Rozmowy przy drugiej kawie: Rozmowy o Ukrainie w czas wojny

Webinarium „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny” są częścią spotkań „Rozmowy przy drugiej kawie”, które organizowane są od listopada 2020 roku. W bieżącym roku akademickim webinaria poświęcone są tematyce związanej z podnoszonymi od wielu lat przez środowisko akademickie dylematami oraz nowymi wyzwaniami dotyczącymi kształcenia na poziomie wyższym. Wojna w Ukrainie zmieniła priorytety tematów poruszanych w cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie”. W ślad za propozycją rektora SGH prof. Piotra Wachowiaka w bieżącym roku akademickim uruchomiono dodatkowe spotkania, które są forum wymiany informacji i dobrych praktyk dotyczących wszechstronnej pomocy, jaką polskie uczelnie (i inne organizacje związane ze szkolnictwem wyższym) udzielają i chciałyby udzielać uczelniom, studentom, doktorantom oraz naukowcom ukraińskim w Polsce. Te dodatkowe webinaria zatytułowano roboczo: „Rozmowy o Ukrainie w czas wojny”. Ich organizatorem jest także zespół pełnomocnika ds. zarządzania jakością kształcenia i Samorząd Studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, a partnerem merytorycznym Fundacja Rektorów Polskich. Pełną informację o webinarium wraz z adresem do korespondencji można znaleźć na stronie: https://ssl-uczelnia.sgh.waw.pl/pl/pelnomocnicy_rektora/jakosc_ksztalce…

Webinarium miało ogólnopolski charakter i wzięło w nim udział około 60 osób.

Referaty wprowadzające do dyskusji wygłosili:

• prof. Piotr Wachowiak, rektor SGH – „Jak SGH pomaga studentom z Ukrainy?”
• prof. Jerzy Woźnicki, prezes FRP, lider projektu polsko-ukraińskiego FRP – „Partnerskie relacje pomiędzy reprezentacjami rektorów uczelni polskich i ukraińskich w okresie wojennym i powojennym”.

Uczestników webinarium powitał prof. Jakub Brdulak, przewodniczący uczelnianego zespołu ds. zarządzania jakością kształcenia. Przypomniał założenia całego cyklu i wyjaśnił zmianę tematyki bieżącego webinarium. Zapowiedział również kolejne spotkania, które odbędą się 5 i 19 maja oraz 2 i 9 czerwca br.

Pierwszym mówcą był rektor SGH prof. Piotr Wachowiak, który podjął temat „Jak SGH pomaga studentom z Ukrainy?” Podkreślił, że wszyscy – my, Polacy – pomagamy naszym sąsiadom, a różnorodność tej pomocy sprawia, że nie jest łatwo o niej opowiadać. SGH oferuje – na chwilę obecną – dwie formy pomocy ukraińskim studentom i ich rodzinom: wsparcie psychologiczne oraz wsparcie o charakterze materialnym i organizacyjnym. Obydwa te obszary były przedmiotem prezentacji.
Następnego dnia po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę rektorzy, dziekani, kanclerz i inni pracownicy uczelni spotkali się z naszymi ukraińskimi studentami. Spotkanie było ważne i potrzebne, miało na celu zapewnienie studentów z Ukrainy, że mogą liczyć na wsparcie społeczności SGH. Studenci przedstawili swoje potrzeby i oczekiwaniach, rozmawiano też o ich aktualnej sytuacji. Dzięki temu uczelnia mogła zaoferować konkretną i skuteczną pomoc zgodną z bieżącymi potrzebami.

Drugą formą wsparcia było zatrudnienie w SGH ukraińskiej psycholog, z uprawieniami terapeutycznymi, która po ucieczce z kraju zatrzymała się najpierw w naszym akademiku, a następnie w wynajętym mieszkaniu. Udziela ona pomocy psychologicznej zarówno ukraińskim studentom i pracownikom oraz ich rodzinom, jak i uchodźcom, których (ok. 50) gościmy w akademikach uczelni. Pomoc psychologiczna jest dla nich bardzo ważna i została także dobrze przyjęta.

