Rozmowy przy drugiej kawie: Czym są microcredentials?

Celem webinariów jest przybliżenie społeczności SGH i wszystkim zainteresowanym problematyki kształcenia wyższego z perspektywy europejskiej oraz światowej z uwzględnieniem perspektywy Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Zespół postawił sobie za cel inicjowanie dyskusji dotyczących przede wszystkim tego, co oznacza DOBRE kształcenie akademickie i jak w ten obszar powinna się wpisywać SGH.

Czwarte webinarium poświęcone było zagadnieniu microcredentials (MC), w tym związanym z nimi oczekiwanymi zmianami w organizacji kształcenia w szkołach wyższych w Polsce i Europie oraz uznawaniu efektów uczenia się zdobytych poza murami uczelni (RPL), które silnie warunkują wprowadzenie microcredentials w działania uczelni. Nad tymi tematami i propozycjami koniecznych zmian w przepisach prawa pracuje od kilku miesięcy powołany przez MEiN zespół.

Czym są microcredentials w szkolnictwie wyższym i w całej edukacji?¹

W ciągu ostatniej dekady w przestrzeni edukacyjnej pojawiły się liczne nowe formy kształcenia, a wraz z nimi różne rodzaje poświadczeń wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych (credentials)². Te nowe formy poświadczeń kwalifikacji nazywane bywają en bloc „mikropoświadczeniami” (ang. microcredentials), ponieważ zwykle są one „mniejsze” niż kwalifikacje pełne. Dotychczas nie ustalił się jednak jeden porządek terminologiczny w ich nazywaniu, zaś w Polsce – obowiązująca w stosunku do nich terminologia.

W literaturze i praktyce edukacyjnej przyjęło się stosowanie częściowo pokrywających się terminów do określania różnych grup poświadczeń:

• microcredentials – najczęściej w odniesieniu do edukacji formalnej (szczególnie wyższej),
• digital badges i Open Badges − raczej w odniesieniu do edukacji pozaformalnej, a także tej związanej ze zbieraniem poświadczeń różnorodnych osiągnięć w ciągu całego życia, szczególnie podczas pracy zawodowej.

Do pierwszej grupy najczęściej zaliczamy cyfrowe poświadczenia umiejętności wydawane przez instytucje szkolnictwa wyższego: mogą to być poświadczenia pojedynczych kursów (np. MOOCs³ lub szkół letnich), ale także większych grup kursów – bywają wtedy nazywane mikrokwalifikacjami, nanokwalifikacjami (zob. micro-masters, nano-degree). W trwających obecnie przy Komisji Europejskiej dyskusjach w grupie MICROBOL (https://micro-credentials.eu/) pojawiają się wręcz głosy, by także studia podyplomowe traktować jako microcredentials.

Druga grupa to funkcjonujące w sieci cyfrowe odznaki (digital badges, Open Badges) powiązane często z kursami on-line, ale też stanowiące narzędzie identyfikowania i sygnalizowania posiadanych umiejętności w sieciach społecznościowych. Znaczna ich część funkcjonuje w przedsiębiorstwach oraz w trzecim sektorze.

Równolegle do mikropoświadczeń funkcjonuje również szersze pojęcie – alternative credentials, czyli alternatywnych (w stosunku do tradycyjnych dyplomów) poświadczeń umiejętności. Obejmuje ono także rosnącą grupę certyfikatów zawodowych wydawanych przez różne organizacje, niekoniecznie związanych z kształceniem zdalnym i cyfrowym poświadczaniem.

W porównaniu z certyfikatem zawodowym, dyplomem, świadectwem czy innym dokumentem potwierdzającym wiedzę i umiejętności, mikropoświadczenia koncentrują się na mniejszych elementach uczenia się. Także ich cel jest zwykle bardziej użytkowy, nastawiony na przedstawienie określonej, przydatnej umiejętności. Często zdobywane są poprzez udział w krótkich, bezpłatnych lub niskopłatnych kursach online. Te mniejsze bloki uczenia oprócz umiejętności „specyficznych” czy „technicznych” mogą reprezentować tzw. umiejętności miękkie zdobyte w pracy, takie jak współpraca zespołowa, twórcze myślenie i rozwiązywanie problemów.

