Podwójne/ wspólne dyplomy i Europejski Dyplom – o szansach i wyzwaniach dla polskiego szkolnictwa wyższego

Tematyka webinarium była zorientowana wokół następujących pytań:

1.    Jakie są największe wyzwania związane z implementacją programów podwójnych/wspólnych dyplomów w polskim szkolnictwie wyższym, zwłaszcza w kontekście złożoności terminologicznej i potrzeby klarownego rozróżnienia pomiędzy różnymi rodzajami tej specyficznej współpracy międzyuczelnianej?

2.    Jakie są główne czynniki sukcesu w realizacji umów o podwójnym/wspólnym dyplomie według doświadczeń polskich uczelni? Jakie strategie są stosowane w celu pokonania ewentualnych barier, takich jak różnice w systemach edukacyjnych czy administracyjnych?

3.    Jakie wyzwania i możliwości stwarza wprowadzenie Europejskiego Dyplomu (European Degree) dla polskiego szkolnictwa wyższego, zwłaszcza w kontekście harmonizacji standardów edukacyjnych i ułatwienia uznania kwalifikacji na poziomie europejskim?

Webinarium prowadziła profesor Dorota Piotrowska z Politechniki Łódzkiej. Dorota Piotrowska jest nauczycielem akademickim w Politechnice Łódzkiej, gdzie pełni także funkcję dyrektora Centrum Współpracy Międzynarodowej PŁ, pełnomocnika rektora PŁ ds. internacjonalizacji, uczelnianego koordynatora Programu Erasmus + oraz uczelnianego koordynatora Sieci Uniwersytetów Europejskich ECIU.

Wspólne kształcenie to jedno z osiągnięć Procesu Bolońskiego. Niestety wiele państw należących do Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (EOSW) mierzy się z różnego rodzaju wyzwaniami, towarzyszącymi przygotowaniu i wdrożeniu tego rodzaju przedsięwzięć. W Polsce, a także w innych krajach EOSW, są to przede wszystkim wyzwania legislacyjne oraz zwyczajowe. 

Jedną z barier jest kwestia postrzegania kształcenia wyższego jedynie poprzez akty prawne przygotowane w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a więc Ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWN) wraz z jej rozporządzeniami (np. Rozporządzenie MNiSW z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów). Ustawa ta faktycznie nadaje ramy szkolnictwu wyższemu, ale nie może abstrahować od założeń innego aktu prawnego – Ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (2015). Jej zapisy zostały sformułowane z założeniem, że ustawa ta stanowić będzie rodzaj integratora, pozwalającego transparentnie i  za pomocą rozwiązań rekomendowanych przez Komisję Europejską, wdrażanych we wszystkich innych państwach członkowskich UE, integrować ze sobą wszystkie obszary systemu edukacji: system kształcenia ogólnego, zawodowego oraz wyższego.

Ustawa ta wskazuje wspólny paradygmat w polityce edukacyjnej zarówno na poziomie poszczególnych państw UE, jak i na poziomie poszczególnych obszarów edukacji w ramach wewnętrznych polityk edukacyjnych każdego z nich. Paradygmat ten opiera się na założeniu, że efekty uczenia się, nabyte w trakcie procesu kształcenia zorganizowanego instytucjonalnie lub samodzielnego uczenia się (np. w trakcie pracy lub wolontariatu), mogą zostać uznane za kwalifikację. Aby nasze efekty uczenia się (to czego się nauczyliśmy) uznane zostały za kwalifikację (w postaci m.in. dyplomu, certyfikatu, świadectwa), musi zostać sprawdzone i potwierdzone, że faktycznie je posiadamy. W ustawie o ZSK mowa jest w tym przypadku o procesie walidacji. 

W sektorze szkolnictwa wyższego uczelnia nadaje tzw. pełne kwalifikacje (wskazujące na poziom wykształcenia): na poziomie 6 Polskiej Ramy Kwalifikacji (studia licencjackie i inżynierskie), poziomie 7 (studia magisterskie) oraz 8 (szkoła doktorska)¹. Warto przywołać w tym miejscu jedną z najważniejszych definicji ustawy o ZSK, która stosowana jest w innych aktach prawnych, dokumentach rządowych oraz strategicznych. Zgodnie z ww. ustawą kwalifikacja to „zestaw efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, nabytych w edukacji formalnej, edukacji pozaformalnej lub poprzez uczenie się nieformalne, zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami, których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez uprawniony podmiot certyfikujący”. Uczelnia pełni zatem funkcję podmiotu certyfikującego. Istotny brak komplementarności pomiędzy ustawami, to brak uwzględnienia w ustawie PSWN kluczowego w ustawie o ZSK procesu, jakim jest walidacja efektów uczenia się zdobytych drogą kształcenia pozaformalnego lub nieformalnego uczenia się, powiązana z mechanizmem zapewniającym jej jakość. 

