Rola czasu w tworzeniu wartości w sztuce

W pierwszej części rozmawiano o tym, jakie znaczenie ma dokumentowanie dorobku artystycznego, czy artyści powinni samodzielnie dokumentować swój dorobek artystyczny czy też jest to powinność państwa i element polityki kulturalnej, realizowanej za pośrednictwem instytucji kultury i odpowiednich agencji, a także czy wartość, jaką niesie ze sobą kultura uzasadnia koszty jej dokumentacji, nawet w przypadku jeśli jest ona niekomercyjna i niszowa.

Dr Anna Anetta Janowska z Katedry Polityki Publicznej SGH wskazała, że kultura i sztuka czy też – inaczej mówiąc - sektory kultury tworzą istotną wartość dla społeczeństwa i gospodarki, nie tylko jeśli chodzi o wymiar ekonomiczny, ale przede wszystkim w postaci pozytywnych efektów zewnętrznych. Dlatego artyści, twórcy powinni być wspierani przez państwo za pomocą odpowiednich narzędzi polityki kulturalnej. Odnosi się to m.in. do kwestii dokumentacji dorobku. Powstające dzieła powinny być dokumentowane dla przyszłych pokoleń w sposób kompletny, przede wszystkim z powodu niemożności przewidzenia sukcesu dzieł i ich twórców na rynku, a także znaczenia z punktu widzenia wartości dla dziedzictwa kulturowego.

Narzędzia cyfrowe w postaci cyfrowych bibliotek i archiwów umożliwiają dziś taką dokumentację po kosztach niższych, niż miało to miejsce w świecie analogowym. Dlatego właśnie należy tworzyć krajowe repozytoria kultury i sztuki oraz zachęcać twórców do autoarchiwizacji.

Stefan Kruczkowski, członek zarządu Związku Zawodowego Twórców Kultury, zgodził się, że warto byłoby stworzyć centralną, państwową platformę (katalog) dorobku artystycznego, ale brak jest takich planów w programach rządowych. Pomysł ten poparła malarka i reżyserka dr Bogna Lewtak-Baczyńska, podkreślając, że w Polsce pole sztuki pozostawiono od kilkudziesięciu lat bez wsparcia. Założono, że sztuka rozwija się międzynarodowo i nie trzeba o nią i jej poziom w Polsce walczyć. Zaś zarówno wsparcie, jak i promocja, szczególnie w skali międzynarodowej, przyczyniają się do jej dokumentowania.

Z kolei artystka i prezes Fundacji Sztuki Współczesnej PALETA Maria Wollenberg-Kluza, opierając się na własnym, wieloletnim doświadczeniu artystycznym, zachęcała młodych twórców, by nie czekali aż ktoś (w rozumieniu: instytucja, galeria, prywaty sponsor, kolekcja) zechce dokumentować ich twórczość, ale by robili to samodzielnie, systematycznie i konsekwentnie, nawet jeśli taka dokumentacja miałaby być nieprofesjonalna. Jednym z istotnych sposobów dokumentacji mogą być wernisaże, do których drukuje się katalogi, foldery, plakaty, zaproszenia – to też są dokumenty. Poza tym wystawy są często zauważane przez media, które utrwalają dzieła i zdarzenia. Panelistka podkreśliła również, że dokumentowanie dzieł sztuki takich, jak obraz, rzeźba, grafika czy tkanina jest proste, ale obecna sztuka często jest multimedialna, łącząca w sobie wiele różnych form wyrazu, tj. dzieło plastyczne łączy z muzyką, z filmem. Podobnie jest, jeśli chodzi o happeningi czy performance. Ważne jest, by dostosować adekwatną do tych dziedzin sztuki formę dokumentacji, chociaż udokumentowanie niektórych z nich, będących „zdarzeniami artystycznymi”, z zasady będzie niepełne. Utrwali bowiem akcję, a nie emocje.

W drugiej części debaty zatytułowanej „Od epizodu do jubileuszu” Katarzyna Mitrović, dyrektor Działu Public Relations i CSR w Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych „Polfa” S.A., przedstawiła misję TZF „Polfa” S.A., zgodnie z którą leczenie jest sztuką. Dlatego właśnie firma angażuje się we współpracę z instytucjami kultury, takimi jak Muzeum Narodowe w Warszawie, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Muzeum POLIN, Muzeum Śląskie w Katowicach czy też Muzeum Sztuki w Łodzi. Poza tym w trakcie 200-letniej historii firma często korzystała w swoich działaniach z polskiej sztuki użytkowej. Ulotki i katalogi leków projektowali dla niej wybitni przedstawiciele polskiej sztuki plakatu tacy jak Maciej Hibner czy Jerzy Treutler.

