Profesor Janusz Witkowski (1945–2025)

Profesor w wyjątkowy sposób łączył swą aktywność naukową z modernizacją badań statystycznych GUS i rozwojem nowoczesnej statystyki publicznej oraz działaniami na rzecz rozwoju nauki w Polsce i jej upowszechniania, uzyskując w każdym z tych nurtów swej aktywności wybitne osiągnięcia. Profesor Janusz Witkowski był w latach 1968–2015 pracownikiem SGH (wcześniej SGPiS), przyjmujemy więc perspektywę członków tej akademickiej społeczności. Wskazujemy, jak ważna była jego praca dla środowiska naukowego uczelni, a także jak dzięki jego inicjatywom SGH przyczyniła się do rozwoju statystyki publicznej oraz doskonalenia kompetencji pracowników urzędów statystycznych.

Jako absolwent SGPiS mgr Janusz Witkowski został zatrudniony w 1968 r. na Wydziale Ekonomiczno-Społecznym SGPIS, gdzie zdobywał kolejne stopnie naukowe. Najpierw podjął pracę w Katedrze Polityki Społecznej i Ekonomiki Pracy, a następnie pracował w Zakładzie Demografii Społeczno-Ekonomicznej (1984–1991) oraz w Katedrze Demografii Społeczno-Ekonomicznej (1991–1992). Stopień doktora nauk ekonomicznych uzyskał w 1973 r. na podstawie pracy doktorskiej Ruch siły roboczej w olsztyńskim ośrodku przemysłowym, przygotowanej pod kierunkiem doc. dr. hab. Mikołaja Latucha. W 1983 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego nauk ekonomicznych w zakresie polityki społecznej na podstawie ogólnego dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej Ruchliwość pracownicza osób z wyższym wykształceniem w Polsce. W latach 1984–1987 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Ekonomiczno-Społecznego. Tytuł profesora nauk ekonomicznych otrzymał w 1992 r.

W tym samym roku Profesor Janusz Witkowski został pracownikiem Instytutu Statystyki i Demografii w Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH, po podjęciu od 1991 r. ścisłej współpracy z GUS. Jako dyrektor Departamentu Pracy i Dochodów Ludności GUS (1991–1996) dokonał modernizacji statystyki rynku pracy oraz badań dochodów i warunków życia ludności. Osiągnął sukces, tworząc Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), które jest kontynuowane do dziś. Pilotaż i badanie eksperymentalne na próbie ponad 6,7 tys. gospodarstw uruchomiono już w 1992 r. Było to możliwe nie tylko dzięki intensywnej współpracy międzynarodowej [w tym z Biurem Statystyki Pracy w Stanach Zjednoczonych, Urzędem Statystycznym Kanady, Narodowym Instytutem Statystyki i Badań Ekonomicznych (INSEE) we Francji, Niemieckim Urząd Statystyczny, Eurostatem, Międzynarodową Organizacją Pracy oraz OECD], ale także dzięki uzyskanemu wsparciu środowiska naukowego, w tym także pracowników SGH. Zasługą Profesora było nawiązanie ścisłej współpracy GUS z badaczami z wielu ośrodków naukowych w Polsce, która obejmowała przygotowanie koncepcji, organizacji i realizacji badań rynku pracy, a także zaangażowania badaczy do analiz wyników tych badań. Polska była jednym z pierwszych krajów podlegających transformacji systemowej, które dostosowały statystykę rynku pracy do standardów międzynarodowych.

