Przedsiębiorstwo rodzinne w XXI w.

Międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Przedsiębiorstwo rodzinne w XXI wieku: koncepcja oraz jej realizacja” została zorganizowana przez Zakład Przedsiębiorstwa Rodzinnego Instytutu Przedsiębiorstwa SGH 13 listopada 2018 r. i odbywała się w Auli Głównej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. To już czwarta konferencja zakładu z cyklu „Dzień przedsiębiorczości rodzinnej”, wpisująca się w obchody Światowego Tygodnia Przedsiębiorczości.

„Dzień przedsiębiorczości rodzinnej” ma na celu propagowanie wiedzy o specyfice i znaczeniu przedsiębiorczości rodzinnej w gospodarce, integrację osób zainteresowanych aktywnością naukowo-badawczą w obszarze przedsiębiorczości rodzinnej oraz wymianę poglądów pomiędzy przedstawicielami instytucji otoczenia biznesu a przedstawicielami firm rodzinnych. Partnerami wydarzenia zostali Związek Rzemiosła Polskiego oraz Fundacja Firmy Rodzinne.

Po uroczystym powitaniu gości przez prof. Jana Klimka, dyrektora Instytutu Przedsiębiorstwa i zarazem kierownika Zakładu Przedsiębiorstwa Rodzinnego, głos zabrał rektor SGH prof. Marek Rocki, który otworzył konferencję. Słowo wstępne wygłosił dziekan KNoP prof. Roman Sobiecki. Zwrócił on uwagę, iż firmy rodzinne to najstarsza forma zorganizowanej działalności gospodarczej, a większość obecnych wielkich korporacji rozpoczynała swoją działalność od firmy rodzinnej. Według szacunków w dawnej „piętnastce” UE oraz w Stanach Zjednoczonych firmy rodzinne stanowią od 1/3 do ponad 70% wszystkich podmiotów działających na rynku.

Pierwszy referat pt. Czynnik rodzinności jako determinanta kształtowania orientacji strategicznej polskich przedsiębiorstw rodzinnych wygłosił dr Andrzej Marjański ze Społecznej Akademii Nauk w Łodzi. Zaprezentował w nim wyniki badań firm rodzinnych działających na obszarach wiejskich (głównie w woj. łódzkim), zrealizowanych w okresie od lipca 2017 r. do marca 2018 r. We wszystkich przedsiębiorstwach akcentowano istotny wpływ familizmu na kształt orientacji strategicznej, a rodzinny charakter firmy postrzegano jako główny czynnik strategiczny zwiększający szanse rynkowe.

Drugi referat pt. Czynniki determinujące postawy sukcesyjne studentów kierunków ekonomicznych przedstawiły prof. Krystyna Leszczewska (Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży) oraz dr Joanna Sadkowska (Uniwersytet Gdański). Prelegentki mówiły o wynikach pilotażowych badań porównawczych przeprowadzonych wspólnie z dr Beatą Żelazko (SGH) wśród studentów PWSIiP, UG i SGH. W odpowiedziach respondentów zaznaczały się różnice odnośnie do deklarowanej chęci zostania sukcesorem w firmie rodzinnej: w SGH aż 37% ankietowanych chce pracować w korporacji międzynarodowej, a 19,4% myśli o sukcesji w biznesie rodzinnym, na UG o sukcesji firmy rodzinnej myśli 15% studentów, a w PWSIiP 20,7%. Co istotne, osoby wiążące swoje plany z przejęciem biznesu rodzinnego reprezentują mikro i małe przedsiębiorstwa, są już zaangażowane w działalność firmy, w której ponadto istnieje jasność co do planów sukcesyjnych.

Trzecie wystąpienie pt. Polacy o firmach rodzinnych. Podsumowanie badań z 5 lat mgr Katarzyny Gierczak-Grupińskiej, prezes Fundacji Firmy Rodzinne z Poznania, rozpoczęło się od krótkiego filmu, a następnie zostały przedstawione najważniejsze wnioski z kilkuletnich badań fundacji nt. postrzegania przedsiębiorstw rodzinnych przez Polaków. Polacy poproszeni o opisanie firm rodzinnych przymiotnikami, tworzą wizerunek firmy tradycyjnej, przyjaznej oraz godnej zaufania. Zaufanie do przedsiębiorstw rodzinnych wynika przede wszystkim z przeświadczenia, że ich właściciele sami dbają o jakość wytwarzanych produktów. Polacy są skłonni za tę lepszą jakość więcej zapłacić. Cenne dla respondentów jest też polskie pochodzenie produktów (jeden z najważniejszych motywów zakupu). Przedsiębiorcy zachęceni tymi pozytywnymi trendami coraz częściej decydują się na eksponowanie rodzinnego charakteru swoich firm.

