Rozmowy przy drugiej kawie: Ogólnopolski system monitorowania ekonomicznych losów absolwentów – ELA

Wydarzenie miało trzy cele: zapoznanie z zasadami działania ogólnopolskiego systemu monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych – ELA, wskazanie możliwości analiz oferowanych przez ten system, naszkicowanie perspektyw rozwoju systemu ELA.

Uczestników webinarium powitał prof. Jakub Brdulak – przewodniczący uczelnianego zespołu ds. zarządzania jakością kształcenia, przypominając krótko cel całego cyklu webinariów, którym jest dyskusja wspólnoty akademickiej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz gości spoza niej nad zagadnieniami związanymi z kształceniem wyższym. W bieżącym roku akademickim Rada Programowa webinarium proponuje uczestnikom tematykę związaną z nowymi zadaniami stającymi przed środowiskiem akademickim: pod dyskusję poddane zostają zarówno kwestie praktyczne, związane bezpośrednio z procesem kształcenia, jak i zagadnienia natury bardziej ogólnej, wynikające z tzw. wyzwań przyszłości i takich kompetencji absolwentów, które pozwolą tym wyzwaniom sprostać. Wzorem ubiegłego roku relacje z webinariów zamieszczane są w Gazecie SGH, zaś nagrania prezentacji na stronie przeznaczonej webinariom – dostęp do nich mają jedynie osoby posiadające konto mailowe SGH. Samorząd Studentów SGH jest współorganizatorem tego cyklu webinariów.

Pan Adrian Zontek, przedstawiciel Samorządu Studentów SGH zapowiedział następne seminarium, które odbędzie się 24 marca 2022 roku, a które miało być poświęcone zagadnieniom wchodzenia studentów na rynek pracy. W obliczu agresji Rosji na Ukrainę, za zgodą wszystkich członków Rady Programowej, zmieniono tę tematykę na związaną z inicjatywami pomocy dla ukraińskiego szkolnictwa wyższego oraz pomocy studentom ukraińskim, które podjęto w ostatnim czasie (patrz zapowiedź następnego webinarium w końcu niniejszej relacji).

Wprowadzenie do dyskusji na temat systemu ELA przedstawili:

• dr hab. Agnieszka Chłoń-Domińczak – profesor SGH, prorektor ds. nauki;  
• dr hab. Mikołaj Jasiński – Uniwersytet Warszawski, Ośrodek Przetwarzania Informacji;
• dr Marek Bożykowski – Uniwersytet Warszawski, Ośrodek Przetwarzania Informacji.  

Na wstępie referenci odpowiedzieli na pytanie, czym jest system monitorowania ekonomicznych losów absolwentów szkół wyższych. Funkcjonuje on w Polsce od 2016 roku i wspiera obywateli i twórców polityk publicznych analizami użytecznymi dla realizacji ich celów. Jest rozwijany przez OPI PIB na zlecenie Ministerstwa Edukacji i Nauki. Obejmuje analizami pełne populacje studentów, absolwentów i młodych naukowców (doktorantów i osób ze stopniem doktora) i jest to jedyne w Polsce rozwiązanie służące systemowym analizom danych administracyjnych. ELA czerpie informacje z dwóch systemów administracyjnych: POL-on i rejestrów ubezpieczonych i płatników ZUS. System określany jest w Komisji Europejskiej jako „prawdopodobnie najbardziej zaawansowany system tego typu w Europie”, a który stale się rozwija. Wyniki analiz udostępniane są w postaci automatycznie generowanych raportów i interaktywnych wizualizacji dostępnych każdemu użytkownikowi systemu.

Jak działa system ELA? W pierwszej fazie dane charakteryzujące procesy kształcenia, ukończone i odbywane studia są eksportowane z systemu POL-on, który obejmuje cały system kształcenia wyższego i nauki w Polsce. Minister Edukacji i Nauki przekazuje te informacje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który zachowując wszelkie zasady bezpieczeństwa uzupełnia je o informacje na temat zawodowych aktywności badanych: studentów, absolwentów i naukowców, a następnie usuwa z tych zbiorów dane osobowe. Zanonimizowane dane przekazywane są następnie do Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego, w którym działa zespół ELA. W Ośrodku powstało specjalne rozwiązanie informatyczne, przy pomocy którego generowane są automatycznie: raporty, rankingi i infografiki charakteryzujące procesy kształcenia i uprawiana nauki oraz pozycję zawodową badanych na różnych poziomach: na poziomie ogólnokrajowym z uwzględnieniem dziedzin kształcenia, na poziomie uczelni oraz na poziomie kierunku studiów.