Microcredentials w szkolnictwie wyższym

W Europejskim środowisku szkolnictwa wyższego microcredentials rozumiane są jako element szerszego systemu kwalifikacji i osiągnięć oraz narzędzie rozwijania idei lifelong-learning. W ramach grupy kontynuującej proces boloński i inicjatyw organizacji szkolnictwa wyższego opracowane zostały standardy dotyczące microcredentials oraz trwa dyskusja na temat związku microcredentials z narzędziami polityki, takimi jak ERK czy krajowe ramy kwalifikacji.

Dyskusje te zmierzają w kierunku zdefiniowania nowego rodzaju poświadczeń, które będą miały określoną wartość i rozpoznawalność, a jednocześnie będą odpowiedzią uczelni na wyzwania związane z połączeniem tradycyjnej działalności uczelni (np. kształtowaniem absolwentów, w taki sposób by mieli szerokie horyzonty i odpowiednie kompetencje społeczne) oraz pełnieniem nowych ról, w tym szczególnie tych związanych z potrzebą szybszego i często punktowego reagowania na tzw. potrzeby rynku. Przedrostek „mikro” w nazwie służy tutaj odróżnieniu od „makropoświadczeń”, tj. tradycyjnych, „dużych” dyplomów.

W europejskich projektach MicroHE i MICROBOL, poświęconych m.in. analizie sposobów wykorzystania mikropoświadczeń w szkolnictwie wyższym, przyjęto następujące definicje, w których mikropoświadczenia zostały określone właśnie jako cząstki makropoświadczeń.

Tabela 1. Słownik projektu MicroHE (fragment).

Źródło: https://micro-credentials.eu/terminology/ [tłumaczenie własne]

W kwietniu 2019 roku Europejskie Konsorcjum MOOC⁵ opracowało „Wspólne Ramy Odniesienia dla Mikropoświadczeń” (Common Microcredential Framework) w celu podniesienia wiarygodności i rozpoznawalności osiągnięć uzyskiwanych w ramach krótkich kursów.

Zgodnie z Common Microcredential Framework, mikropoświadczenia powinny spełniać następujące wymogi:

• całkowity nakład pracy związany z uczestnictwem w kursie, nauką, przygotowaniem i udziałem w egzaminie końcowym (lub innej formie sprawdzenia) powinien wynosić 100-150 godzin;
• być odniesione do poziomu 6-7 ERK (sic!) lub odpowiadającego poziomu właściwych ram krajowych lub być na poziomie 4-5 i spełniać kryteria ECTS;
• obejmować egzamin końcowy (lub inną formę sprawdzenia), która kończy się wydaniem osiągnięcia akademickiego bezpośrednio po zakończeniu lub w ramach uznawania efektów wcześniejszego uczenia się w momencie przyjmowania na studia;
• wykorzystywać wiarygodne metody potwierdzania tożsamości w momencie egzaminu zgodne z polityką uczelni lub takie, które są powszechnie przyjęte na platformach uprawnionych do użycia CMF;
• wydawać dokument (wykaz) informacji o efektach uczenia się, wymaganych godzinach kształcenia, poziomie ERK i liczbie zdobytych punktów (ECTS).

Cyfrowe odznaki

Protoplastą odznak cyfrowych jest system sprawności harcerskich, które są przedstawiane za pomocą odznak. Podstawy teoretyczne koncepcji Open Badges, będących najbardziej rozpoznawalnym formatem odznak, przedstawia Biała Księga „Open Badges for Lifelong Learning” autorstwa Eriny Knight, zastępcy dyrektora Mozilli ds. uczenia się i współautorki platformy OBI (Open Badges Infrastructure)⁶.

Odznaka to „zapis udostępniony w sieci, który pozwala zapoznać się z osiągnięciami członka społeczności wirtualnej przyznającej odznakę oraz z zakresem pracy wykonanym do jej zdobycia”.

W tej interpretacji Open Badge ma postać cyfrowego znaku graficznego, za którym kryją się osiągnięcia, umiejętności, zainteresowania i jakość gwarantowana przez wydawcę odznaki – są one zapisane (zakodowane) w metadanych połączonych z prezentowaną grafiką i gotowe do wyświetlenia po kliknięciu w odznakę.

