Co to jest leasing? Czym leasing różni się od kredytu?

Zgodnie z art. 7091 Kodeksu cywilnego „Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków w przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego”. Zgodnie z art. 709 k.c. można wskazać m.in. następujące niezbędne elementy umowy leasingu (tzw. essentialia negotii):

• korzystający (leasingobiorca) określa wyposażenie, może wybrać dostawcę nie polegając wyłącznie na wiedzy i ocenie finansującego (leasingodawcy),
• zawierając umowę leasingu, korzystający wyraża zgodę na osobę zbywcy (dostawcy) oraz na treść umowy, którą finansujący ma zawrzeć ze zbywcą (dostawcą),
• finansujący w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa nabywa przedmiot leasingu na warunkach określonych w umowie leasingowej,
• w przypadku umowy leasingu świadczenie korzystającego jest jednym świadczeniem spłacanym w częściach,
• korzystający przejmuje na siebie wszelkie ryzyko związane z używaniem i posiadaniem rzeczy, z wyłączeniem tych sytuacji, kiedy utrata przedmiotu lub powstanie wad rzeczy nastąpiło na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi finansujący.

Należy dodać, iż do tzw. opcja wykupu przedmiotu leasingu nie jest elementem przedmiotowo istotnym, co oznacza, iż w praktyce umowy leasingu mogą być zawierane zarówno z prawem pierwokupu przez leasingobiorcę lub inną osobę wskazaną w umowie lub też bez tej klauzuli. W praktyce najczęściej umowy są konstruowane z opcją wykupu, która jest ustalana poniżej ceny rynkowej, tak aby zwiększyć prawdopodobieństwo, iż po zakończeniu umowy przedmiot leasingu zostanie wykupiony i jego właścicielem będzie dotychczasowy leasingobiorca. Cechą charakterystyczną leasingu jest bowiem to, iż w trakcie umowy właścicielem przedmiotu przez cały okres jej trwania jest leasingodawca, co znacznie ułatwia procedurę zwrotu przedmiotu jeśli leasingobiorca nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, w tym przede wszystkim nie płaci w terminie rat leasingowych za korzystanie z rzeczy.

Umowa kredytu została z kolei uregulowana w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, który stanowi iż „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu”. Jednocześnie zgodnie z prawem bankowym umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

•  strony umowy;
•  kwotę i walutę kredytu;
•  cel, na który kredyt został udzielony;
•  zasady i termin spłaty kredytu;
•  w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu;
• wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;
• sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;
•  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;
•  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;
•  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;
•  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku leasingu przedsiębiorca nie wnioskuje o środki finansowe, które pozwolą mu na wykonanie określonego celu jak ma to miejsce w przypadku kredytu, a o prawo od użytkowania przedmiotu leasingu, na warunkach określonych w umowie. Przedmiotem umowy leasingowej jest bowiem rzecz – pod tym pojęciem kryją się zarówno ruchome środki trwałe (np. maszyny, środki transportu drogowego) oraz nieruchomości. Obie umowy są umowami odpłatnymi – w przypadku leasingu rata płatności zawiera również zarówno część kapitałową (stanowiącą rozłożoną w czasie spłatę wartości przedmiotu leasingu), jak i część odsetkową, która powinna pozwolić pokryć koszty leasingodawcy i zapewnić mu odpowiednią stopę zwrotu z transakcji.

Tak więc zarówno kredyt, jak i leasing mogą i są wykorzystywane jako sposób finansowania inwestycji. W Polsce leasing jest wykorzystywany głównie do finansowania ruchomych środków trwałych, leasing nieruchomości stanowi margines całego rynku usług leasingowych (wg danych Związku Polskiego Leasingu w 2020 r. odpowiednio 69,2 mld zł oraz 0,87 mld zł). Dodatkowo leasing jest wykorzystywany zasadniczo w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (leasing konsumencki stanowi niewielki ok. 0,5% segment całego rynku). 

W odróżnieniu od leasingu kredyt jest rozpowszechnionym źródłem finansowania zarówno w odniesieniu do ruchomych środków trwałych, jak i nieruchomości. Z usług banków w tym zakresie chętnie korzystają zarówno przedsiębiorstwa, jak i konsumenci. 

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa przyjęto dwa podstawowe warianty opodatkowania umów leasingowych. W obu wariantach założono, że w czasie trwania umowy leasingowej suma ustalonych w umowie opłat pomniejszona o należny VAT uiszczana przez korzystającego (leasingobiorcę) powinna odpowiadać co najmniej wartości początkowej przedmiotu leasingu (analogicznie do definicji umowy leasingowej obowiązującej od 2000 r. w Kodeksie cywilnym). Zastosowanie danego wariantu uzależnione jest od czasu trwania umowy leasingowej i od postanowień umowy dotyczących podmiotu, który dokonywać będzie odpisów amortyzacyjnych.

Wariant I jest stosowany, jeżeli umowa leasingu została zawarta na czas oznaczony, stanowiący co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji (dotyczy to rzeczy ruchomych lub wartości niematerialnych i prawnych), a w odniesieniu do nieruchomości – na co najmniej 5 lat (do umów leasingu nieruchomości zawieranych do 31 grudnia 2012 r. minimalny czas trwania umowy wynosił 10 lat). W tym miejscu należy podkreślić, iż jest to najczęściej wybierany przez przedsiębiorców wariant opodatkowania (w praktyce gospodarczej niesłusznie nazywany jest on leasingiem operacyjnym – w rzeczywistości spełnia on wszelkie przesłanki zaliczenia go do leasingu finansowego). Popularność swą zawdzięcza bowiem korzyściom podatkowym:
•    już w momencie zawierania umowy leasingowej pozwala korzystającemu zaliczyć jednorazowo do kosztów uzyskania przychodów całą opłatę wstępną, której wysokość wynosi od 5 do nawet 45% wartości początkowej środka trwałego,
•    w trakcie trwania umowy cała rata leasingowa (część kapitałowa i część odsetkowa) jest kosztem uzyskania przychodu (od 2019 r. z wyjątkiem samochodów o wartości powyżej 150 tys. zł),

Ponadto w przypadku tego wariantu opodatkowania, podatek VAT jest naliczany sukcesywnie od poszczególnych rat leasingowych (nie występuje konieczność zapłaty podatku VAT „z góry” od wszystkich rat leasingowych).

Minusem tego wariantu opodatkowania jest natomiast fakt, iż wartość tzw. opcji wykupu nie może być niższa niż tzw. hipotetyczna wartość netto, którą oblicza się jako wartość początkową przedmiotu leasingu pomniejszoną o odpisy amortyzacyjne liczone metodą degresywną z zastosowaniem współczynnika równego 3. Powoduje to, iż w przypadku przedmiotów leasingu o relatywnie niskich rocznych stawkach amortyzacyjnych (10% i poniżej) i zastosowaniu najkrótszego dopuszczalnego przepisami prawa okresu trwania umowy, cena po której ewentualnie może być przenoszona własność stanowi istotny odsetek wartości początkowej leasingowanej rzeczy. 

W przypadku II wariantu opodatkowania umowy leasingu, która jest zawierana na czas oznaczony (brak jest wymogu, aby trwał on co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji) to korzystający amortyzuje przedmiot umowy leasingu, tj. do kosztów podatkowych zalicza część odsetkową raty leasingowej oraz dokonywaną zgodnie 
z przepisami podatkowym amortyzację. Tak więc pod względem skutków podatkowych dla leasingobiorcy powyższy wariant opodatkowania jest zrównany z umową kredytową. 

Dr Piotr Russel

Instytut Finansów SGH, Zakład Finansów Przedsiębiorstwa