Czyli o tym, kto decyduje o politykach sektorowych w Polsce i Unii Europejskiej.
Lobbing jest definiowany jako działanie zgodne z prawem i zmierzające do wywierania wpływu na organy decyzyjne w celu reprezentowania swoich interesów. We współczesnej demokracji lobbing z jednej strony pozwala na partycypację obywateli, przedsiębiorstw czy organizacji w procesie stanowienia prawa, z drugiej umożliwia instytucjom decyzyjnym pozyskiwanie wiedzy i legitymizację swoich decyzji. Lobbing prowadzony jest przez interesariuszy, tj. przedsiębiorstwa, stowarzyszenia biznesu, think tanki, organizacje pozarządowe, firmy konsultingowe, ekspertów itp.
W Europie Zachodniej, w USA oraz na szczeblu Unii Europejskiej lobbing jest wysoce zinstytucjonalizowany, a system reprezentacji interesów niezwykle rozwinięty i ugruntowany. O skali lobbingu wobec instytucji UE świadczą dane z Rejestru na rzecz przejrzystości (rejestr prowadzony jest przez Parlament Europejski i Komisję Europejską), w którym wpisanych jest 11,7 tys. interesariuszy (dane 13 lutego 2018 r.) usiłujących wpływać na proces stanowienia prawa.
W naszej części Europy proces instytucjonalizacji lobbingu przebiega znacznie wolniej. W Polsce mimo obowiązującej ustawy i promocji dobrych praktyk o lobbingu mówi się w kategoriach pejoratywnych, a system reprezentowania interesów opiera się na niestabilnych podstawach i nieformalnych powiązaniach. Brakuje świadomości potrzeby stworzenia jasnych, przejrzystych i spójnych zasad reprezentowania interesów, które to zasady mogłyby przysłużyć się nie tylko „ucywilizowaniu” lobbingu, ale też przyczyniłby się do zoptymalizowania podejmowanych przez instytucje państwowe decyzji.
Głównym celem konferencji „Aktorzy i interesy w politykach publicznych Unii Europejskiej i Polski” była debata na temat reprezentowania interesów w formułowaniu polityk publicznych w Polsce i Unii Europejskiej. Dyskusje koncentrowały się przede wszystkim na kwestiach wpływu przedstawicieli biznesu, przedsiębiorstw, ekspertów, społeczeństwa obywatelskiego w procesie stanowienia prawa.
Wyniki licznych badań pokazują wzrost znaczenia aktorów zewnętrznych w kształtowaniu polityk publicznych. Zarówno na szczeblu UE, jak też w Polsce zmierza się do demokratyzacji procesu stanowienia prawa i udziału interesariuszy w tym procesie. Dzieje się to m.in. w ramach konsultacji społecznych, grup doradczych i eksperckich. Ta tendencja sprzyja większej legitymizacji decyzji i racjonalizacji prawa. W tym kontekście podstawowe pytania dotyczą tego, jaka jest rola interesariuszy w politykach publicznych, czy i w jakim zakresie proces legislacyjny otwiera się na kontakty z aktorami zewnętrznymi, czy interesariusze wykorzystują te możliwości, jaki jest ich wpływ w konkretnych przypadkach. Do debaty na ten temat zostali zaproszeni naukowcy, przedstawiciele stowarzyszeń biznesu i organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, praktycy i eksperci w tej dziedzinie.
Konferencja podzielona była na trzy panele tematyczne. W pierwszym z nich grono naukowców i ekspertów próbowało odpowiedzieć na zasadnicze pytania: jakie są ustrojowe i prawne uwarunkowania reprezentacji interesów w UE i Polsce oraz jakie ukształtowały się tradycje w tym zakresie. Prof. dr hab. Krzysztof Jasiecki z Centrum Europejskiego UW wyjaśniał złożoność reprezentacji interesów w Polsce, natomiast dr hab. Andrzej Zybała, prof. SGH, z Katedry Polityki Publicznej KES SGH wskazywał na specyfikę procesu formułowania polityk publicznych. Niezwykle interesującą prezentację przedstawił dr hab. Marcin Wiszowaty z Uniwersytetu Gdańskiego: pokazał, jak nieefektywne mogą być regulacje prawne lobbingu i jakie są inne rozwiązania pozwalające na „cywilizowanie” lobbingu, w tym wprowadzenie jawności, przejrzystości i otwartości procesów legislacyjnych. Ważny głos w tej dyskusji zaprezentowała Emilia Piotrowska, ekspertka w organizacji Pracodawcy RP, podkreślając fasadowość dialogu społecznego w Polsce.
Drugi panel poświęcony był analizie roli interesariuszy w kształtowaniu polityki finansowej i energetycznej w UE i Polsce. Dyrektor Instytutu Bankowości KES SGH prof. dr hab. Małgorzata Zaleska w niezwykle interesujący sposób zaprezentowała rosnącą rolę banków i przedstawicieli sektora bankowego w gospodarce, przy jednoczesnym rozmyciu odpowiedzialności w tym sektorze. Problem banków too big to fail i ich dominująca pozycja był także tematem wystąpienia dr hab. Małgorzaty Pawłowskiej, prof. SGH, z Katedry Teorii Systemów Ekonomicznych KES SGH. Prelegentka wskazywała na procesy konsolidacji banków w UE i ich konsekwencje. W drugiej części panelu przedmiotem dyskusji był wpływ interesariuszy w polityce energetycznej Polski. Eksperci i politycy podkreślali nierównowagę w reprezentowaniu interesów państwowych koncernów energetycznych i przedstawicieli energetyki rozproszonej. Efektem jest uprzywilejowana pozycja energetyki konwencjonalnej i zahamowanie rozwoju energetyki obywatelskiej. Obydwa tematy wywołały żywą dyskusję, w której głos zabrali także inni uczestnicy konferencji, w tym doktoranci i studenci.
W trakcie ostatniego panelu dyskutowano na temat reprezentowania interesów społecznych. Dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH, dyrektor Biura Promocji Nauki „PolSCA” PAN w Brukseli podzieliła się doświadczeniami z lobbingu na rzecz nauki polskiej wobec instytucji UE oraz wyjaśniła, czym jest dyplomacja naukowa. Duże zainteresowanie wzbudziło także wystąpienie dr Marty Pachockiej, kierownik JM Module EUMIGRO w KES SGH, która przedstawiła różnorodność form reprezentacji interesów imigrantów i uchodźców. O specyfice interesów społecznych mówił także dr Grzegorz Makowski, dyrektor w Fundacji im. Stefana Batorego, wskazując na brak przejrzystości i otwartości w procesie stanowienia prawa w Polsce. O trudnościach reprezentacji interesów społecznych i uprzywilejowaniu interesów ekonomicznych mówili także Ilona Jędrasik z Programu KEiCP Client- Earth, Olga Rybak i Mateusz Cieślak z Zakładu Socjologii Ekonomicznej KES SGH – występujący podkreślali systemowe uwarunkowania tej nierównowagi.
„Aktorzy i interesy w politykach publicznych Unii Europejskiej i Polski” to konferencja, która odbyła się 26 stycznia 2018 r. w SGH – została zorganizowana przez Zakład Socjologii Ekonomicznej w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym w ramach projektu Jean Monnet Module „Interest representation and policy making in the European Union”. Patronat honorowy nad konferencją objęło Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce.
