Moda na MOOC’s wciąż trwa

28.06.2022

Businesswoman bierze udział w spotkaniu online (autorstwo yanalya) <a href='https://pl.freepik.com/zdjecia/biznes'>Biznes zdjęcie utworzone przez yanalya - pl.freepik.com</a>

Pozaformalny wymiar studiowania w SGH

Kilka lat temu karierę w mediach robiły masowe otwarte kursy online (Massive Open Online Courses – MOOC’s). Eksperci wieszczyli, że zrewolucjonizują i zdemokratyzują one edukację. Po okresie boomu moda na otwarte kursy online trochę przeszła, jednak nie zniknęła. Studenci nadal mogą korzystać z oferty kształcenia zagranicznych uniwersytetów, pomiędzy zajęciami brać udział w warsztatach oferowanych przez duże firmy, a wieczorami lub w weekendy uczestniczyć w kursach prowadzących do zdobycia dodatkowych certyfikatów.

Masowy otwarty kurs online (Massive Open Online Course – MOOC) to zdalna forma kształcenia, która jest dostępna dla nieograniczonej (lub prawie nieograniczonej) liczby uczestników. Kursy tego rodzaju są realizowane poprzez określoną platformę, stronę internetową (np. Coursera, EdX, KhanAcademy) i obejmują zwykle nagrania wideo, artykuły, wykłady oraz zadania do rozwiązania. Oprócz tego są także dostępne interaktywne fora, które umożliwiają stworzenie zwartej społeczności studentów i ich wsparcie przez prowadzących kursy. Masowe otwarte kursy online pojawiły się na początku 2010 r. Większość MOOC's jest dostępna w języku angielskim, choć są również kursy w języku polskim lub z napisami.

Biorąc pod uwagę konieczność edukacji zdalnej w okresie pandemii, ciągle rosnącą dostępność kursów i szkoleń spoza oferty programowej SGH, jak również szeroko dyskutowane w środowiskach akademickich na świecie przemiany związane z micro-credentials (po polsku tłumaczone jako „mikropoświadczenia”), spróbowaliśmy dowiedzieć się, jak u nas jest. W roku 2021 przeprowadziliśmy ankietę, której celem było zebranie informacji o tym, jakie aktywności edukacyjne podejmują studenci SGH obok realizowanych programów studiów. Przyglądaliśmy się w szczególności zagadnieniom dotyczącym skali uczestnictwa w MOOC’s, udziału w innych niż MOOC’s szkoleniach, warsztatach i kursach, a także rodzajom zdobywanych certyfikatów, dyplomów i innych dokumentów (rysunek 3). Wyniki badania przeprowadzonego przez zespół pełnomocnika rektora ds. systemu zapewniania jakości kształcenia w SGH, Ośrodek Rozwoju Studiów Ekonomicznych i Samorząd Studentów SGH opisano w raporcie [dostępnym tutaj: Uczelnia SGH → Polski → Pełnomocnicy rektora → Pełnomocnik rektora ds. jakości kształcenia w SGH → Materiały do pobrania → Opracowania zespołu pełnomocnika].

JAKA GRUPA STUDENTÓW SGH WZIĘŁA UDZIAŁ W BADANIU?

Ankieta została przeprowadzona w okresie od 9 marca do 19 kwietnia 2021 r. Informacja o badaniu została wysłana do respondentów przez prorektora ds. dydaktyki i studentów oraz upowszechniona w mediach społecznościowych przez Samorząd Studentów SGH. Ankietę wypełniło 347 osób. W badaniu wzięli udział: 172 kobiety, 172 mężczyzn i 3 osoby, które nie udzieliły odpowiedzi na pytanie o płeć; 261 osób studiujących w trybie dziennym, 64 osoby studiujące w trybie sobotnio-niedzielnym, 18 osób studiujących w trybie popołudniowym oraz 5 osób, które nie udzieliły odpowiedzi na pytanie o tryb studiów; 203 uczestników studiów licencjackich i 144 uczestników studiów magisterskich.

CZEGO DOWIEDZIELIŚMY SIĘ O AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ STUDENTÓW SGH?

Studenci SGH nadal często korzystają z warsztatów (także w okresie, gdy były one realizowane zdalnie), a MOOC’s weszły na stałe do „studenckiego menu”. W badanej próbie (N = 347) 61,5% badanych podejmowało przynajmniej jeden rodzaj aktywności edukacyjnej, a 5,8% – wszystkie trzy rodzaje aktywności. Studenci najczęściej uczestniczyli w szkoleniach, warsztatach i kursach (37%), nieco rzadziej korzystali z MOOC’s (29%), a jedynie 23,6% uzyskiwało certyfikaty i dyplomy wieńczące daną formę kształcenia.

