Koronapokolenie, czyli młodzi bez pracy i przyszłości. Analiza dra Jakuba Sawulskiego

Diagnoza

W 2020 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce w grupie wieku 15-24 zwiększyła się o 23 proc. Dla porównania w najstarszej grupie wieku (55+) było to 11%. Po raz pierwszy od wielu lat mamy sytuację, w której dynamika liczby rejestracji do bezrobocia jest większa wśród osób, które dotychczas nie pracowały, niż wśród osób uprzednio pracujących. To głównie osoby młode, które skończyły edukację i nie podjęły pracy. Prawdopodobnie rejestrują się w urzędach pracy w nadziei na jej znalezienie i/lub po to, żeby mieć ubezpieczenie zdrowotne. Nie mają szans na zasiłek – nie przysługuje on tym, którzy dopiero co ukończyli szkołę i w wcześniej nie pracowali lub pracowali tylko dorywczo. 

Nawet gorszy obraz niż ze statystyk bezrobocia rysuje się z danych o zatrudnieniu. Bezrobocie nie pokazuje wszystkiego, nie uwzględnia bowiem tych, którzy zdezaktywizowali się zawodowo – ani nie pracują, ani nie poszukują pracy.

Zatrudnienie w najmłodszej grupie wieku – 15-24 lata – spadło aż o 18%. To ponad 200 tys. mniej zatrudnionych osób młodych. W kolejnej kohorcie – 25-29 lat – spadek wyniósł 5%. To kolejne 100 tys. osób. Dla porównania w całej gospodarce zatrudnienie w 2020 roku minimalnie wzrosło – o 0,3%, a w najstarszych grupach wieku wzrost był nawet kilkuprocentowy (zob. wykres).

Jedną ze specyficznych cech obecnego kryzysu jest znaczący wzrost stopy oszczędności gospodarstw domowych. Mimo kryzysu gospodarstwa domowe pieniędzy mają więcej, a nie mniej, bo restrykcje ograniczyły konsumpcję. Znów jednak zjawisko to jest skrajnie różne w zależności od tego, jakie pokolenie opisujemy. Dane Europejskiego Banku Centralnego wskazują, że w 2020 roku w strefie euro stopa oszczędności wzrosła przede wszystkim w grupach osób w wieku 50-64 oraz 65+. Pewien wzrost oszczędności nastąpił także w pokoleniu osób w wieku średnim – od 30 do 49 lat. Wśród młodych stopa oszczędności nie zmieniła się. Odwrotnie z oceną sytuacji finansowej. Najbardziej pogorszyła się wśród młodych, a praktycznie nie odnotowano zmian w najstarszej grupie wieku.

Dlaczego to w młodych kryzys na rynku pracy uderza najbardziej?

Po pierwsze, młodzi częściej niż starsze grupy wieku pracują w branżach najsilniej dotkniętych restrykcjami: gastronomii, hotelarstwie, turystyce. Dotyczy to zwłaszcza gastronomii – tuż przed pandemią aż 27% osób zatrudnionych w tej branży miało między 15 a 24 lata. W zakwaterowaniu odsetek ten wynosił 12%. Dla porównania w całej gospodarce udział najmłodszej grupy wieku wynosi około 7%.

Po drugie, młodzi dużo częściej niż starsze grupy wieku są zatrudnieni w taki formach, z których łatwiej pracowników zwolnić. Według danych Eurostatu, w 2019 roku prawie 60% pracowników w wieku 15-24 w Polsce było zatrudnionych na umowach czasowych. W grupie osób w wieku 50+ dotyczyło to „tylko” 14% pracowników. Przez umowy czasowe rozumie się zarówno umowy cywilnoprawne, jak i umowy o pracę na czas określony. O ile te drugie dają jakąś minimalną ochronę przed zwolnieniem, o tyle te drugie – szczególnie rozpowszechnione w Polsce – w zasadzie żadnej.

Po trzecie, w procesie zwalniania pracowników często obowiązuje zasada znana z rachunkowości jako LIFO (last-in, first-out). Ci, którzy pracują najkrócej, są zwalniani jako pierwsi. To ma związek między innymi z opisanymi różnicami w formach zatrudnienia, ale nie tylko. Starsi pracownicy mają zazwyczaj ugruntowaną pozycję w firmie oraz unikalną wiedzę i doświadczenie, a pracodawca poniósł koszty związane z ich rozwojem (np. szkoleniami). Cięcia w pierwszej kolejności obejmują więc młodszych (w niektórych krajach zjawisko to jest wzmacniane przez regulacje dotyczące zwolnień grupowych i/lub ochrony przed zwolnieniem osób starszych).

Długoterminowe skutki

Gospodarczo pandemia ma negatywny wpływ na młodych już teraz, ale jej najdrastyczniejsze skutki dopiero się ujawnią. Jak szacuje Polski Instytut Ekonomiczny, w 2020 roku młodzi na całym świecie stracili przez kryzys prawie 2 biliony dolarów. Przyszłe straty są jednak wielokrotnie większe – ich zdyskontowana wartość to 44 biliony dolarów.

Z czego one wynikają?

Po pierwsze, z fatalnego momentu rozpoczęcia kariery zawodowej. W literaturze naukowej młodym wchodzącym na rynek pracy nadano już nawet specjalny przydomek: unluck entrants. Dlaczego?

Bo wejście na rynek pracy w trakcie kryzysu ma negatywny wpływ na całą karierę zawodową: obniża przyszłe zarobki, zwiększa liczbę epizodów bezrobocia, obniża jakość form zatrudnienia. Zdobywając pierwsze doświadczenia zawodowe uczymy się pewnych zachowań na rynku pracy: jak pójść do szefa po podwyżkę, jaka forma zatrudnienia jest adekwatna do wykonywanych przez mnie obowiązków, jaka jest moja siła przetargowa w relacjach z pracodawcą itd. W czasie kryzysu większość fragmentów tej „lekcji” jest zniekształconych.

Po drugie, ze strat edukacyjnych. Zdalna edukacja jest mniej efektywna niż stacjonarna. Potwierdzają to badania naukowe.

Spadek wyników edukacyjnych spowodowany edukacją zdalną udowodniono już między innymi w Belgii i Holandii. Badanie w Niemczech wykazało, że uczniowie w trakcie edukacji zdalnej poświęcają nauce po prostu znacząco mniej czasu – mniej więcej o połowę. Efekt ten jest silniejszy wśród najsłabszych uczniów.

Po trzecie, z mniejszej intensywności tworzenia relacji. Pandemia zaburza młodym bardzo ważny proces budowania relacji z innymi. A relacje są w naszym życiu kluczowe – także z punktu widzenia ekonomii. Badanie Lleras-Muney i in. (2020) pokazuje przykładowo, że każdy dodatkowy bliski znajomy w okresie dojrzewania skutkuje wyższą płacą w przyszłości o 2,5%. Autorzy tytułują swój artykuł zwrotem: Party on! (tłum. Imprezuj!).

Obyśmy więc jak najszybciej mogli wrócić do imprezowania. Zwłaszcza Wy, młodzi.