Odnośnie pomocy materialnej i organizacyjnej, 4 marca opublikowane zostało Zarządzenie Rektora SGH odraczające wszystkie płatności studentów z Ukrainy (także opłaty za domy studenckie) oraz umarzające odsetki za ich niewnoszenie. Wyznaczono także opiekunów – pracowników SGH – którzy sprawują pieczę nad studentami i uchodźcami z Ukrainy. Tu szczególnie pomocni byli pracownicy z dziekanatów oraz Centrum Współpracy Międzynarodowej, z którego oddelegowano osoby do pełnienia tej funkcji.

Studentom z Ukrainy udzielono urlopów (krótkich i długich, dostosowanych do potrzeb) oraz umożliwiono studiowanie hybrydowe i online, w przypadku wyjazdu z Polski.

Jeśli chodzi o pomoc materialną, to podkreślić trzeba znaczącą hojność darczyńców. Dotyczy to zarówno pracowników SGH, którzy wpłacają pieniądze na utworzony fundusz pomocowy, jak i partnerów instytucjonalnych, w tym zagranicznych, którzy odpowiedzieli na apel o wsparcie. Zebrana kwota na pomoc dla studentów z Ukrainy i ich rodzin (na dzień dzisiejszy) wynosi około 40 tys. zł. Z tej kwoty przyznano zapomogi 35 najbardziej potrzebującym. Średnia zapomoga wyniosła 1150 zł; najniższa 500 zł, zaś najwyższa – 2700 zł, która została przekazana rodzinie studenta najbardziej poszkodowanej wskutek działań wojennych.
Studenci z Ukrainy mają przyspieszoną ścieżkę ubiegania się o pomoc powszechnie dostępną – z funduszu zapomóg materialnych. Bieżący kontakt z nimi pozwala na monitorowanie ich potrzeb.

Drugim mówcą webinarium był prof. Jerzy Woźnicki, prezes FRP, lider Projektu Polsko-Ukraińskiego MEiN-PW pn. „Polsko-ukraińska współpraca instytucji przedstawicielskich reprezentujących rektorów, na rzecz doskonalenia działania uczelni”, który przedstawił referat pt. „Partnerskie relacje pomiędzy reprezentacjami rektorów uczelni polskich i ukraińskich w okresie wojennym i powojennym”. Mówca rozpoczął od podkreślenia, że tytuł jego referatu nie jest przypadkowy, ponieważ tworzenie i wzmacnianie partnerskich relacji pomiędzy reprezentacjami rektorów uczelni polskich i ukraińskich prowadzących do obustronnych korzyści w okresie wojennym i powojennym jest głównym celem projektu. Jego działania nie ograniczają się do stanu wojny, ale – obok akcji pomocowych – prowadzona jest współpraca partnerska na zasadach określonych w fazie początkowej projektu, a towarzyszy mu refleksja o tym, co partnerzy powinni i będą wspólnie czynić po zakończeniu wojny.

Następnie zaprezentował projekt, który jest realizowany przez Politechnikę Warszawską w partnerstwie z Fundacją Rektorów Polskich, Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich oraz ze Zgromadzeniem Rektorów Uczelni Ukraińskich (ZRUU). Projekt, który rozpoczął się w roku 2017, ma charakter pomocowy i został ustanowiony na podstawie Umowy Trójstronnej KRASP-FRP-ZRUU. Realizowany jest przy wsparciu finansowym Ministerstwa Edukacji i Nauki. Jego dwie pierwsze edycje zostały zrealizowane w latach 2013–2017 przez Fundację Rektorów Polskich – Instytut Społeczeństwa Wiedzy i były sfinansowane z własnych środków fundacji. Następnie Zarządzeniem Rektora PW projekt został powierzony do realizacji Wydziałowi Administracji i Nauk Społecznych PW, który jest wspierany przez FRP-ISW kadrowo i merytorycznie. Prezes FRP, prof. Jerzy Woźnicki, który jest profesorem na tym wydziale, jest liderem tego projektu.