Edukacja pozaformalna to „uczenie się zorganizowane instytucjonalnie poza programami kształcenia i szkolenia prowadzącymi do uzyskania kwalifikacji zarejestrowanej”. A więc w przypadku uczelni mogą to być realizowane poza programem studiów np. dodatkowe kursy dla studentów czy programy prowadzące do certyfikatów zawodowych realizowane w ramach uczelni. Uczenie się nieformalne z kolei to „nabywanie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych w toku różnorodnych aktywności poza zorganizowanymi formami kształcenia się”. Definicję tę wypełnia np. działalność w organizacjach studenckich. Zatem w kontekście ustawy o ZSK uczelnia musi się w szczególności koncentrować na walidacji, a więc potwierdzaniu efektów uczenia się nabytych m.in. we wskazanych wyżej formach (w dużym uproszczeniu chodzi tu egzaminowanie i nadawanie formalnej wartości kompetencjom uzyskanym w uczelni, ale poza programem studiów). 

Dlaczego opisana powyżej logika jest istotna z perspektywy wspólnego kształcenia? 

Odpowiedź jest dość oczywista – na tej logice funkcjonują uczelnie zagraniczne w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. W ostatnich latach nastąpił boom na wspólne programy lub programy podwójnych dyplomów ze względu m.in. na rozwój tzw. Sojuszy Europejskich (aliansów), do których należą również polskie uczelnie, w tym SGH (alians CIVICA).

Rozważania na temat szans oraz barier zawiązywania współpracy na rzecz rozwijania programów zwieńczonych podwójnym dyplomem muszą doprowadzić do konkluzji, że polskie uczelnie, kładące nacisk na inne aspekty m.in. w obszarze dydaktyki, będą musiały dokonać dużego wysiłku, aby w różnych sferach, które są niezbędne, gdy rozwija się we współpracy program podwójnego dyplomu, móc w tym zakresie współpracować z uczelniami zagranicznymi. Polskie uczelnie nie wykorzystują potencjału, który nabiera kluczowego znaczenia w Europie i na świecie, a dotyczy wkomponowania w przestrzeń systemu szkolnictwa wyższego i systemu studiów innych ścieżek uzyskiwania kompetencji, jakimi są kształcenie pozaformalne oraz uczenie się nieformalne. Należy także pamiętać, że art. 71 ustawy PSWN daje wprawdzie możliwość potwierdzenia efektów uczenia się w ramach kształcenia w szkole wyższej, tyle tylko że możliwe jest to podczas procedury rekrutacyjnej i w ograniczonym zakresie. Rozwijanie wspólnych programów stanowi w tych okolicznościach duże ryzyko operacyjne dla uczelni, które może oznaczać np. brak uzyskania polskiej akredytacji. 

Tym samym polska uczelnia może zwyczajnie nie być w stanie sprostać oczekiwaniom strony zagranicznej przy budowie wspólnych programów. Brak możliwości spełnienia oczekiwań uznawanych za podstawowe ze strony uczelni–partnera może tkwić ponadto w procedurach uczelnianych, ponieważ polskie prawo poprzez wskazane wyżej rozdźwięki pomiędzy ustawami nie jest wystarczająco jednoznaczne w zakresie projektowania programów studiów. 

Zapraszamy na kolejne webinaria z cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie” – odbywają się one raz w miesiącu od października do czerwca. Artykuły podsumowujące pozostałe webinaria można znaleźć w Gazecie SGH. 

¹ Więcej na temat Polskie Ramy Kwalifikacji, która opisuje system kształcenia w Polsce można znaleźć w Raporcie Referencyjnym dostępnym tutaj: https://kwalifikacje.edu.pl/raport-referencyjny/ , dostęp: 2024.05.23