Rząd RP wykorzystał położenie Polski jako stacji przesiadkowej w drodze do Ukrainy dla polityków, organizując oficjalną wizytę premiera Indii Narendry Modiego w Warszawie w dniach 21-22.08.2024 r. Efektem wizyty jest „umowa o partnerstwie strategicznym” pomiędzy Polską a Indiami.
Bilateralne partnerstwo strategiczne jest nie tylko refleksem statusu Indii w stosunkach z USA i NATO oraz znaczenia Indii dla bezpieczeństwa w regionie Indo-Pacyfiku (a tym samym globalnego), ale także dowodzi nowej (odzyskanej) roli Polski w kształtowaniu polityki UE. Polska dołączyła tym samym do Francji, Niemiec i Włoch, przewodzących ze strony UE wysiłkom na rzecz pogłębiania współpracy z Indiami. Wspólna inicjatywa USA i UE w tym zakresie ma skonsolidować grupę państw „podobnie myślących” i być alternatywą dla nowego jedwabnego szlaku („Inicjatywa Pasa i Szlaku”), którego wyłącznym beneficjentem jest jego inicjator, tj. Chiny.
Kontekst geopolityczny partnerstwa strategicznego
Strategiczne partnerstwo amerykańsko-indyjskie jest efektem radykalnej zmiany polityki zagranicznej Indii, która przeszła od przewodzenia „ruchowi państw niezaangażowanych” do współpracy z ZSRR, aż po obecny sojusz z USA. Przełomowym momentem tej relacji było udostępnienie przez Indie baz wojskowych na potrzeby operacji w Afganistanie w 2001 r. Polityczne ramy współpracy bilateralnej wyznaczyła umowa z 2005 r. „New Framework for the US-India Defence Relationship”, nadająca współpracy status „partnerstwa strategicznego” 1. Partnerstwo miało za cel „utrzymanie bezpieczeństwa i stabilności; pokonanie terroryzmu i brutalnego ekstremizmu religijnego; zapobieganie rozprzestrzenianiu się broni masowego rażenia i związanych z nią materiałów, danych i technologii; oraz ochrona swobodnego przepływu handlu szlakami lądowymi, powietrznymi i morskimi”2.
Cezurą symbolizującą koniec nieufności USA wobec Indii była zgoda na sprzedaż uranu Indiom przez Australię w 2014 r.3 Od tego czasu Indie uczestniczą w zinstytucjonalizowanej współpracy międzynarodowej w zakresie kontroli i ograniczenia obrotu bronią, towarami i technologiami podwójnego zastosowania oraz materiałami rozszczepialnymi.
Indie zacieśniały współpracę z USA, a końcowymi akordami w budowie formalno-prawnych ram więzi sojuszniczych było podpisanie umów o: ogólnym bezpieczeństwie informacji wojskowych (2002), korzystaniu z infrastruktury wojskowej na potrzeby zaopatrzenia i napraw (2016)4, zgodności i bezpieczeństwie komunikacji (2018) i – jako domykającej pakiet – wymianie i współpracy (2020). Indie są także uczestnikami współpracy w ramach Demokratycznego Diamentu Bezpieczeństwa (DSD, Democratic Security Diamond), wraz z Australią, Japonią i Stanami Zjednoczonymi. Temu zagadnieniu poświęcona została osobna publikacja zespołu badawczego z SGH i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu pt. „Demokratyczny Diament Bezpieczeństwa – budowa nowego ładu pacyficznego"5.
Porozumienia polityczne, umowy i współpraca były kamieniami milowymi na drodze do ogłoszenia przez USA Indii „głównym partnerem obronnym”. W amerykańskiej nomenklaturze politycznej (cywilno-wojskowej) Indie określane są „sojusznikiem i partnerem”. W lutym 2020 r. status stosunków USA-Indie został podniesiony do rangi „kompleksowego światowego partnerstwa strategicznego”. USA uznają Indie za partnera (Major Defence Partner) w realizacji polityki równoważenia i powstrzymania Chin (ang. containment). Współpraca Indii z sojusznikami z NATO zbliża je do uzyskania statusu „głównego sojusznika spoza NATO” (Major non-NATO ally).
