Prof. Małgorzata Iwanicz-Drozdowska o Sberbanku i skutkach nałożonych nań sankcji po agresji Rosji na Ukrainę

(poniżej aktualizacja wydarzeń z 2 marca)

Sberbank, największy rosyjski bank, wszedł na rynek środkowoeuropejski w 2011 r. odkupując od właścicieli udziały w austriackim Volksbanku, który przeżywał poważne problemy finansowe na skutek zbyt ekspansywnej polityki biznesowej. Większościowym właścicielem rosyjskiego Sberbanku jest kapitał państwowy. Po zakończeniu procesu sprzedażowego w Austrii zaczął działać Sberbank Europe. W taki sposób rosyjski kapitał stał się właścicielem banków, spółek-córek w Czechach, na Słowacji (sprzedany w 2016 r.), na Węgrzech, w wybranych krajach na Bałkanach (Chorwacja, Serbia, Słowenia, Bośnia i Hercegowina) i na Ukrainie (sprzedany w 2017 r.). Według stanu na koniec 2020 r., poza Sberbank Europe oraz spółkami na Węgrzech i Chorwacji, działalność pozostałych była rentowna, a banki wykazywały wymagane współczynniki kapitałowe.

Po agresji Rosji na Ukrainę, na rosyjski sektor finansowy nałożone zostały sankcje, które w największym stopniu dotknęły spółkę-matkę, ale odbiły się także na Sberbank Europe, który informował o problemach z utrzymaniem płynności, spowodowanych znaczącym odpływem depozytów. Można uznać to za skutek zdarzeń geopolitycznych i utraty reputacji. Europejski Bank Centralny jako organ odpowiedzialny za nadzór bankowy w ramach unii bankowej (obejmującej obowiązkowo strefę euro i kraje, które dowolnie dołączyły, tj. Chorwację i Bułgarię) ogłosił 28 lutego br. w komunikacie prasowym, że mający siedzibę w Austrii Sberbank Europe, a także jego spółki-córki w Chorwacji i na Słowenii, nie będą w stanie w najbliższej przyszłości regulować swoich zobowiązań. Nie ma także realnych możliwości poprawy pozycji płynnościowej Sberbank Europe. Tym samym oceniono bank jako „failing or likely to fail”, co jest równoznaczne z podjęciem działań przewidzianych w arsenale sieci bezpieczeństwa finansowego.

W ślad za komunikatem Europejskiego Banku Centralnego (EBC) pojawiło się oświadczenie Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board) mówiące o moratorium na wypłatę środków do 1 marca br. (do końca dnia) w wyżej wymienionych bankach. Ponadto SRB podejmie dalsze decyzje dotyczące Sberbank Europe i jego spółek. Jeżeli ocena SRB wskaże na istnienie interesu publicznego, wtedy bank zostanie poddany procedurze przymusowej restrukturyzacji (ang. resolution). W przeciwnym razie, bankowi grozi upadłość, a deponenci odzyskają zdeponowane w bankach środki od instytucji zajmujących się gwarantowaniem depozytów w poszczególnych krajach (tj. Austria, Chorwacja, Słowenia) do wysokości 100 000 EUR.

Warto dodać, że w przypadku przymusowej restrukturyzacji obowiązuje zasada, iż sytuacja wierzyciela nie jest gorsza niż w przypadku „klasycznej” procedury upadłościowej (NCWO – no creditor worse off). Jeżeli zapadłaby decyzja dotycząca przymusowej restrukturyzacji, to byłby to pierwszy przypadek transgraniczny. Dotychczas działania te ograniczały się do szczebla krajowego.

A co ze spółkami-córkami Sberbank Europe w krajach znajdujących się poza unią bankową? W związku z kryzysem płynności Sberbank CZ a.s., Narodowy Bank Czech podjął działania mające na celu odebranie bankowi licencji. Możliwe jest wykorzystanie analogicznych narzędzi jak wskazano w przypadku EBC i SRB. Na Węgrzech natomiast zarządzono dla węgierskiej spółki Sberbank dni wolne od pracy (bank holiday), a w przypadku Serbii pojawił się tylko uspokajający komunikat o tym, że Sberbank Serbia posiada wysoką płynność. W obu przypadkach sytuacja jest monitorowana. Dalsze losy tych spółek-córek zależą od ostatecznych decyzji dotyczących Sberbank Europe.

Odmiennie sytuacja wygląda w Bośni i Hercegowinie, gdzie działały dwie spółki-córki Sberbank Europe – jedna z siedzibą w Sarajewie, a druga – w Banja Luce. Nad tymi dwoma bankami kontrolę przejęła agenda rządowa odpowiedzialna za nadzór bankowy w celu zapewnienia stabilności krajowego systemu bankowego. Jak widać, działania w poszczególnych krajach różniły się, co można przypisać m.in. reakcjom deponentów na mające miejsce zdarzenia.

Sberbank Europe AG (aktualizacja wydarzeń z 2 marca)

Sberbank Europe AG z siedzibą w Wiedniu jest w stanie upadłości, zaś losy spółek-córek w Europie Środkowej są zróżnicowane.

Wieczorem 1 marca br. (czyli przed zakończeniem ogłoszonego w poniedziałek moratorium) pojawił się komunikat Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (Single Resolution Board) dotyczący kolejnych decyzji. Mechanizm przymusowej restrukturyzacji (resolution) zastosowano względem spółek-córek Sberbank Europe objętych unią bankową, tj. chorwacki Sberbank został przejęty przez Hrvatska Poštanska Banka, a słoweński – przez Nova Ljubljanska Banka. W obu przypadkach banki przejmujące zaliczane są do grona kluczowych instytucji w danym kraju. Celem tych decyzji było utrzymanie stabilności na rynkach bankowych tych dwóch krajów. W przypadku Sberbank Europe nie zidentyfikowano interesu publicznego i podmiot ten został poddany „klasycznej” procedurze upadłościowej, bazującej na przepisach krajowych, zapewniając deponentom ochronę zgodnie z obowiązującymi przepisami (do 100 000 EUR).

Serbska spółka-córka została zaś przejęta w ramach procedury przymusowej restrukturyzacji przez AIK Bank. Warto dodać, że w ubiegłym roku Sberbank Europe prowadził działania mające na celu zbycie znacznej części swoich spółek-córek, a AIK Bank znajdował się wśród podmiotów zainteresowanych.

Według agencji Bloomberga spółki-córki czeska i węgierska zakończą swoją działalność, a umocowane instytucje sieci bezpieczeństwa zagwarantują wypłatę depozytów objętych gwarancjami.

Prof. dr hab. Małgorzata Iwanicz-Drozdowska

Kierownik Katedry Systemu Finansowego

Kolegium Zarządzania i Finansów SGH