Jeśli chodzi o zasięg systemu, to ELA obejmuje trzy grupy badanych: studentów, absolwentów i doktorów i aktualnie obejmuje badaniami sześć ich roczników. Z każdym rokiem przybywa kolejny rocznik objęty analizą. Zatem z każdym rokiem wzrasta liczba osób objętych badaniem. Obecnie system ELA monitoruje losy ponad 4 mln 700 tysięcy osób.
Na użytek systemu ELA opracowano i przetestowano zestaw wskaźników dotyczących szeregu obszarów. Wskaźniki dotyczące rynku pracy obejmują trzy obszary tematyczne:

• poszukiwanie i podejmowanie pracy;
• bezrobocie (względny wskaźnik bezrobocia WWB odnosi indywidualne ryzyko bezrobocia badanych do lokalnej stopy bezrobocia w ich aktualnych miejscach zamieszkania – opisuje więc wrażliwość na ryzyko bezrobocia badanych);
• wynagrodzenia (względny wskaźnik zarobków WWZ odnosi indywidualne zarobki badanych do lokalnych zarobków w ich aktualnych miejscach zamieszkania – charakteryzuje więc zdolność do zarabiania pieniędzy badanych).

Dla przykładu: Względny Wskaźnik Zarobków dla absolwentów studiów II stopnia z roczników 2014-2019 przedstawia się następująco:

Zaś względny wskaźnik bezrobocia dla tej samej grupy przedstawia się następująco:

ELA umożliwia także śledzenie modyfikacji ścieżek kształcenia studentów czy poziomu zarobków osób z doktoratem. Generalnie, działania systemu ELA pozwalają na:

• Wsparcie dla grup docelowych w podejmowaniu decyzji, którymi są: maturzyści i nauczyciele, studenci i doktoranci, szkoły wyższe, Ministerstwo Edukacji i Nauki, administracja publiczna, rządowa i samorządowa, badacze, dziennikarze;
• Tworzenie wspólnej wiedzy o działalności systemu szkolnictwa wyższego;
• Zwiększenie transparentności szkolnictwa wyższego;
• Poprawa jakości rejestrów administracyjnych dotyczących szkolnictwa wyższego.

Wśród planów rozwoju systemu ELA na najbliższy rok znajdują się nowe narzędzia wsparcia uczelni (nowe moduły sytemu):

• Wskaźniki na potrzeby międzynarodowych rankingów uczelni;
• Rynek pracy studentów – interakcja aktywności zawodowych i ścieżek kształcenia;
• Ścieżki kształcenia doktorantów.

System ELA pozwolił na prześledzenie wejścia absolwentów na rynek pracy w trakcie pandemii COVID-19. Uzyskane dane pokazują, że absolwenci z 2019 r., szczególnie studiów I stopnia doświadczali większego ryzyka bezrobocia niż ich starsi koledzy. Pogłębione analizy prowadzone w OPI obejmują również zróżnicowanie ścieżek wchodzenia absolwentów na rynek pracy. Analizy były przeprowadzone na grupie absolwentów studiów II stopnia i jednolitych magisterskich wykorzystując 10% próbę absolwentów z 2014 r., obejmującą 15 108 osób. Każdego absolwenta monitoruje się od miesiąca po uzyskaniu dyplomu przez kolejne 60 miesięcy, zaś dla każdego miesiąca określany jest status absolwenta biorący pod uwagę formę i warunki zatrudnienia:

• Zatrudniony na umowę o pracę (E),
• Zatrudniony na umowę cywilno-prawną (CLC),
• Łączy etat i umowę cywilnoprawną (E_CLC),
• Samozatrudniony (SE),
• Łączy pracę i studia(HE_W),
• Studiuje (HE),
• Pracuje i opiekuje się dzieckiem (C_W),
• Opiekuje się dzieckiem (C),
• Bezrobotny (U),
• Nieaktywny lub nieznany status (I).

