Wciąż musimy poszerzać wiedzę o Open Access
Kolejny artykuł z cyklu poświęcimy tematyce świadomości i wiedzy dotyczącej otwartej nauki w naszej uczelni. Pora na spojrzenie na Open Access z perspektywy społeczności SGH.
Zbiory danych badawczych mają unikalny charakter, który zdecydowanie odróżnia je od innych zasobów. Krótko można je scharakteryzować w następujący sposób: dane badawcze nie tylko reprezentują wartości i możliwości, ale również niosą ze sobą ryzyko związane z ich nieodpowiedzialnym i nieodpowiednim opisem (metadane), słabą jakością i nierzetelnością, nieautoryzowanym dostępem. Ponadto słaba jakość tych danych to także szeroko pojęte straty finansowe dla nauki z powodu utraconej korzyści ich ponownego wykorzystania. Natomiast warto podkreślić, że otwarty dostęp nie jest ani próbą ominięcia procesu recenzowania, próbą zmiany czy też zniesienia praw autorskich, pozbawienia dochodu autorów żyjących z tantiem, ani też próbą ograniczenia wolności naukowej bądź próbą złagodzenia przepisów antyplagiatowych; nie wymaga on również bojkotu żadnego rodzaju utworów czy żadnego typu wydawnictw. Pisze o tym Peter Suber w publikacji Otwarty dostęp (2013 r.) (https://pon.edu.pl/nasze-publikacje?pubid=14, data dostępu: 25 marca 2022 r.).
Otwarty dostęp jest kolejną rewolucją, wywołaną cyfrową technologią. Nie ulega wątpliwości, że przynosi ona wymierne korzyści.
Przedstawiamy Państwu wnioski z ankiety przeprowadzonej w lutym tego roku. Jej celem było uzyskanie wiedzy na temat świadomości pracowników SGH co do stosowania otwartej nauki jako takiej, rozwiązań istniejących w naszej uczelni oraz najważniejszych potrzeb w tym zakresie.
W ramach ankiety uzyskano 193 odpowiedzi: 160 od pracowników naukowo-dydaktycznych, 32 od pracowników administracyjnych oraz 1 od osoby niemieszczącej się w żadnej z tych kategorii. Najwięcej odpowiedzi napłynęło od doktorów, w drugiej kolejności – od profesorów SGH, w trzeciej – od magistrów (będących prawdopodobnie w dużej części pracownikami administracji).
Społeczność SGH ma generalnie dość dużą świadomość dotyczącą zasad otwartej nauki – większą w zakresie publikacji naukowych, mniejszą zaś w zakresie otwierania danych. Badanie pokazało, że wiedza na ten temat jest jednak dość nieuporządkowana i wyrywkowa. Dlatego zidentyfikowano wyraźną potrzebę ciągłego poszerzania wiedzy o polityce otwartej nauki, rozwoju procedur oraz rozszerzania obecnych rozwiązań organizacyjnych w tym zakresie.
Respondenci wskazywali na konieczność organizowania szkoleń na temat otwartej nauki na różnych poziomach zaawansowania, w tym udostępniania o niej informacji w SGH w postaci dobrych praktyk oraz pomocnego przewodnika z wytycznymi i sugestiami.
W odniesieniu do świadomości dotyczącej otwartej nauki ustalono, że przeważająca większość respondentów zna pojęcia Open Science i Open Access. Spora część osób badanych średnio ocenia swoją wiedzę na temat publikowania w otwartym dostępie, zaledwie 5% ocenia tę wiedzę wysoko. Niestety, aż 37% nie wie, czy SGH posiada i stosuje politykę OA. Tylko niewiele więcej uczestników badania, bo 42%, odpowiedziało, że uczelnia posiada ją i rozwija. Przeważająca większość pytanych wie, że w SGH funkcjonuje otwarte repozytorium tekstów naukowych, ale ponad połowa nie jest świadoma, że uczelnia posiada również platformę otwartych czasopism.
