ubezpieczenia te mogą również dotyczyć dożycia przez ubezpieczonego określonego wieku, wówczas pozwalają na uzyskanie dodatkowych środków finansowych (np. dodatkowych środków na emeryturze).
W pierwszym kroku musimy zatem określić o jaki typ ubezpieczenia nam chodzi. Czy jesteśmy zainteresowani ubezpieczeniem wyłącznie ochronnym – na wypadek śmierci, czy może ubezpieczeniem o charakterze mieszanym czyli łączącym w sobie ochronę z elementem oszczędnościowym. Co do zasady, na rynku funkcjonują dwa podstawowe rodzaje umów mieszanych – klasyczne ubezpieczenia na życie i dożycie oraz takie, które wiążą się z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi.
Umowy klasyczne (tzw. endowmentowe) odznaczają się bardziej oszczędnościowym charakterem, polisy z UFK (tzw. unit-linked) cechuje bardziej inwestycyjny charakter, nastawiony na maksymalizację zysku, przy zwiększeniu ryzyka1.
O jakie świadczenie nam chodzi, czyli na jaką sumę zawrzeć ubezpieczenie?
Suma ubezpieczenia w ubezpieczeniu na wypadek śmierci to kwota, jaką otrzymają uposażeni (bliscy) w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej. Oczywiście im jest ona niższa, tym niższa będzie składka. Ponieważ celem tego ubezpieczenia jest zapewnienie pewnego standardu życia pozostałym członkom rodziny (lub innym uposażonym) po śmierci osoby ubezpieczonej, należy oszacować tę kwotę w rozsądny sposób. Warto odpowiedzieć sobie przede wszystkim na pytania: Ile czasu twoja rodzina będzie potrzebowała, by przeorganizować swoje życie? Ile czasu potrzeba aby dzieci się usamodzielniły? Czy rodzina ma jakieś potrzeby specjalne (np. spłaca kredyt hipoteczny)? Chodzi przecież o to, aby w przypadku naszej śmierci pomóc bliskim w uniknięciu finansowych kłopotów.
Warto też aby umowa przewidywała możliwość zwiększenia sumy ubezpieczenia o tzw. wskaźnik indeksacji, co przy ubezpieczeniach długoterminowych pozwoli zachować realną wartość sumy ubezpieczenia.
Ubezpieczenia mieszane
Nieco inaczej wygląda sytuacja w ubezpieczeniach mieszanych. Należy zdecydować jakie są preferowane proporcje pomiędzy częścią ochronną i oszczędnościową, czyli ile będzie wynosiła suma ubezpieczenia na wypadek śmierci, a jaka część umowy to oszczędności czy inwestycje.
W przypadku ubezpieczeń klasycznych (endowmentowych) suma ubezpieczenia dla części ochronnej to kwota którą otrzymamy (jednorazowo lub w formie regularnych wypłat) w momencie dożycia określonego w umowie wieku. Powinna ona odpowiadać wartości jaką chcielibyśmy otrzymać aby np. powiększyć naszą emeryturę. Czasem, jeśli zakład ubezpieczeń osiągnie satysfakcjonujące wyniki, umowy takie mogą przewidywać udział zw zyskach (tj. specjalną premię doliczoną do sumy ubezpieczenia).
W ubezpieczeniu z UFK – program oszczędnościowy jest realizowany poprzez zakup jednostek uczestnictwa wybranego (jednego lub wielu) funduszu kapitałowego (inwestycyjnego).
W tej części wypłata świadczenia zależy wyłącznie od wartości środków zgromadzonych w funduszu, oznacza to ze że ryzyko inwestycji jest w tej sytuacji scedowane na ubezpieczającego.
Zatem jeśli jego stan środków na rachunku UFK się zmniejszy ze względu na spadek wartości papierów wartościowych, w które zostały ulokowane środki, to zakład ubezpieczeń zwykle nie ponosi z tego tytułu konsekwencji. W ofercie UFK dostępnej dla ubezpieczającego jest najczęściej cała gama funduszy o dużym zróżnicowaniu pod względem strategii inwestycyjnej oraz poziomu ryzyka. Aby dokonać wyboru odpowiadającego nam funduszu, powinniśmy określić nasz poziom ryzyka inwestycyjnego, jaki jesteśmy w stanie zaakceptować, czyli określić jaki jest poziom akceptacji utraty składki zainwestowanej w trakcie, jak również na koniec inwestycji.