Dla całej próby rozkład statusu w kolejnych miesiącach po uzyskaniu dyplomu przedstawia się następująco:

Bardziej szczegółowe analizy pozwalają na rozwinięcie każdego z powyższych wskaźników. Na przykład „grupa opieki nad dziećmi” składa się wyłącznie z kobiet; grupa „samozatrudnionych” w większości składa się z mężczyzn; mężczyźni również częściej szybko wchodzą na rynek pracy.

Z kolei grupa „samozatrudnienia” jest bardziej popularna w miastach niż na wsi, zaś absolwenci z miast również częściej kontynuują kształcenie. Ponadto wolniejsze wejście do zatrudnienia (6) i przejście do zatrudnienia przez niestandardowe formy (2) związane jest z niższym wynagrodzeniem niż w grupie (1).

• Samozatrudnienie (8) jest związane z niższymi raportowanymi wynagrodzeniami (i małą zmiennością), jednak jest to związane z przepisami regulującymi podstawy wymiaru;
• Przejście do opieki nad dziećmi (7) jest również związane z niższymi dochodami;
• Łączenie standardowego i niestandardowego zatrudnienia prowadzi do wyższych dochodów, ale prawdopodobnie jest łączone z większą intensywnością pracy (5).

Wnioski, które płyną z tych analiz są następujące:

• Prawie połowa absolwentów doświadcza niestandardowego wejścia na rynek pracy;
• Wolniejsze przejście do standardowego zatrudnienia związane jest z niższymi zarobkami;
• Ponad 3% absolwentów doświadcza niestabilnego zatrudnienia, z dużym udziałem okresów bezrobocia i pracy na umowy cywilnoprawne.

Jak zatem widać, poza wspomnianym powyżej pożytkiem dla podstawowych indywidualnych i instytucjonalnych grup interesariuszy, dla których standardowe raporty ELA są źródłem cennej i pożytecznej informacji o populacjach objętych monitorowaniem i pozwalają na podjęcie racjonalnych decyzji życiowych, zagregowane dane udostępniane za pośrednictwem ELA-pro pozwalają na prowadzenie analiz przez badaczy, zaś dane jednostkowe pozwalają na prowadzenie pogłębionych analiz w zespole analitycznym ELA w OPI.   

Pierwszy głos w dyskusji po prezentacjach zabrał prof. Marek Rocki, były rektor SGH, który przedstawił problemy i pytania związane z systemem ELA, głównie natury metodologicznej. Zwrócił uwagę m.in. na to, że poza niewątpliwymi zaletami wskaźników WWB i WWZ w pewnych sytuacjach nie pozwalają one na porównania między grupami absolwentów rożnych uczelni ze względu na występowanie – mniej lub bardziej formalnych – pragmatyk służbowych wpływających na procesy zatrudniania absolwentów. Dotyczy to np. prawników, lekarzy, artystów czy podejmujących pracę w urzędach. Prelegent stwierdził też, że zestawienie wartości tych wskaźników pozwala na skategoryzowanie uczelni. Jak się bowiem okazuje, uczelnie można podzielić na cztery grupy. Absolwenci pierwszej z tych grup uzyskują wartości WWB mniejsze niż 1 przy jednoczesnym uzyskiwaniu wartości WWZ większych (lub równych) 1. Taka kombinacja wartości wskaźników charakteryzuje absolwentów, którzy są relatywnie mniej zagrożeni bezrobociem niż stopa bezrobocia w powiatach ich zamieszkania i jednocześnie uzyskują wynagrodzenia wyższe niż przeciętne w powiatach ich zamieszkania. Są też takie uczelnie, których absolwenci uzyskują wynagrodzenia niższe niż przeciętne (WWZ < 1) i jednocześnie są zagrożeni bezrobociem bardziej niż przeciętna stopa bezrobocia w powiatach ich zamieszkania. Trzecią grupę charakteryzują wartości WWB oraz WWZ mniejsze niż 1. Można przyjąć, że pierwsza ze wskazanych grup jest „lepsza”, a druga „gorsza” niż ta trzecia. Istnieje jednak jeszcze czwarta grupa uczelni. Ich absolwenci są jednocześnie bardziej zagrożeni bezrobociem i uzyskują większe wynagrodzenia. Istnienie takich uczelni jest kłopotliwe w interpretacji.