Docenianie znaczenia współpracy ze środowiskiem naukowym, a także życzliwe sprzyjanie inicjatywom badawczym zgłaszanym przez naukowców było widoczne w działaniach Profesora nie tylko w czasie kierowania Departamentem Pracy i Dochodów Ludności, ale także podczas pełnienia funkcji wiceprezesa GUS ds. statystyki społecznej (1996–2011), a następnie prezesa GUS (2011–2016). Profesorowi zawdzięczamy ścisłą współpracę w zróżnicowanych formach między GUS i SGH, regulowaną także poprzez formalne umowy o współpracy. Umożliwiła ona pracownikom Instytutu realizację badań empirycznych prowadzonych na dużych próbach losowych we współpracy z partnerami zagranicznymi. Instytut przystąpił do międzynarodowego programu badań pt. „Fertility and Family Surveys in Countries of the ECE Region” (w skrócie „Family and Fertility Survey” – FFS), realizowanego pod auspicjami Funduszu Ludnościowego Narodów Zjednoczonych (UNFPA) w różnych krajach europejskich w latach 90. W ramach tego programu pod kierunkiem prof. Jerzego Z. Holzera i dr Ireny Kowalskiej przygotowano retrospektywne badanie ankietowe pt. „Przemiany rodziny i wzorce dzietności w Polsce”, które zrealizowano w 1991 r. we współpracy z GUS. Pierwsze w Polsce panelowe badania zmian warunków życia gospodarstw domowych w latach 1995–1997 były prowadzone pod kierunkiem prof. Tomasza Panka wspólnie z GUS, Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Uniwersytetem w Sienie. To doświadczenie zostało spożytkowane później w przygotowaniu panelowego badania jakości życia w Polsce „Diagnoza Społeczna”, zainicjowanego przez zespół niezależnych ekspertów pod kierunkiem prof. Janusza Czapińskiego i prof. Tomasza Panka. To unikatowe badanie, które integrowało obiektywne i subiektywne podejście do warunków życia i jego jakości, rozpoznawalne też poza Polską, było realizowane w latach 2000–2015 przy wykorzystaniu infrastruktury badań terenowych GUS. Uczestniczyli w nim także pracownicy SGH. Współpraca z GUS dotyczyła też European Population Conference, której organizację w 2003 r. powierzono Instytutowi Statystyki i Demografii. Ta konferencja organizowana od 1987 r. pod auspicjami European Association for Population Studies po raz pierwszy odbywała się w Europie Środkowo-Wschodniej. Skorzystaliśmy wówczas, m.in. z usługi Wydawnictw Statystycznych GUS, publikując książkę Population of Central and Eastern Europe. Challenges and Opportunities, przygotowaną pod red. I.E.Kotowskiej oraz J.Jóźwiak (Statistical Publishing Establishment, Warsaw 2003). Także dzięki przychylności Profesora możliwe było skorzystanie z siatki ankieterów GUS w realizacji dwóch rund badania ankietowego „Generacje i Rodziny”, realizowanego na dużych próbach losowych w ramach kolejnego międzynarodowego programu badań demograficznych „Generations and Gender Programme” (GGP) (w 2011 i 2014 r.). Za realizację badania odpowiadała prof. Kotowska.

Ścisła współpraca między GUS i SGH przejawiała się także poprzez angażowanie pracowników Instytutu Statystyki i Demografii w rozwój statystyki publicznej: dostarczali oni wiedzy eksperckiej o problemach badawczych i metodyce badań w obszarze badań ludnościowych, w tym spisów powszechnych, prognozowania demograficznego, rynku pracy, badań warunków i jakości życia ludności, jednocześnie poszerzając swe rozeznanie w zakresie nowych wyzwań dotyczących zbierania i dostarczania danych przez statystykę publiczną.

Inną wyróżniającą cechą działań Profesora Janusza Witkowskiego była troska o rozwój kadr GUS. W połowie lat 90. uruchomiona została współpraca dotycząca podnoszenia kompetencji pracowników urzędów statystycznych z całego kraju w ramach studiów doktoranckich w Kolegium Analiz Ekonomicznych. W jej wyniku wiele osób pełniących obecnie kierownicze funkcje w GUS i urzędach statystycznych w kraju uzyskało stopień doktora nauk ekonomicznych. Do tej inicjatywy powrócono prawie dwie dekady później, uruchamiając w Kolegium w latach 2014–2018 Niestacjonarne Studia Doktoranckie pod kierownictwem dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej, prof. SGH. Doskonaleniu kompetencji pracowników urzędów statystycznych służyły także studia podyplomowe „Metody analiz społeczno-gospodarczych”, kierowane przez dr Małgorzatę Podogrodzką w roku akademickim 2015/2016.

Żegnamy Profesora Janusza Witkowskiego, wyrażając wdzięczność za jego troskę o doskonalenie statystyki publicznej w powiązaniu z rozwojem badań naukowych, jego wysiłek integrowania kadr statystyki publicznej – „producentów danych” z badaczami – „użytkownikami danych”, za życzliwość oraz dzielenie się swą wiedzą i doświadczeniem. Wkładu Profesora w rozwój naukowy kolejnych generacji badaczy, w tym pracowników SGH, oraz kadr statystyki publicznej w Polsce nie da się przecenić. Był człowiekiem dialogu, poszukującym porozumienia w spornych kwestiach, otwartym na współpracę.

Dziękujemy za wieloletnią współpracę, która wpłynęła także na nasze indywidualne biografie naukowe – nasze zainteresowania naukowe i zaangażowanie badawcze, a nade wszystko korzystnie oddziaływała na warunki rozwoju naukowego zespołu Instytutu Statystyki i Demografii, za które byliśmy i jesteśmy odpowiedzialni. Jego wiedza, życzliwość i przyjazne nastawienie do wszystkich pozostaną z nami.

PROF. DR HAB. IRENA KOTOWSKA, Instytut Statystyki i Demografii, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH;
PROF. DR HAB. TOMASZ PANEK, Zakład Statystyki Stosowanej, Instytut Statystyki i Demografii, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH; 
DR HAB. AGNIESZKA CHŁOŃ-DOMIŃCZAK, prof. SGH, dyrektorka Instytutu Statystyki i Demografii, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH

Warszawa, 19.05.2025