Dominującą motywacją uczestnictwa był rozwój zawodowy, a zaraz za nim znalazły się rozwój innych zainteresowań i ciekawość. Studenci wybierają najczęściej szkolenia i kursy dotyczące programowania, analizy danych oraz związane z biznesem, finansami i marketingiem.

Wybierane MOOC’s nieco częściej poruszały tematykę inną niż ta realizowana w ramach zajęć prowadzonych w SGH. W przypadku podobnych treści kursu w stosunku do zajęć uczelnianych najczęściej wskazywaną odpowiedzią była możliwość rozwinięcia i pogłębienia treści. Wielu studentów wybierało również większą aktualność MOOC’s (rysunek 1).

Rysunek 1. MOOC’s a treści poruszane w ramach zajęć w SGH (liczba wskazań)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Stęchły, W., Brdulak, J., Pechcińska, A., Wantuła, M., Godlewski, W., Trawińska-Konador, K. (2022). Raport z badania aktywności edukacyjnej studentów SGH w 2020. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.

JAKIE DODATKOWE ZALETY MAJĄ FORMY KSZTAŁCENIA TYPU MOOC'S?

Chociaż rozwój zawodowy stanowił główną przesłankę wyboru konkretnych MOOC’s, to na uwagę zasługują wskazywane przez studentów inne umiejętności, których rozwijaniu służy uczestnictwo w kształceniu tego typu. Z przeprowadzonego badania wynika, że kursy te pomogły rozwinąć m.in. umiejętności samodzielnej nauki: jej planowanie, organizowanie i wykonanie, w tym rozwijanie dyscypliny i systematyczności. W tak szeroko rozumianej zdolności uczenia się mieści się ponad 50% wskazań w ankietach. Studenci rozwijali również kompetencje pracy w nowym środowisku (na innych platformach, w wielokulturowych grupach), a także z wykorzystaniem nowych dla nich metod edukacyjnych (kolejne 33%). Doskonalili też umiejętności językowe i komunikowania się w innych niż zwykle grupach (wiekowych, kulturowych).

Najczęściej wybieranymi platformami do udziału w MOOC’s są Udemy i Coursera. Ponad połowa MOOC’s, w których w 2020 r. uczestniczyli studenci SGH, odbywała się właśnie za ich pośrednictwem. Nieco mniej popularnymi platformami, ale również często wybieranymi, były EdX (14%) i KhanAcademy (12%). Aż 53% studentów korzystało z co najmniej dwóch różnych platform MOOC’s (rysunek 2).

Rysunek 2. Najczęściej wybierane platformy MOOC’s (liczba wskazań, N = 102)

CO DALEJ Z UZYSKANĄ WIEDZĄ, DOTYCZĄCĄ AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ STUDENTÓW SGH?

W Komisji Europejskiej, Ministerstwie Edukacji i Nauki czy, szerzej mówiąc, w środowiskach edukacyjnych trwa dyskusja o tzw. micro-credentials. Może to oznaczać, że kształtuje się nowa przestrzeń dla uczelni, ale może też wskazywać na rosnącą presję na defragmentację dużych programów kształcenia i przenoszenie odpowiedzialności za własny rozwój na jednostki. Ten nieco odległy kontekst może się szybko zmaterializować, gdy pojawią się nowe źródła finansowania, a kandydaci zaczną oczekiwać uznania certyfikatu z MOOC’s w programie studiów. Studenci zdają się dostrzegać w ofercie SGH potencjał na tworzenie masowych otwartych kursów online, jednak (jak dotychczas) wykładowcy nie są skłonni do tego, by nagrywać swoje wykłady, a swoją misję edukacyjną realizują w murach uczelni.

Z przeprowadzonego badania wynika, że w niektórych przypadkach studenci chcieliby zdobywać dodatkową wiedzę i umiejętności w SGH, ale brak jest odpowiednio szerokiej oferty przedmiotów (lub liczby miejsc dostępnych na tych zajęciach). Przy tej okazji powraca kwestia tego, jak radzić sobie z zawsze obecnym wyzwaniem zależności od ścieżki w ofercie kształcenia – poszczególne programy funkcjonują w określonym związku z kolegiami i katedrami. „Słoń w pokoju” to pytanie, czy programy wszystkich kierunków studiów są wystarczająco nasycone kompetencjami cyfrowymi – programowania, korzystania z narzędzi cyfrowych wspierających analizę danych itd.