Kontynuując te rozważania, prof. Rocki stwierdził, że wykorzystanie danych z pierwszego i piątego pomiaru (tzn. danych z pierwszego i piątego roku po uzyskaniu dyplomów) pozwala na stwierdzenie, że następują przesunięcia uczelni pomiędzy tak zdefiniowanymi kategoriami. Te przesunięcia wskazują na generalnie pozytywne zmiany sytuacji absolwentów na rynku pracy, ale jednak są uczelnie, których absolwenci nie wykazują takich tendencji. W dalszej części wypowiedzi prof. Rocki zwrócił uwagę na doskonalenie systemu ELA w kolejnych latach, ale odnotował także zmiany niekorzystne. Przykładowo usunięcie dyscyplin naukowych w klasyfikacji grup absolwentów spowodowało, że w jednej, szerokiej dziedzinie nauk społecznych są zarówno kierunki przyporządkowane do dyscypliny ekonomia i finanse oraz pedagogika. W tym zakresie system nie pokazuje też przypadków przyporządkowania kierunków do kilku dyscyplin (co jest zgodne z prawem i często wykorzystywane przez uczelnie). Prelegent zwrócił też uwagę na to, że często z jednakową nazwą kierunku absolwentów danej uczelni w konkretnym roczniku związane są różne numery POLon. Może to być związane np. z tym, że dotyczą grup, które rozpoczynały studia w różnym momencie. Jednak brak dodatkowych charakterystyk skazuje badaczy na domniemania.  Szkoda też, że w danych dotyczących uczelni nie wyróżnia się trybów studiów.

Odpowiedzi na te pytania i komentarze udzielili referenci.

Niestety, zbrakło czasu na obszerniejszą dyskusję. Uczestnicy webinarium zostali zachęceni do przesłania głosów na czat webinarium lub na adresy e-mailowe organizatorów. Głosy te sprowadzały się głównie do próśb o przykłady analiz dokonywanych za pomocą systemu ELA i ilustrowanie ich ścieżkami kariery i losami konkretnych absolwentów.

Obrady zakończył prof. Jakub Brdulak, pełnomocnik Rektora SGH ds. USZJK, dziękując wszystkim uczestnikom. Jak wskazał, tematyka webinarium znajdzie kontynuację w kolejnych spotkaniach, na których przedyskutowane zostaną m.in. relacje pomiędzy programami i metodami kształcenia a szansami absolwentów na ryku pracy.  

***

Zapowiedź następnego webinarium
Trzynaste (piąte w tym roku akademickim) webinarium z cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie” odbędzie się 24 marca 2022 r.  w godz. 9.00–10.00 na platformie MS Teams. Pierwotnie jako temat dyskusji proponowano wchodzenie studentów na rynek pracy, zaś wprowadzenie do niej mieli wygłosić przedstawiciele Samorządu Studenckiego SGH oraz PSRP. Agresja Rosji na Ukrainę zmieniła nasze priorytety i na dzień 24 marca proponujemy tematy związane z ukraińskim szkolnictwem wyższym oraz formalnymi i praktycznymi wyzwaniami stojącymi przed polskimi uczelniami, wykładowcami i studentami w związku ze studiowaniem studentów ukraińskich na polskich uczelniach. Do wygłoszenia wprowadzenia do dyskusji zaproszono dr Irynę Degtyarovą, pracującą w Fundacji Rektorów Polskich i od lat włączoną w polsko-ukraiński projekt rektorski dostosowującym ukraińskie szkolnictwo wyższe do wymagań Unii Europejskiej. Inne inicjatywy przedstawią przedstawiciele samorządu studentów i władz uczelni.

Link umożliwiający uczestnictwo w webinarium (tutaj).

Webinaria z cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie” są organizowane przez Zespół Pełnomocnika Rektora SGH ds. Uczelnianego Systemu Zarządzania Jakością Kształcenia w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Celem spotkań jest przybliżenie społeczności SGH i wszystkim zainteresowanym problematyki kształcenia wyższego z perspektywy europejskiej oraz światowej, z uwzględnieniem perspektywy SGH. Zespół postawił sobie za cel inicjowanie dyskusji dotyczących przede wszystkim tego, co oznacza DOBRE kształcenie akademickie i jak w ten obszar powinna się wpisywać Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Nad stroną merytoryczną webinariów sprawuje opiekę Rada Programowa, w której skład wchodzą: Ewa Chmielecka (przewodnicząca), Jakub Brdulak, Jacek Lewicki, Krzysztof Kozłowski i Adrian Zontek.