Ekslibrisy Witkiewicza

Dwa z ośmiu ekslibrisów artysty należą do SGH.

W latach 2009-2010 w książkach należących do zasobu Biblioteki SGH odnaleziono dwa ekslibrisy Stanisła­wa Ignacego Witkiewi­cza- oprócz nich znanych jest jeszcze tylko 6 tego typu grafik Witkacego.

To oryginalne dzieła S.I. Witkiewicza, ich autentyczność została potwierdzona ekspertyzami. „Wskazują na to przede wszystkim analogie: między 1917 a 1920 rokiem artysta wykonał kilka podobnych dzieł. Są to ekslibrisy Leona Reynela, Feliksa Lewińskiego oraz Anny i Tadeusza Sinków. Wszystkie namalował tuszami barwnymi i mają one identyczną kompozycję oraz gamę kolorystyczną. Charakterystyczne jest też używanie łacińskich sentencji oraz manierycznie wystylizowane pismo” – napisała w ekspertyzie dr Anna Żakiewicz, historyk sztuki, kurator Gabinetu Grafiki i Rysunków Współczesnych Muzeum Narodowego w Warszawie.

Pierwszy ekslibris przedstawia głowę mężczyzny w kraciastej czapce, palącego fajkę. Zawiera łacińską sentencję NEC HERCULES contra PLURes (nawet Herkules nie poradzi przeciw wielu) sygnowaną Witkacy. Jest nietypowy: to mały obrazek o wymiarach 16,3 cm x 12,5 cm wykonany w technice malarskiej z użyciem kolorowych tuszów. Został namalowany na odwrocie okładki słownika frazeologicznego wydanego w USA w 1900 r. Dodatkowo na stronie tytułowej znajduje się pisana ołówkiem sygnatura Ignacy Witkiewicz i data 1918. Charakter pisma jest taki sam jak w ekslibrisie. Podpis Ignacy Witkiewicz pojawia się także na stronie 104 słownika.

Drugi ekslibris to Algorab w Kruku o wymiarach 10,6 cm x 11,5 cm. Przedstawia postacie mężczyzny i kobiety unoszonych na skrzydłach czarnego ptaka. Sylwetki są ze sobą splątane, a ich szaty unoszą się w locie na ciemnoniebieskim niebie. Całość umieszczona jest w ramce namalowanej czarnym tuszem. W ramce widoczne są daty 1914–1918 oraz napis EX LIBRIS Witkacy. Powyżej znajduje się tytuł Algorab w Kruku napisany czerwoną kredką. Ekslibris umieszczony jest na wewnętrznej dolnej części okładki książki dr. J. Scheinera Populäre Astrophysik wydanej w 1912 r. Dodatkowo na stronie pierwszej u góry widnieje napis wykonany ołówkiem o treści: Chcesz być uczciwym, zostaniesz głupim/Chcesz być rozumnym, staniesz się złym, a poniżej Total eclipse/Without all hope of day i data 27/IV/1914.

Kompozycja jest fantazją astronomiczną Witkacego, zminiaturyzowaną wersją jednego z jego obrazów o tematyce astronomicznej pod tytułem Algorab w Kruku z 1918 r. Rysunek mógł powstać jako szkic do obrazu, a wtórnie został użyty jako ekslibris. Ważną wskazówką są napisy umieszczone przez Witkacego nad i pod grafiką. „Pochodzą one z okresu bezpośrednio po tragicznym wydarzeniu w życiu artysty – samobójczej śmierci jego narzeczonej, Jadwigi Janczewskiej, która odebrała sobie życie 21 lutego 1914 r. Za śmierć tę Witkacy czuł się odpowiedzialny” – wyjaśnia dr Żakiewicz. Stąd pesymistyczny wydźwięk adnotacji, zwłaszcza tej o całkowitym zaćmieniu i braku nadziei.

Nie zachowały się inwentarze mogące dać odpowiedź na pytanie, jak i kiedy książki z ekslibrisami znalazły się w Bibliotece SGH. Najprawdopodobniej trafiły tu przed 1933 r., na rewersach stron tytułowych obu książek jest bowiem pieczęć Biblioteki Wyższej Szkoły Handlowej, a taka nazwa uczelni funkcjonowała do 1933 r. Ciekawostką może być fakt, że ekslibrisy odnaleziono w Bibliotece SGH, w budynku zaprojektowanym przez stryjecznego brata Witkacego, architekta Jana Koszczyc-Witkiewicza.