Dość powszechne są głosy o dużym potencjale tkwiącym w cyfrowych poświadczeniach efektów uczenia się w odniesieniu do wszelkiej działalności mającej znaczenie dla człowieka i jego środowiska społecznego. Dudek, Gamret, Peck i Zimmerman⁷stwierdzili, że digital badges mają pozytywny wpływ na zaspokojenie potrzeb pracodawców i motywowanie pracowników poprzez indywidualizację uczenia się w miejscu pracy oraz zbieranie i sumowanie indywidualnych osiągnięć pracowników.

Cechą wyróżniającą cyfrowe odznaki jest ich związek z oddolnymi inicjatywami. Mówi się o nich jako o demokratycznych i wolnościowych, gdyż oto społeczeństwo (lokalne lub szersze) zyskuje narzędzie − zwłaszcza w wersji „open” – do nadawania wartości tym osiągnięciom, które dla niego mają znaczenie, bez oglądania się na zastane struktury administracyjne, bariery prawne i utarte zwyczajowo preferencje.

W związku z tym w digital badges pokładane są nadzieje na zmianę (przełomową) w edukacji w najbliższym dziesięcioleciu⁸. Wskazywany jest jednak warunek, bez spełnienia którego te cyfrowe poświadczenia nie sprawdzą się: jest to wiarygodność i renoma instytucji wystawiającej cyfrowe poświadczenie oraz prawdziwość, solidność i sprawdzalność dowodów potwierdzających osiągnięcia reprezentowane przez digital badges. Warunkiem uzupełniającym jest zapewnienie odporności zastosowanych technologii informatycznych na potencjalne próby fałszowania cyfrowych poświadczeń⁹.

Jaki będzie wpływ microcredentials na edukację?

Mikropoświadczenia (zarówno odznaki, jak i microcredentials w szkolnictwie wyższym) mogą stać się kluczowymi elementami zmieniających się systemów edukacji, jako że sprzyjają one modularyzacji i indywidualizacji programów nauczania. Z jednej strony, faktem staje się masowa dostępność tanich kursów internetowych i materiałów edukacyjnych oraz coraz częstszy nacisk na potwierdzanie umiejętności (a nie jedynie udział w kursie). Cyfrowe kursy i poświadczenia usuwają ograniczenia towarzyszące tradycyjnym programom nauczania i otwierają nowe ścieżki uczenia się przez całe życie. Z drugiej strony, mikropoświadczenia wiążą się z pokusą traktowania umiejętności jako zatomizowanych „obiektów”, które da się dowolnie łączyć i przenosić, co jest po prostu nieprawdą. Prowadzi to do systemowego niedoceniania pierwiastka wiedzy, ryzyka erozji znaczenia dyplomu uczelni wyższej i – warto zaznaczyć – współgra z rynkową narracją o roli uczelni¹⁰.

Zagajenie do dyskusji zatytułowane „Microcredentials: Mikrokwalifikacje i mikropoświadczenia –przyszłość szkolnictwa wyższego?” przedstawiła na czwartym webinarium mgr Jolanta Urbanikowa z Uniwersytetu Warszawskiego, pełnomocnik Rektora UW ds. realizacji procesu bolońskiego. Wystąpienie dotyczyło głównie problemów definicyjnych związanych z microcredentials, konieczności sformułowania jednego ogólnoeuropejskiego podejścia do nich, konieczności i pożytków płynących z ich wprowadzenia, ich atrybutów i planowanych elementów poświadczeń ich uzyskania, poparcia, jaką inicjatywa wprowadzenia microcredentials otrzymuje od ciał europejskich (patrz m.in. Komunikat Rzymski i dokumenty EUA), działań programu MICROBOL i związków MC z ramami kwalifikacji, a wreszcie perspektyw działań, które już podjęły lub jakie powinny podjąć polskie uczelnie z uwzględnieniem korzyści i wyzwań, jakie MC niosą.

Pełne nagranie tego wystąpienia (dostępne tylko dla osób posiadających adres e-mail w domenie SGH) - TUTAJ

Głosy w dyskusji dotyczyły m.in. istniejących już doświadczeń uczelni w zastosowaniu MC i RPL oraz prac nad zmianami legislacyjnymi koniecznymi do ich formalnego i powszechnego wprowadzenia.