Dążenie do zacieśnienia współpracy gospodarczej UE z Indiami
Indie, z PKB wynoszącym prawie 4 bln USD w 2024 r., są piątą największą gospodarką świata i należą do najszybciej rozwijających się dużych gospodarek. Międzynarodowy Fundusz Walutowy prognozuje stopę wzrostu PKB Indii na poziomie 6,5% w 2025 r. i awans na czwarte miejsce w rankingu największych światowych gospodarek (po USA, Chinach i Niemczech, przed Japonią)6. Tak duży i szybko rozwijający się rynek, w połączeniu z liczbą ludności bliską 1,4 mld jest atrakcyjnym rynkiem zbytu oraz lokalizacji inwestycji dla firm z UE, w tym z Polski. W 2023 r. Indie były dziewiątym największym partnerem handlowym UE z łącznym eksportem i importem na poziomie 124 mld euro, a na rynku tego kraju działało ok. 6 tys. przedsiębiorstw europejskich. Rynek europejski jest także atrakcyjny gospodarczo dla Indii: w 2023 r. UE była największym partnerem handlowym Indii oraz wiodącym źródłem inwestycji zagranicznych w tym kraju7.
Na tym tle wielkość handlu bilateralnego Polski z Indiami jest wprawdzie stosunkowo niewielka (ok. 5 mld euro), ale Polska jest największym partnerem handlowym Indii w Europie Środkowej i Wschodniej. Wymiana ta rośnie w imponującym tempie (wzrost o 192% w latach 2013–2023). Indie są ważnym inwestorem zagranicznym w Polsce – indyjskie inwestycje w szacuje się na ok. 3 mld dolarów. Na polskim rynku obecne są takie globalnie działające firmy pochodzące z Indii, jak ArcelorMittal, Genpact, Infosys, Tata Consultancy Services, Wipro i wiele innych. Z Polski działalność w Europie prowadzi ok. 11 indyjskich firm IT, zatrudniających ponad 10 000 osób8.
W tej sytuacji naturalnym dążeniem obu stron jest umowa o wolnym handlu. UE i Indie toczą negocjacje w sprawie takiej umowy od 2007 r., z przerwą w latach 2013–2022. W przypadku UE celem jest zawarcie trzech umów: o wolnym handlu, o ochronie inwestycji i o oznaczeniach geograficznych. Zawarte i negocjowane umowy wpisane są w projekt budowy połączenia z Indii przez Środkowy Wschód (Arabię Saudyjską, Izrael, Jordanię, Zjednoczone Emiraty Arabskie) do Europy (Grecji)9. „Równoległe” negocjacje umów z Indiami prowadzi Wielka Brytania.
UE, choć dąży do zacieśnienia współpracy gospodarczej z Indiami, została wyprzedzona przez czterech członków EFTA (Islandię, Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię), którzy w marcu br. podpisali umowę o wolnym handlu z Indiami.
1 Umowa została obudowana Joint Principles for Defense Cooperation z 2013 r. i potwierdzona w 2015 r. w: Framework for the U.S-India Defense Relationship.
2 New Framework for the US-India Defence Relationship 2005.
3 Ograniczenia nałożone wcześniej na Indie były odpowiedzią na zbudowanie przez nie potencjału nuklearnego.
4 Zawarcie umowy umożliwia m.in. korzystanie przez okręty i samoloty amerykańskie z portów i baz indyjskich. Marynarka i lotnictwo amerykańskie korzystają z tych możliwości m.in. w ramach manewrów Malabar.
5 A. Kuźnar (red.), Demokratyczny Diament Bezpieczeństwa – budowa nowego ładu pacyficznego, C.H. Beck, Warszawa 2021.
6 https://www.imf.org/en/Countries/IND#countrydata
7 https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-re…;
8 https://www.indianembassywarsaw.gov.in/page/pol-relat/
9 India-Middle East-Europe Economic Corridors Project – IMEC.
