Danina solidarnościowa

Utworzenie solidarnościowego funduszu wsparcia osób niepełnosprawnych ma przede wszystkim na celu wsparcie społeczne, zawodowe lub zdrowotne osób niepełnosprawnych. Źródłem finansowania nowo utworzonego funduszu celowego ma być w szczególności część składki na Fundusz Pracy oraz tzw. danina solidarnościowa stanowiąca dodatkowe obciążenie podatkowe nałożone na osoby fizyczne osiągające relatywnie najwyższe dochody w społeczeństwie (przekraczające 1 mln zł rocznie). Nowe regulacje, które weszły w życie od 1 stycznia 2019 r., powinny skutkować rozszerzeniem progresji podatkowej dla grupy ok. 21 tys. podatników w celu pomocy ok. 3 mln osób niepełnosprawnych. Stawka daniny wynosi 4% i będzie stosowana do nadwyżki rocznych dochodów powyżej ustawowego progu 1 mln zł. Rząd szacuje, że Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych będzie rokrocznie zasilany kwotą ponad 2 mld zł (z czego 1,15 mld zapewnią wpływy z daniny solidarnościowej).

25 października 2018 r. w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie odbyła się IX Debata Podatkowa zorganizowana przez Instytut Finansów przy współudziale SKN Doradztwa Podatkowego. Przedmiotem dyskusji była w szczególności ocena efektywności i sprawiedliwości procesu redystrybucji dochodów uzyskanych w postaci daniny solidarnościowej.

Dyrektor Instytutu Finansów SGH prof. dr hab. Janusz Ostaszewski, pełniący funkcję moderatora dyskusji, poddał pod dyskusję w szczególności:

• wprowadzenie kolejnych progów progresji podatkowej w Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT);
• problem związany z podwójnym opodatkowaniem dochodów nierezydentów – względem tej części dochodów, która osiągana jest w Polsce;
• alternatywny wariant tzw. podatku wyrównawczego.

W wystąpieniu inauguracyjnym przedstawicielka Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Anna Iwańczyk wskazała, że rozwiązanie w postaci daniny solidarnościowej jest jednym z wielu wdrożonych w ostatnim czasie instrumentów wsparcia osób niepełnosprawnych (PFRON, program kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, Rodzina 500+, podniesienie wysokości renty socjalnej, zasiłku pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego i zasiłku dla opiekuna i inne). Z kolei Elżbieta Gimlewicz w swojej wypowiedzi podkreśliła, że nowy fundusz celowy nie będzie posiadał osobowości prawnej, lecz analogicznie jak Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych przyjmie formę rachunku bankowego.

Profesor SGH dr hab. Feliks Grądalski w swoim przemówieniu (ad vocem) zauważył, że danina solidarnościowa może mieć dwojaki charakter – systemowy (gdy jest wpisana bezpośrednio w system podatkowy) bądź doraźny (w formie dobrowolnych akcji altruistycznych). W ocenie prof. Grądalskiego konstrukcja nowej daniny nie odzwierciedla jej solidarnościowego charakteru. Profesor podkreślił, że istotą daniny solidarnościowej jest to, iż cechuje ją akceptacja uszczuplenia dochodów podatnika (donatora) i jednoczesna dobrowolność świadczenia na rzecz pomiotu trzeciego (beneficjenta). W teorii opodatkowania jedną z podstawowych zasad legitymizacji opodatkowania jest reguła ekwiwalentności świadczeń. Akceptacja obciążenia podatkowego wynika z tego, iż w zamian za część swojego dochodu podatnik (donator) oczekuje od państwa ekwiwalentności świadczeń, tj. właściwej struktury i jakości oferty dóbr i usług publicznych. Wymóg ten nie jest jednak spełniony przy wprowadzanej daninie solidarnościowej, jej akceptacja wynika z zupełnie innych niż altruistyczne przesłanek. Profesor Grądalski podkreślił, że zaproponowane rozwiązanie stanowi rozszerzenie progresywnej taryfy podatkowej, a źle zastosowana technika opodatkowania może skutkować nieefektywnością, dlatego może uniemożliwić osiągnięcie wyznaczonych celów budżetowych.

Zdaniem prof. SGH dr hab. Katarzyny Kreczmańskiej-Gigol danina solidarnościowa stawia liczne wyzwania przed administracją państwa, nie tylko zagwarantowanie transferu pozyskanych środków na cele funduszu solidarnościowego, ale przede wszystkim zapewnienie systemowej efektowności, tj. minimalizacji kosztów poboru i redystrybucji świadczeń. Wprowadzenie daniny solidarnościowej stanowi dodatkowe obciążenie zarówno dla niektórych podatników, jak i dla organów podatkowych, do których wpłynie szacunkowo 21 tys. dodatkowych deklaracji podatkowych.

Dr Konrad Walczyk (Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH) wskazał, że przy pewnych założeniach m.in. dotyczących rzeczywistego rozkładu dochodów osobistych optymalna stopa ich opodatkowania jest odwrotnie proporcjonalna do prostej płacowej elastyczności podaży pracy. Jeżeli mamy do czynienia z warunkami wysokiej nieelastyczności podaży pracy, to optymalna fiskalnie stawka daniny solidarnościowej mogłaby być znacząco wyższa niż przyjęte 4%.

Cezary Krysiak, członek zarządu Mazowieckiego Oddziału KIDP zauważył, że pomimo że danina solidarnościowa jako instrument wsparcia osób niepełnosprawnych jest słusznym i godnym aprobaty rozwiązaniem, jej założenia konstrukcyjne należy oceniać negatywnie, w szczególności dotyczy to niekonsekwencji ustawodawcy w traktowaniu dochodów ze źródeł zagranicznych, co rodzi różnorodne problemy na gruncie międzynarodowego prawa podatkowego. Cezary Krysiak postulował całkowite wyłączenie dochodów zagranicznych z zakresu przedmiotowego tej daniny.

Dr Piotr Russel (Instytut Finansów SGH) stwierdził, że nie ma pełnej gwarancji, iż środki zasilające Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych zostaną faktycznie w pełnej wysokości wydatkowane na cele przewidziane w ustawie. Zakładane przez Ministerstwo Finansów RP wpływy do funduszu celowego (1,8 mld zł rocznie) wyznaczają poziom przeciętnego wsparcia osób niepełnosprawnych na relatywnie niskim poziomie ok. 600 zł rocznie w przeliczeniu na jednego niepełnosprawnego. Dlatego zaleca ostrożność w ocenianiu znaczenia daniny solidarnościowej jako instrumentu znaczącego wsparcia na rzecz osób objętych problemem niepełnosprawności.

dr hab. Marcin Jamroży, prof. SGH, Instytut Finansów SGH