W poniedziałek 4 maja 2020 roku w Polsce rozpoczęło się „odmrażanie” zamkniętych centrów handlowych. Jednak wprowadzone w połowie marca, w związku z pandemią COVID-19, restrykcyjne ograniczenia mobilności ludności oraz regulacje działalności gospodarczej wpłynęły na nowe zachowania konsumentów i wywołały szereg zmian w handlu detalicznym. Przygotowana ekspertyza „Zmiany w kanałach dystrybucji produktów konsumenckich wynikające z pandemii COVID-19” dotyczy perspektywy krótko- i średniookresowej.
Dwa okresy – panika i zakupy on-line
Zaobserwowane zmiany w obrębie popytu i podaży podzielić można na dwa okresy, tj. pierwsze trzy miesiące, w których najbardziej dynamiczne okazały się początkowe dwa tygodnie, gdy konsumentów ogarnęło zjawisko paniki, popyt był trudny do przewidzenia, a dostawcy nie byli w stanie odpowiedzieć na niego w sposób elastyczny, co powodowało czasowe niedobory niektórych towarów. Po tej fali ograniczono zakupy na zapas, sklepy odwiedzane są rzadziej, ale konsumenci jednorazowo kupują więcej i chętniej wybierają też zakupy on-line.
Drugi okres – powyżej trzech miesięcy od ogłoszenia ograniczeń – podczas którego wiele osób, chcąc uniknąć zarażenia, nadal będzie ograniczała przemieszczanie się i rzadziej niż przed pandemią odwiedzała sklepy. Bardzo prawdopodobne jest więc podtrzymanie w tym okresie dużych wolumenów sprzedaży w kanałach on-line. Trzeba jednak mieć na uwadze, że w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, w wyniku którego wiele osób już straciło, a wiele jeszcze straci pracę, będą oni bardzo wrażliwi na cenę. W kanałach on-line klienci będą szukali najtańszych ofert i okazji cenowych.
Adaptacja handlu
W efekcie powyższych zmian i wahań po stronie zaopatrzenia, pierwszy okres, dosyć dynamiczny i dramatyczny, uświadomił detalistom skuteczność realizowanych procesów i jakości procedur, związanych z planami awaryjnymi wobec sytuacji nagłej zmiany zasad funkcjonowania rynku. Dla tej rewizji kluczową jest informacja dotycząca wzrostu popularności e-handlu, będącego kanałem zapewniającym bezpieczne zakupy z potencjalnym dostępem do szerokiego asortymentu towarów i usług jako trendu, który utrzyma się mimo sukcesywnego łagodzenia ograniczeń oraz odmrażania gospodarki. W najtrudniejszej sytuacji znalazły się sklepy niesprzedające artykułów pierwszej potrzeby i prowadzące sprzedaż wyłącznie w placówkach tradycyjnych (tzw. brick & mortar). W tym okresie powstały też pierwsze inicjatywy sterowane przez władze samorządowe nakierowane na rozwijanie sprzedaży przez Internet.
Drugi okres pozwala na zdiagnozowanie poziomu adaptacyjności firmy do zmian i umiejętności dostrzegania szans rynkowych. Przewiduje się wzrost sprzedaży w kanałach on-line, zarówno produktów cyfrowych, jak i fizycznych, który będzie kontynuowany nawet przy spadku siły nabywczej i poziomu konsumpcji. Dlatego w celu ograniczania niepewności i ryzyka niezbędne jest różnicowanie działań w obszarze organizacji sprzedaży detalicznej, przy jednoczesnej ich integracji i spójności cechującej rozwiązania omnichannelingu. Jak się bowiem okazuje, zarówno koncentracja wyłącznie na sprzedaży off-linie, bądź on-line może stanowić zagrożenie i pogarszać sytuację detalistów bez względu na okres wychodzenia z kryzysu.
Narzędziem wspierającym różnicowanie oferty są technologie, a ich systemowe wdrażanie w procesie realizacji zamówienia ogranicza zbiór ryzyk pojawiający się po stronie popytu i podaży. Przyspieszona cyfryzacja stymuluje również nabywanie nowej wiedzy i kompetencji w przedsiębiorstwach handlu detalicznego. W ten sposób technologie mogą odgrywać szczególną rolę, nie tylko ze względu na wspieranie możliwości utrzymania się na rynku w krótkim okresie, ale również ze względu na wpływ na rozwój i konkurencyjność przedsiębiorstw średnio- oraz długookresowo.
Zdiagnozowane kluczowe zagrożenia wymuszają weryfikację dotychczasowych strategii przedsiębiorstw w handlu detalicznym, w efekcie stanowiąc w wielu przypadkach szansę na rozwój. Niewątpliwie jednak potrzebują one również wsparcia ze strony władz publicznych. Z tego względu w treści raportu umieszczono także rekomendacje odnoszące się do omawianych najważniejszych tematów problematycznych.
Ekspertyza została przygotowana przez zespół w składzie: dr Marzenna Cichosz (Instytut Infrastruktury, Transportu i Mobilności, KZiF), dr Łukasz Marzantowicz (Katedra Logistyki, KNoP), dr hab. Katarzyna Nowicka (Katedra Logistyki, KNoP) i dr Aneta Pluta-Zaremba (Katedra Logistyki, KNoP) przy współpracy z: prof. dr. hab. Piotrem Banaszykiem (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu), dr. hab. prof. UG Andrzejem Letkiewiczem (Uniwersytet Gdański), dr Justyną Majchrzak-Lepczyk (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu) w ramach prac międzyśrodowiskowego zespołu „Sieć kompetencji TSL” kierowanego przez prof. dr. hab. Wojciecha Paprockiego (Instytut Infrastruktury, Transportu i Mobilności, KZiF).