Dr Dorota Piotrowska, dyrektorka Centrum Współpracy Międzynarodowej Politechniki Łódzkiej, stwierdziła, że rozwinięcie systemu microcredentials na poziomie szkolnictwa wyższego jest zdecydowanie jednym z najważniejszych wyzwań, przed jakim stoją obecnie polskie uczelnie. Zwróciła ona uwagę, że w tym obszarze uczelnia powinna występować nie tylko w roli instytucji potwierdzającej kompetencje nabyte na drodze kształcenia formalnego, ale równie ważne jest aktywne włączenie się w rolę instytucji potwierdzającej uczenie się nieformalne i pozaformalne. Są to bez wątpienia zadania, w których uczelnie polskie nie mają doświadczenia, a czas na rozwinięcie takich kompetencji naszych uczelni jest niezwykle krótki. W szczególności, że szersze stosowanie microcredentials wymaga sprawnego mechanizmu potwierdzania efektów uczenia się, który obecnie jest mocno ograniczony przez Ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Art. 71, pkt 5). Prowadzone od dwóch lat w Politechnice Łódzkiej projekty pilotażowe związane z definiowaniem, realizacją i nadawaniem mikrokwalifikacji pokazują potrzebę nieco odmiennego podejścia do definiowania zagregowanych efektów uczenia się i odpowiedniego dobrania sposobów ich weryfikacji i potwierdzania. Dotychczas zebrane doświadczenia stanowią bardzo ważną oś rozwoju systemu zapewniania jakości nadawania kwalifikacji w Politechnice Łódzkiej.

Katarzyna Juszczyk z Ministerstwa Edukacji i Nauki wskazała, że warto zwrócić w szczególności uwagę na Zintegrowany System Kwalifikacji (https://www.kwalifikacje.gov.pl/), którego intencją jest m.in. wspieranie szerszego stosowania microcredentials w Polsce.

Mgr Wojciech Stęchły z SGH i Instytutu Badań Edukacyjnych zwrócił uwagę to, że nowe rodzaje poświadczeń mogą stanowić uzupełnienie dla tradycyjnych dyplomów. Dodał, że według krytyków microcredentials mogą osłabiać status dyplomów uczelni i wzmacniać wpływ rynkowej logiki w edukacji. Wiąże się to z pytaniami o profil kompetencji absolwentów uczelni i równowagę, między korzyściami, jakie czerpią z edukacji sami studenci i społeczeństwo oraz pracodawcy. Przekazał również uczestnikom informacje o planowanym wspólnie z samorządem studentów badaniu uzyskiwania przez studentów SGH mikropoświadczeń, a także odnośniki do aktualnych publikacji opisujących szanse i zagrożenia wynikające ze stosowania microcredentials.

Dyskusję podsumował prof. Jakub Brdulak, pełnomocnik Rektora SGH ds. USZJK, stwierdzając, że przed SGH niewątpliwie stoi wyzwanie przygotowania się do owocnego wykorzystania microcredentials, gdy tylko pojawią się stosowne regulacje prawne. Dyskusja nad tym, rozpoznająca zalety i wyzwania ich wprowadzenia, powinna odbywać się już teraz, a niniejsze webinarium może być do niej dobrym przyczynkiem.

Kolejne, piąte webinarium odbędzie się 18 marca w godz. 9:00-10:00 na platformie MS Teams. Tematem dyskusji będzie European Credit and Transfer System, czyli dobrze środowisku akademickiemu znany system ECTS. Czy naprawdę dobrze znany? A zwłaszcza czy trafnie i skutecznie wykorzystywany narzędziu konstruowania programów studiów przez uczelnie, programów zajęć przez nauczycieli i indywidualnych ścieżek kształcenia przez studentów. System ECTS to jedno z najlepszych narzędzi budowania programów studiów stworzony w ramach procesu bolońskiego, które jednak nader często bywa uważane za uciążliwy i niepotrzebny biurokratyczny wymysł i stosowany w sposób niepozwalający na wykorzystanie jego zalet. Jak skorzystać z potencjału organizacyjnego tkwiącego w ECTS-ach? Jak, za ich pomocą, sprawdzić, czy stworzyliśmy dobrze zrównoważony program zajęć i studiów, także w SGH? Tym zagadnieniom poświęcona zostanie dyskusja na piątym webinarium. Zagajenie do dyskusji pod tytułem „ECTS. Jak mogą pomóc w budowaniu programów studiów?” wygłosi dr hab. Ewa Chmielecka, pełnomocniczka rektora SGH ds. USZJK w latach 2017-2020.

Link umożliwiający uczestnictwo w webinarium - TUTAJ