PUBLIKOWANIE W OTWARTYM DOSTĘPIE
Prawie połowa pytanych udostępnia swoje publikacje naukowe w otwartym repozytorium, a prawie jedna czwarta tego nie robi. Korzystają oni głównie z akademickich platform społecznościowych, takich jak academia.edu czy researchgate.net, a także z otwartych czasopism. Zaledwie 40 odpowiedzi odnosiło się do udostępniania w repozytorium SGH. Najczęściej wskazywanym powodem nieudostępniania publikacji w repozytorium był fakt, że wydawnictwa, w których są publikowane teksty, stosują metodę tradycyjną publikacji (w domyśle: przejmowanie majątkowych praw autorskich do tekstów i brak zgody na otwarty dostęp). Zaledwie 4 respondentów nie widzi korzyści z otwartego dostępu, co wydaje się dobrym wskaźnikiem. Dla około 10% osób udostępnianie w otwartym dostępie wymaga zbyt dużego nakładu pracy, dlatego nie jest ono podejmowane.
Prawie połowa respondentów publikujących w otwartych czasopismach publikuje w darmowych czasopismach OA, prawie jedna trzecia – w czasopismach hybrydowych, w których za OA wymagana jest opłata, a tylko 17% – w płatnych czasopismach OA. Wskazywano kilka powodów niepublikowania w otwartych czasopismach, główne to koszty oraz brak wsparcia organizacyjnego w tej kwestii ze strony SGH, a także wybór punktowanych, uznanych czasopism, które nie oferują OA.
OTWARTE DANE BADAWCZE
Przeważająca większość respondentów wie, że dane badawcze stanowią element otwartej nauki. Również odpowiedzi dotyczące tego, czym są dane badawcze, były w większości poprawne, a więcej niż połowa badanych stwierdziła, że wytwarza dane badawcze w trakcie realizacji badań. Są to najczęściej: dane liczbowe – 104 odpowiedzi, dane tekstowe – 80, dane statystyczne – 74, kwestionariusze, ankiety – 73. Z kolei 33 wskazania dotyczyły modeli matematycznych, a 11 odnosiło się do innych danych. Część badaczy (40%) spotkała się z wymogiem udostępniania danych badawczych w momencie publikacji artykułów naukowych, zaś 53% uważa, że dzielenie się danymi badawczymi powinno być powszechną praktyką.
Respondenci wskazywali na konieczność organizowania szkoleń na temat otwartej nauki na różnych poziomach zaawansowania, w tym udostępniania o niej informacji w SGH w postaci dobrych praktyk oraz pomocnego przewodnika z wytycznymi i sugestiami.
Respondenci pytani o sposób przechowywania danych badawczych w trakcie realizacji projektu odpowiedzieli w znacznej większości (123 osoby), że przechowują je na swoim komputerze, część (70) robi to w chmurze SGH, a część (40) na pendrive lub innej zewnętrznej karcie pamięci. Formaty przechowywania danych również są typowe dla używanych narzędzi, często są to formaty Microsoft bądź też specjalistycznego oprogramowania (np. do statystyki). Duża część respondentów (113) uważa, że SGH powinno udostępniać platformę do zarządzania danymi w trakcie realizacji projektów.
Bardzo dużo osób badanych czuje potrzebę poszerzenia wiedzy na temat Open Access. W przypadku danych badawczych odpowiedzi były podobne, prawie połowa respondentów ocenia swoją wiedzę średnio, ale tylko 3 osoby na 193 ocenia tę wiedzę wysoko. Również w tym obszarze potwierdzono potrzebę poszerzenia wiedzy.
Na pytanie o to, czy łatwo jest w SGH uzyskać wsparcie w zakresie publikacji w otwartym dostępie, zaledwie 17 osób odpowiedziało, że tak, część, że nie, a większość, że trudno powiedzieć. Ustalono, że pracownicy szukają pomocy w zakresie publikowania w OA w sieci oraz u kolegów z jednostki, a także w kolegiach. Mniejszość szuka wsparcia w jednostkach centralnych SGH czy też u pełnomocnika rektora ds. otwartej nauki. W przypadku zarządzania danymi badawczymi odpowiedzi były bardzo podobne.
Wyniki przeprowadzonej ankiety wyraźnie wskazują na konieczność zastosowania w ramach struktury SGH rozwiązania organizacyjnego związanego z usługami w tym obszarze. Pełną treść raportu możecie Państwo otrzymać od dr Anny Anetty Janowskiej, pełnomocnika rektora ds. otwartej nauki.
dr ANNA ANETTA JANOWSKA, pełnomocnik rektora SGH ds. otwartej nauki
dr AGNIESZKA KAMIŃSKA, Centrum Technologii Informatycznych i Infrastruktury SGH