Wiek ubezpieczonego
Bardzo często przy sprzedaży ubezpieczeń życiowych używany jest argument, że im wcześniej się ubezpieczymy, tym lepiej. To prawda – ryzyko śmierci rośnie wraz z wiekiem i to bardzo znacząco.
Prawdopodobieństwo śmierci 20 latka w ciągu najbliższych 10 lat wynosi 0,0097, a dla 50 latka jest ono równe 0,098 czyli śmierć 50 latka jest 10 razy bardziej prawdopodobna.
Z tych właśnie powodów polisy ubezpieczeniowe dla osób starszych są zdecydowanie droższe. Co więcej, wiele zakładów ubezpieczeń w ogóle nie chce obejmować ochroną osób starszych, albo ogranicza taką możliwość np. do 75-roku życia.
Inna ważna decyzja, to na jaki czas zawrzeć umowę. Czy zależy nam na ochronie do późnych lat (zakłady ubezpieczeń oferują dziś nawet ubezpieczenia bezterminowe), czy może np. na czas spłaty kredytu hipotecznego.
Uwaga na wyłączenia odpowiedzialności!
Tę część OWU należy przeanalizować ze szczególną uwagą.
Wyłączenie odpowiedzialności dotyczy sytuacji, w których mimo wystąpienia danego zdarzenia zakład ubezpieczeń nie wypłaci świadczenia. W ubezpieczeniach na życie najczęściej dotyczą one wojny lub stanu wojennego, udziału w rozruchach i zamieszkach, samobójstwa w pierwszych 2 latach polisy. W różnych zakładach mogą się między sobą różnić – warto sprawdzić czy wyłączenia nie wiążą się z sytuacją która akurat nas dotyczy.
Opłacanie składek
Warto sprawdzić co umożliwia nam zakład ubezpieczeń w zakresie opłacania składek. Jaka jest dopuszczalna częstotliwość ich opłacania (miesięcznie, kwartalnie, półrocznie lub rocznie)? Czy w razie kłopotów finansowych można zmienić częstotliwość opłacania składek, np. z rocznej na miesięczną albo też zawiesić ją na jakiś czas? Zawieszenie może być szczególnie istotne w czasie kryzysów, które dosięgają naszą rodzinę. Spójrzmy na obecną sytuację – pandemia COVID-19 wywołuje kryzys gospodarczy. Być może już musimy podejmować decyzję o ograniczaniu wydatków. Jednocześnie ryzyko w czasie pandemii nie zmniejsza się a wręcz przeciwnie – wzrasta, nie warto więc z tego powodu rezygnować z ubezpieczenia.
Ubezpieczenia dodatkowe
W większości zakładów ubezpieczeń, do ubezpieczenia podstawowego można dokupić różnego rodzaju umowy dodatkowe, np.: ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków obejmujące trwałe inwalidztwo, ubezpieczenie zdrowotne (w tym ubezpieczenia nowotworowe), ubezpieczenia umożliwiające konsultacje zdrowotne u światowych specjalistów, czy umowy umożliwiająca kontynuację ubezpieczenia (na określony czas) z powodu utraty dochodu. Warto dobre przemyśleć zakres ochrony dodatkowej pamiętając, że każda dodatkowa umowa wiąże się z podwyższeniem składki ubezpieczeniowej.
Ubezpieczenie na życie, jest zawierane często na wiele lat. Nie możemy sobie pozwolić na zawieranie umowy ad hoc. W określeniu zakresu ubezpieczenia pomóc może pośrednik ubezpieczeniowy, który zgodnie z ustawą o dystrybucji ubezpieczeń ma obowiązek dokonania kompleksowej analizy potrzeb klienta.
Jednak, aby dobrać polisę najlepiej spełniającą twoje oczekiwania, należy poświęcić zagadnieniu trochę czasu, spotkać się z kilkoma pośrednikami, porównać zapisy OWU. Tak, jak robimy to za każdym razem, gdy decydujemy się na jakiś poważny zakup.
1. Co niezwykle ważne – ze względu na regulacje prawne zakład ubezpieczeń nie może oferować ubezpieczeń wyłącznie o charakterze inwestycyjnym czy oszczędnościowym a jedynie w umowie ubezpieczenia może zobowiązać się dodatkowo do inwestowania umówionej sumy pieniężnej.
DR HAB. MARIETTA JANOWICZ-LOMOTT, PROF.SGH,
profesor w Katedrze Ryzyka i Ubezpieczeń,
Instytut Ryzyka i Rynków Finansowych,
Kolegium Zarządzania i Finansów