Wyniki dwóch pierwszych faz projektu z lat 2016–2018 dotyczące zagadnienia governance w szkolnictwie wyższym zostały przedstawione w:

• Raporcie nr 1 Komisji ds. Strategicznych Problemów Szkolnictwa Wyższego KRASP – J. Woźnicki (red.), (2017). Raport nr 1: Wstępne analizy, komentarze, opinie i propozycje do Ustawy 2.0 [pdf], Warszawa: KRASP – FRP. https://www.krasp.org.pl/resources/upload/dokumenty/dokumenty_ro%C5%BCn….
• monografii wydanej przez WN-PWN – I. Degtyarova, N. Kraśniewska, Wartości akademickie, misja i zadania uniwersytetu współczesnego: wyniki badań 2016–2017, [w:] J. Woźnicki (red.), 2019. Odpowiedzialność, zaangażowanie i bezstronność uniwersytetu. Uwarunkowania kulturowe i prawne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• rozprawie doktorskiej nt. Sfera governance w szkolnictwie wyższym na Ukrainie i w Polsce w okresie transformacji, adiunkt naukowo-badawczej FRP dr Iryny Degtyarovej, obronionej w SGH w 2019 r. oraz
• w kolejnych analizach sfery governance w ramach Projektu Polsko-Ukraińskiego MEiN-PW.

W latach 2018–2021 w ramach projektu przeprowadzono badania, które następnie były przedmiotem seminariów i debat rektorów. Badania dotyczyły finansowania szkół wyższych, rankingów w strategiach uczelni, treści statutów uczelni oraz organizacji szkół doktorskich. Próbę badawczą stanowiło 50 uczelni w Polsce i Ukrainie (czołowych wg. rankingów krajowych). Badania prowadziło grono badaczy polskich i ukraińskich oraz zespół ekspertów. Zastosowano zróżnicowane narzędzia badawcze (wywiady pogłębione, ankiety, analizy prawno-instytucjonalne, analizy eksperckie), zaś wnioski z badań stały się podstawą debat rektorów oraz rekomendacji w stanowiskach wspólnych (evidence-based policy). Wszystkie działania analityczne, eksperckie były i są prowadzone równolegle w dwóch językach. Podstawowym dokonaniem w ramach projektu 2018–2021 były trzy wspólne stanowiska:

1. Finansowanie szkolnictwa wyższego na poziomie systemowym i instytucjonalnym (przyjęte w Poznaniu w 2019 r.)
2. Rankingi w strategiach rozwoju uczelni (przyjęte w Kijowie w 2019 r.)
3. Rozwiązania statutowe w sferze governance (przyjęte w 2020 r.)

We wrześniu 2021 roku na seminarium w Odessie przedstawiono materiały z badań nad szkołami doktorskimi.
Badaniom towarzyszyły wizyty delegacji rektorów w Polsce i w Ukrainie. Delegacja KRASP odwiedziła Kijowski Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Ministerstwo Edukacji i Nauki Ukrainy w roku 2019, zaś Odeski Narodowy Uniwersytet im. I. Mecznikowa, Odeski Narodowy Uniwersytet Ekonomiczny w 2021 roku. Z kolei delegacja ZRUU w Polsce wizytowała Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 2019 roku i Politechnikę Warszawską i Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w 2021 roku.

Raport końcowy projektu został opublikowany w dwóch językach w postaci wydawnictwa książkowego wielotomowego.

Partnerskie kontakty KRASP i ZRUU są kontynuowane po agresji Rosji w Ukrainie, czego świadectwem może być wspólne posiedzenie dwóch prezydiów KRASP i ZRUU w dniu 24 marca 2022 r. Udział w spotkaniu wzięło około 70 uczestników z Polski i Ukrainy, w tym rektorzy – członkowie prezydiów KRASP i ZRUU pod przewodnictwem prof. Arkadiusza Mężyka oraz prof. Petra Kulikova, przedstawiciele ministerstw edukacji i nauki Polski i Ukrainy oraz przedstawiciele organizacji partnerskich (NAWA, FRP). Wśród rektorów ukraińskich obecni byli rektorzy ze wszystkich regionów Ukrainy, w tym z uczelni z Mariupola, Charkowa, Dnipro, Odessy, Lwowa, Połtawy, Kijowa itd.