Często mówi się też o przyśpieszającym tempie zmian, które sprawia, że wiedza zdobywana w trakcie studiów w istotnej części dezaktualizuje się jeszcze przed ich ukończeniem. Formy kształcenia realizowane w krótszym cyklu są w mniejszym stopniu obarczone tym ograniczeniem. Z pewnością są one pomocne, ale czy jako wykładowcy i przewodnicy wystarczająco je wykorzystujemy?

Przy tej okazji nie można nie zauważyć, że celem edukacji wyższej jest nie tylko dostarczanie użytecznej wiedzy i umiejętności, ale również, a może przede wszystkim, wykształcenie określonych metaumiejętności (np. rozwój aparatu poznawczego, umiejętności rozwiązywania problemów) i postaw (przedsiębiorczości, społecznej odpowiedzialności, gotowości do uczenia się przez całe życie itd.) [por. Brdulak, J., Lewicki, J., Beseda, J., Kühn, I.K., Meyne, L., Kinta, G., Labunskis, E. (2020). The development of graduates’ social competences. The case studies from four European universities in the context of higher education public policy in Poland, Germany, Latvia and the Czech Republic. The outcomes of the Erasmus+ DASCHE project, Studia z Polityki Publicznej, 1(25), s. 99–120. doi: 10.33119/KSzPP/2020.1.5].

W tym sensie dodatkowe kursy i szkolenia stanowią naturalne uzupełnienie i rozwinięcie tradycyjnych programów studiów. Nie mogą one zastąpić tradycyjnych form uczenia się, ponieważ w przestrzeni cyfrowej nie da się budować kompetencji społecznych. Studenci zdają sobie z tego sprawę, stąd też wysoko doceniają możliwości pracy zespołowej w ramach SGH, chociażby poprzez organizacje studenckie. Budujące jest to, że jako kluczową wartość (obok specjalistycznych umiejętności) osoby studiujące postrzegają rozwój kompetencji uczenia się.

Rysunek 3. Razem czy rozłącznie – jak studenci korzystają z dodatkowych źródeł wiedzy?

JAK BĘDZIE WYGLĄDAĆ KSZTAŁCENIE WYŻSZE W PRZYSZŁOŚCI?

O tym, jakie możliwości i ryzyka niosą różne formy pozaformalnego kształcenia, dużo dyskutuje się w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. W przypadku nauk społecznych wskazuje się, że rola uczelni w coraz większym stopniu będzie polegać na rozpoznawaniu efektów uczenia się i tutoringu. Oczekuje się, że bardziej powszechna będzie możliwość projektowania zindywidualizowanych ścieżek uczenia na podstawie efektów uczenia się, które studenci już dziś mogą uzyskać zarówno w ramach oferty uczelnianej, jak i poza uczelnią (np. oferty organizacji edukacyjnych, w tym też zawodowych, takich jak ACCA). Postuluje się, że wiedza i umiejętności osób studiujących będą rozpoznawane przez uczelnię (i w odpowiednim zakresie także uznawane), a student wspólnie z tutorami będzie tak budować własną ścieżkę studiowania, jak układa się puzzle. Zaletami takiej formy będą duża elastyczność studiowania oraz większa aktualność zdobywanej wiedzy i umiejętności. Są to też silne strony obecnej oferty SGH, stąd tę potencjalną przyszłość w naszej uczelni warto postrzegać jako szansę a nie zagrożenie. W gruncie rzeczy jest to wizja nawiązująca do korzeni studiowania rozumianego jako doświadczenie formujące intelektualne horyzonty, postawy odpowiedzialności i autonomii oraz kompetencje społeczne, a jednocześnie blisko wiążące się z indywidualnymi zainteresowaniami. Sceptycy wskazują na ryzyka związane z trudnościami w zapewnieniu jakości i kosztami, jakie wiążą się z umasowieniem indywidualnych ścieżek kształcenia.

WOJCIECH STĘCHŁY, asystent, Ośrodek Rozwoju Studiów Ekonomicznych, Zespół ds. Systemu Zarządzania Jakością Kształcenia SGH, Instytut Badań Edukacyjnych
KATARZYNA TRAWIŃSKA-KONADOR, asystent, Zakład Polityki Edukacyjnej i Naukowej, Zespół ds. Systemu Zarządzania Jakością Kształcenia SGH, Instytut Badań Edukacyjnych
dr hab. JAKUB BRDULAK, prof. SGH, Katedra Zarządzania Strategicznego, Kolegium Zarządzania i Finansów SGH, pełnomocnik rektora ds. systemu zarządzania jakością kształcenia