Paulina Kurc-Maj, zastępca dyrektora ds. Promocji i upowszechniania w Muzeum Sztuki w Łodzi, opowiedziała o Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej grupy „a.r.”, która powstała w latach 1929-1939 z darów artystów polskich i zagranicznych oraz z inicjatywy środowiska artystycznego, zaś jej celem była publiczna prezentacja. Została ona podarowana Miejskiemu Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów w Łodzi (dziś Muzeum Sztuki w Łodzi), dlatego od samego początku miała ona charakter zbiorów publicznych, które zostały włączone do „oficjalnego” obiegu kultury. Dla twórców była to wówczas okazja do nadania znaczenia własnym działaniom, szczególnie w momencie, gdy sztuka awangardowa nie była powszechnie uznana.

Iwona Wojnarowicz, prezeska Common Arts Foundation, kuratorka prywatnych i instytucjonalnych kolekcji dzieł sztuki, art advisorka i kolekcjonerka, odniosła się do tytułowej kwestii drugiej części spotkania, a mianowicie do jubileuszy. Przypomniała, że ich rolą jest odświeżanie pamięci. To one właśnie wywołują emocje, za którymi idzie poczucie sprawczości i doceniania przeszłości. Ich celem jest bowiem wywołanie poczucia łączności z historią i dziedzictwem, dlatego są niezbędnym elementem pisania historii i przypominania z pozoru nieistotnych w czasie ich dziania się wydarzeń. Te zaś wydarzenia z czasem okazują się kluczowymi momentami w historii. Z tego względu tak trywialna kwestia, jak dokumentacja twórczości jest kluczowa dla zachowania pamięci o wydarzeniach i ludziach, którzy je tworzyli, w tym wypadku o artystach. Bez dokumentacji w przyszłości nie będzie możliwe odtworzenie, nierzadko straconej w odmętach historii, twórczości.

Innym sposobem dokumentacji są nagrody artystyczne, o czym przypomniał prowadzący spotkanie dziennikarz Jerzy Mosoń. Jedną z nich jest nagroda Jana Cybisa, malarza i kolorysty, powołana przy Okręgu Warszawskim Związku Polskich Artystów Plastyków. Specyfiką tego wyróżnienia jest fakt, że nagrodę nadają malarze malarzom, za całokształt ich dotychczasowej twórczości, jest więc nagrodą środowiskową, wyjątkowo cenną dla malarzy, nadawaną rokrocznie od 50 lat. Laureaci Nagrody im. Jana Cybisa to panteon polskiej sztuki współczesnej, wielkie nazwiska, różnorodność stylów, sposobów rozumienia sztuki i wizji świata.

Konferencji towarzyszył wernisaż prac młodych polskich artystów, laureatów Konkursu Inspiracje 2023. W konkursie I miejsce zajął i Złotą Paletkę 2023 zdobył Piotr Sobiesiak, rzeźbiarz, absolwent Akademii Sztuki Pięknych w Warszawie na Wydziale Rzeźby za rzeźbę Cieco, sordo, muto. Laureatką II miejsca i zdobywczynią Srebrnej Paletki została Natalia Dzidowska, Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu na Wydziale Ceramiki i Szkła za projekty ze szkła Peperomia I i Peperomia II. III miejsce ex aequo i wyróżnienie Srebrnej Palety zdobyli Michalina Kaza, studentka IV roku Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na Wydziale Rzeźby za pracę Głowy, Dawid Andrzej Ławicki, absolwent Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w Katedrze Grafiki Warsztatowej za drzeworyt Przyczajony byk oraz Marianna Rakowska-Szyszko, absolwentka Instytutu Edukacji Artystycznej na Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie za tkaninę, kolaż modułowy Całość.

Wystawę można oglądać do końca grudnia na parterze w budynku C SGH przy ul. Niepodległości 128, róg z ul. Madalińskiego.

Od prawej: Natalia Dzidowska (II miejsce 2023), Renata Gogol (wyróżnienie 2022), Piotr Sobiesiak (I miejsce 2023), Maria Wollenberg-Kluza (prezeska Fundacji PALETA), Michalina Kaza (III miejsce 2023), Marianna Rakowska-Szyszko (III miejsce 2023), Dawid Ławicki (III miejsce 2023), Weronika Wrzosek (I miejsce 2021).  

Debata zorganizowana została przez Fundację Paleta, Instytut Debaty Eksperckiej i Analiz Quant Tank, Instytut Statystyki i Demografii KAE oraz Katedrę Polityki Publicznej KES.

 
Od prawej: Stefan Kruczkowski , Anna Anetta Janowska, Bogna Lewtak-Baczyńska, Maria Wollenberg-Kluza.

Od prawej: Jerzy Mosoń , Iwona Wojnarowicz , Paulina Kurc-Maj, Katarzyna Mitrović.

dr Anna Anetta Janowska – pełnomocnik rektora ds. otwartego dostępu SGH, adiunkt w Katedrze Polityki Publicznej