Porządek obrad obejmował – obok wystąpień przedstawicieli obydwu ministerstw i konferencji rektorów także wystąpienie sygnatariuszy Umowy Trójstronnej o partnerstwie i współpracy KRASP – URHEIU – FRP, podpisanej w Warszawie 14 listopada 2017 r. inicjującej prace projektu. Przedstawiono m.in. informację o zakresie działań podejmowanych przez KRASP dla wsparcia społeczności akademickiej Ukrainy i o koordynacji działań pomocowych uczelni członkowskich KRASP na rzecz przedstawicieli kadry akademickiej i studentów ukraińskich. Uczestnicy ukraińscy przedstawili informację o aktualnej sytuacji uczelni ukraińskich.

W podsumowaniu posiedzenia sporządzono listę inicjatyw i propozycji zgłoszonych przez uczestników, przy czym przewodniczący KRASP Arkadiusz Mężyk wyraźnie wskazał, że: „Wszystkie inicjatywy KRASP i uczelni są prowadzone ze świadomością ich charakteru tymczasowego w sytuacji wojny, a po jej zakończeniu studenci, naukowcy wrócą do swoich miast i ośrodków”. Pomoc partnerom ukraińskim jest udzielana w trzech obszarach:

• Obszar I – pomoc humanitarna; udostępnienie akademików, stołówek, wsparcie uczelni partnerskich z Ukrainy, kontakty oraz zbieranie informacji nt. ich potrzeb, wysyłanie pomocy, w tym humanitarnej do tych uczelni;
• Obszar II – pomoc studentom z Ukrainy, którzy przed wojną studiowali w polskich uczelniach, a także studentom polskim (około 40 tys. potrzebujących pomocy);
• Obszar III – pomoc przedstawicielom środowiska akademickiego – studentom, doktorantów, pracownikom naukowym, którzy wyjechali do Polski w związku z wojną.

Jeśli chodzi o działania na rzecz pracowników naukowych – strona polska pragnie pomóc w kontynuowaniu badań naukowych, działalności akademickiej, udostępnianiu w sposób zdalny baz danych, zbiorów bibliotek, być może umożliwienie pracy zdalnej na platformach uczelni polskich. Natomiast studentom – obywatelom Ukrainy którzy znaleźli się w Polsce – umożliwia się kontynuację studiów.

Wspomniana powyżej zmiana w programie projektu opisana jest w Aneksie nr 2 z 2021 r. do Umowy KRASP-FRP-ZRUU z 2017 r. Dla II cyklu projektu proponuje się następujące nowe, zmienione działania po nowelizacji umowy na 2022 r. (proces uzgodnienia jest w toku):

1. Wsparcie inicjatywy przyjęcia przez EUA, ZRUU jako członka zbiorowego, na specjalnych warunkach.
2. Opracowanie raportu przedstawiającego możliwości i uwarunkowania podejmowania lub intensyfikowania partnerskiej współpracy na podstawie zawieranych umów przez uczelnie polskie z uczelniami ukraińskimi w zakresie kształcenia w warunkach ograniczeń wojennych i powojennych w Ukrainie.
3. Identyfikacja niezgodności regulacyjnych w systemie szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce i w Ukrainie, prowadzących do niekompatybilności w ramach ścieżek awansu naukowego i związanych z tym wymagań kwalifikacyjnych oraz innych ograniczeń utrudniających wymianę kadr naukowych między uczelniami.
4. Utrzymywanie relacji i komunikacji przez KRASP i FRP ze ZRUU w sposób organizowany w ramach projektu, wymiana informacji i uzgadnianie treści dokumentów wspólnych i działań o charakterze pomocowym ze strony polskiej.

Pozostają w mocy działania publikacyjne, promocyjne oraz organizacyjne projektu.

KRASP podjął też działania na rzecz dołączenia uczelni ukraińskich do konsorcjów uniwersytetów europejskich (z inicjatywy rektor UAM prof. Bogumiły Kaniewskiej).