Kolejna prezentacja dotyczyła synergii w firmie rodzinnej i przedstawił ją dr inż. Piotr Barczak z firmy Royal sp. z o.o. Następnie swoje wystąpienie miała założycielka i właścicielka firmy Lovingit mgr Jagoda Kutkowska, która opowiedziała o specyfice prowadzenia e-biznesu rodzinnego. Potem Witaliusz Nadaszkiewicz z kancelarii doradczo-prawnej Law Craft zaprezentował aktualne uwarunkowania prowadzenia biznesu na Ukrainie. Przekonując do inwestowania w tym kraju, zauważył, że Ukraina to wielki i jak dotąd niewykorzystany potencjał.

Po tym wystąpieniu głos zabrała mgr Sabina Klimek, była konsul, radca handlowy i kierownik Wydziału Promocji, Handlu i Inwestycji Konsulatu Generalnego RP w Nowym Jorku. Podkreśliła, iż ponad połowa największych firm rodzinnych znajduje się w Stanach Zjednoczonych. Zwróciła również uwagę na wysoki odsetek kobiet jako właścicieli firm, jak również kobiet zasiadających w zarządach przedsiębiorstw rodzinnych w USA.

Zebrani wysłuchali też referatu pt. Sukcesja w firmach rodzinnych w regionie mazowieckim w Polsce – potrzeby, wyzwania, bariery, który wygłosiła dr Ludmiła Walaszczyk z Instytutu Technologii Eksploatacji Państwowego Instytutu Badawczego w Radomiu. Zaprezentowała założenia i cele projektu Enter-Transfer „Rozwój innowacji gospodarczych i społecznych poprzez utworzenie środowiska sprzyjającego sukcesji przedsiębiorstw” w ramach programu Interreg finansowanego przez Komisję Europejską i realizowanego od czerwca 2017 r. do maja 2020 r. Celem projektu jest m.in. zmniejszenie wskaźnika upadłości firm rodzinnych w regionie Europy Środkowej.

Na znaczenie kapitału ludzkiego rodzinnych gospodarstw rolnych w procesach przemian strukturalnych uwagę zwróciła kolejna prelegentka – dr Ewa Stawicka ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Przedstawiła m.in. cechy demograficzne kierowników polskich rodzinnych gospodarstw rolnych, strukturę dochodów tych gospodarstw, zauważając, iż jedynie co trzecie z nich utrzymuje się z pracy na roli. Stwierdziła, że w ostatnich latach zmniejszyła się liczba gospodarstw rolnych i jednocześnie wzrósł poziom wykształcenia członków rodzin ich właścicieli, co przełożyło się na postęp w profesjonalnym przygotowaniu do zawodu rolnika.

Problematykę rodzinnych gospodarstw rolnych na przykładzie pasieki kontynuował dr Andriy Popovych z Instytutu Agroekologii i Gospodarki Przyrodniczej Narodowej Akademii Nauk Rolniczych Ukrainy. Postawił tezę, iż rodzinne gospodarstwa rolne na Ukrainie mogą się skutecznie rozwijać tylko dzięki pomocy państwa. Zaakcentował problem sezonowości w rolniczych przedsiębiorstwach rodzinnych.

Po przerwie swoje wystąpienie miała mgr Karolina Kucznik z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która mówiła o budowaniu relacji family business ze społecznością lokalną na przykładzie firm z terenu byłego województwa włocławskiego. Z kolei mgr Łucja Waligóra z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach poruszyła problem wielopokoleniowości w przedsiębiorstwach rodzinnych, wskazując działania, jakie należy podjąć, aby lepiej zarządzać zróżnicowaniem pracowników ze względu wiek. Następnie referat o istocie i znaczeniu procesu sukcesji w firmach rodzinnych wygłosiła mgr Karolina Worytkiewicz z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W dalszej kolejności problematykę pełnomocnictwa i granic umocowania omówiła mgr Magdalena Wrońska z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Ostatni zaś referat wygłoszony przez mgr. Marcina Kawko z SGH dotyczył finansowania i struktury kapitałowej przedsiębiorstw rodzinnych.

Podsumowania i zamknięcia konferencji dokonał prof. Jan Klimek, który stwierdził, że materiał zaprezentowany w trakcie wystąpień i dyskusji jest nie do przecenienia dla potrzeb różnych opracowań, tym bardziej że coraz więcej firm rodzinnych korzysta z publikacji i badań naukowych. Zaprosił także do współpracy z Zakładem Przedsiębiorstwa Rodzinnego i Instytutem Przedsiębiorstwa w KNoP, SGH.

dr Beata Chmielewiec, Zakład Przedsiębiorstwa Rodzinnego, Instytutu Przedsiębiorstwa SGH