Półka Dembińskiego
Tylko naiwnym może się wydawać, że uczenie się to „wielka, spokojnie płynąca rzeka”.
Tylko naiwnym może się wydawać, że uczenie się – w naszym wypadku ekonomii – to „wielka, spokojnie płynąca rzeka”. W rzeczywistości koryto rzeki jest ruchome, jej prądy ukazują ciągle nowe mielizny, głębie, wiry i wodospady. Kryzys finansowy 2007–2008 wstrząsnął dogłębnie całą dyscypliną, ukazując wyzwania, ale i niedostrzegane dotąd mielizny.
Wybór sugerowanych lektur został dokonany celowo destabilizująco, a tym samym prowokuje do twórczego i samodzielnego myślenia. Rozrzut proponowanych publikacji jest szeroki, aby nie powiedzieć eklektyczny. Pokazuje on, często w krytycznym świetle, dokonania poprzednich pokoleń i wyzwania, jakie stoją przed nowymi generacjami ekonomistów. Podpowiada też metody podejmowania tych wyzwań.
Proponuję zacząć od tekstu Dani Rodrik Economics Rules: Why Economics Works, When it Fails and How To Tell The Difference (2015). Autor Paradox of Globalization dzieli się refleksją nad podstawami ekonomii jako nauki i prowadzi czytelnika poprzez czterostopniową sekwencję nauki (od hipotez do modeli i dalej do teorii, które w pewnych wypadkach mogą się przerodzić w ideologie). Niebezpieczeństwo, przed którym autor ostrzega ekonomistów, to zbyt wielka pewność siebie wynikająca z ignorancji lub niedostrzeżenia różnorodności teoretycznych podejść w ekonomii. Nauka ekonomii to „biblioteka modeli”, która nigdy nie będzie kompletna.
Z kolei książka Daniela Stedmana Jonesa Masters of the Universe – Hayek, Friedman and The Birth of Neoliberal Politics (2012) jest pasjonującą wycieczką po historii myśli ekonomicznej i politycznej XX w. Solidna praca źródłowa ukazuje sposób, w jaki poglądy polityczne Hayeka, von Misesa i Poppera zawładnęły światem. Z postulatów politycznych stały się one najpierw podwalinami – w latach 50. – programów badawczych na uniwersytetach, w większości finansowanych ze źródeł prywatnych. Z tych badań wynikały naturalnie programy polityczne gotowe do wdrożenia w życie, na których kształcił się narybek elit – gospodarczych i politycznych. Tak powstawały równocześnie podwaliny naukowe, polityczne i socjologiczne ideologii liberalnej.
W The Other Half of Macro-Economics – and The Fate of Globalization japoński ekonomista Richard C. Koo (2018) ukazuje na bogatym empirycznym materiale, dlaczego aktualna makroekonomia nie jest w stanie ani zadowalająco wytłumaczyć kryzysu finansowego, ani zaradzić jego skutkom. Problem polega na tym, że dotychczasowa teoria nie pozwala na uwzględnienie zachowań przedsiębiorstw i banków o słabych bilansach, które to były przyczyną ostatniego kryzysu. Koo proponuje, jak nadrobić tę niedoskonałość, jak rozbudować teorię i ulepszyć politykę ekonomiczną.
End od Theory – Financial Crises, Failure of Economics and the Sweep of Human Interaction zawiera prowokującą tezę operatora finansowego i teoretyka Richarda Bookstabera (2017), zgodnie z którą w warunkach aktualnych złożoności (również technologicznej) finansów teoria jest niemożliwa, gdyż w samym momencie jej powstania operatorzy uwzględniają ją w swoim działaniu.
Książka Milanovica Brako Global Inequality – A New Approach for The Age of Globalization (2016) to monument pracy statystycznej stawiający kwestie nierówności w skali planetarnej, ujmujący równocześnie jej aspekt międzypaństwowy i wewnętrzny. U źródeł tej publikacji stoi rzetelna statystyka – a nie ekonometria – jako podstawowa metoda poznawcza i jako warsztat hipotez do późniejszych badań.
Paul H. Dembiński, ekonomista i politolog z wykształcenia. Edukację pobierał w Polsce, Szwajcarii, Kamerunie i Wielkiej Brytanii. Dembinski jest profesorem na Uniwersytecie we Fryburgu, gdzie kieruje Katedrą Międzynarodowej Konkurencji i Strategii na Wydziale Zarządzania. Jest również założycielem i dyrektorem wykonawczym Fundacji Observatoire de la Finance (1996) www.obsfin.ch, której misją jest promowanie świadomości problemów etycznych w działalności finansowej. W 2005 r. Paul H. Dembinski pomógł ustanowić nagrodę Ethics, Trust and Responsibility in Finance, aktualnie w 7. edycji konkursu pełni funkcję wiceprezesa międzynarodowego jury nagrody. Prezes Association Internationale pour l’Enseignement Social Chrétien oraz Plateforme Dignité et Développement (Lozanna). Jego ostatnie książki: Etyka i odpowiedzialność w świecie finansów (2015) wydana w języku francuskim, angielskim, niemieckim, węgerskim i polskim (studio Emka, 2017); Bien commun – par-delà les impasses (współautor) (2017).