31 marca 2022 roku, prezydium KRASP przyjęło uchwałę w sprawie strategicznego wspierania działań Ukrainy w obszarze szkolnictwa wyższego, nauki i innowacji o następującej treści:
Brutalna agresja wojskowa Federacji Rosyjskiej wobec Ukrainy nie tylko zasługuje na zdecydowane potępienie ale wymaga też solidarnej, skoordynowanej i systemowej reakcji ze strony krajów demokratycznych i społeczności międzynarodowej.

Państwo i społeczeństwo ukraińskie, z godną podziwu odwagą i determinacją, broni dzisiaj najważniejszych wartości cywilizacyjnych Europy zachowując swoją suwerenność i tożsamość kulturową. W tym wysiłku Ukraina nie może być osamotniona – ani teraz, ani w przyszłości. Dotyczy to wielu obszarów funkcjonowania Ukrainy jako demokratycznego państwa, a w szczególności czynników rozstrzygających o przywróceniu jego szans rozwojowych. Jest oczywiste, że wiele zależy tu od możliwości działania środowisk oraz instytucji nauki i szkolnictwa wyższego w Ukrainie.

Z tych względów już dzisiaj niezbędne są działania sprzyjające integracji systemu szkolnictwa wyższego, nauki i innowacji Ukrainy z Europejskim Obszarem Szkolnictwa Wyższego oraz z Europejską Przestrzenią Badawczą. Sprzyjać temu będzie zacieśnianie partnerskich relacji pomiędzy uczelniami polskimi i ukraińskimi oraz reprezentującymi je narodowymi konferencjami rektorów, Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) i Związkiem Rektorów Uczelni Ukrainy (ZRUU).

Reprezentujący Stronę Polską, Partnerzy Umowy Trójstronnej z 2017 r. między Konferencją Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Fundacją Rektorów Polskich oraz Związkiem Rektorów Uczelni Ukrainy, będą wspierać proces opracowania pisemnego, udokumentowanego wniosku w sprawie wejścia ZRUU w skład EUA w charakterze członka zbiorowego z przyznaniem szczególnych warunków członkostwa, w tym uwolnienia ZRUU od wnoszenia opłaty członkowskiej na okres kilku najbliższych lat.

Jako reprezentacja wszystkich uczelni akademickich w Polsce, KRASP będzie udzielać swego poparcia działaniom uczelni ukraińskich służących zwiększeniu ich udziału i aktywności w Europie, m.in. poprzez:

• wspieranie przystępowania uczelni ukraińskich do międzynarodowych organizacji zrzeszających szkoły wyższe; dotyczy to w szczególności Magna Charta Uniwersytatum;
• działania wspierające zwiększanie udziału uczelni ukraińskich w programie Erasmus+, w tym zwłaszcza uczestnictwa w sieciach uczelni europejskich;
• pomoc i doradztwo w pozyskiwaniu środków europejskich na odbudowę zrujnowanej infrastruktury uczelni i przywracanie działalności uniwersyteckiej w Ukrainie.

W już nieodległej przyszłości, rozwijające się szkolnictwo wyższe oraz prężne ośrodki badań i innowacji będą odgrywać istotną rolę w procesie kandydackim integracji politycznej Ukrainy z Unią Europejską uczestniczącą w procesie powojennej odbudowy ekonomicznej i społecznej kraju.

Niestety, ograniczenia czasowe nie pozwoliły na przeprowadzenie dyskusji. Na webinarium pojawiły się głosy przedstawicieli kilku uczelni, opisujących działania pomocowe w nich podjęte na rzecz adaptacji studentów ukraińskich. Głosy te zostaną wykorzystane na webinarium 5 maja jako przykłady pomocy adaptacyjnej dla uchodźców.

*    *    *
Relacje z webinariów zamieszczane są w Gazecie SGH, zaś nagrania prezentacji na stronie poświęconej webinariom; przy czym dostęp do nich mają jedynie osoby posiadające konto mailowe SGH.
Samorząd Studentów SGH jest współorganizatorem tego cyklu webinariów.
Patronem merytorycznym webinariów ukraińskich jest Fundacja Rektorów Polskich.