Europa na rozdrożu – wnioski z Raportu MFW

Analiza obejmuje zarówno kraje gospodarczo zaawansowane (AE, Advanced Europe)¹, jak i region Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej (CESEE)². Raport zawiera również rekomendacje, których spełnienie ma umożliwić Europie spokojne przejście do stabilnego wzrostu gospodarczego, tzw. miękkie lądowanie.

MFW zauważa, że powrót inflacji do celów inflacyjnych przy umiarkowanych kosztach gospodarczych jest możliwy, choć trudny do osiągnięcia. Europa zmaga się z wieloma wyzwaniami po latach niestabilności wywołanej pandemią COVID-19, kryzysem energetycznym i zawirowaniami geopolitycznymi, w tym agresją Rosji na Ukrainie i kryzysem na Bliskim Wschodzie.

AKTUALNA SYTUACJA GOSPODARCZA

Dotychczasowe wyniki gospodarcze Europy dają umiarkowany powód do optymizmu. Inflacja spadła do około jednej trzeciej poziomów z końca 2022 r., a koszt tego spadku, mierzony jako spowolnienie wzrostu gospodarczego, był łagodny w porównaniu do typowego spowolnienia aktywności gospodarczej. Prognozy MFW na 2024 r. przewidują wzrost PKB o 0,8% w strefie euro i 2,5% w regionie CESEE. W 2025 r. PKB ma wzrosnąć odpowiednio o 1,6% i 3,2%. Inflacja zasadnicza³ (mierzona CPI) w strefie euro ma wynieść 2,4% w 2024 r. i 2,1% w 2025 r., podczas gdy w regionie CESEE będzie to 4,3% w 2024 r. i 3,8% w 2025 r.⁴

INFLACJA

Dezinflacja zachodzi nierównomiernie w różnych krajach i grupach produktów. W zaktualizowanym w lipcu 2024 r. IMF World Economic Outlook5 podkreśla się, że kluczowym czynnikiem wzrostu inflacji były ceny energii i żywności. I chociaż w wielu krajach wzrost cen tych towarów wraca do poziomów sprzed pandemii, to wskaźnik inflacji zasadniczej pozostaje nadal podwyższony, szczególnie w CESEE. Odpowiadają za to rosnące ceny usług oraz związany z nimi popyt na pracę. Wzrost płac może utrzymywać inflację na wyższym poziomie niż zakładany, nawet jeśli nie wystąpią inne szoki, co w obliczu rosnącego napięcia na Bliskim Wschodzie wydaje się dalece mało prawdopodobne, może utrudnić „miękkie lądowanie” gospodarek europejskich⁶.

RYNKI PRACY I KONSUMPCJA

Rynki pracy odgrywają kluczową rolę w procesie powrotu gospodarek europejskich do równowagi, szczególnie w kontekście przewidywanego stopniowego wzrostu aktywności gospodarczej i spadku inflacji. Istotne jest utrzymanie równowagi na rynku pracy, aby uniknąć presji płacowej, która mogłaby utrudnić osiągnięcie celu inflacyjnego. Zbyt duża presja płacowa może podnieść koszty pracodawcom, co z kolei może wpłynąć na wyższe ceny dla konsumentów i pogłębić inflację. Z drugiej strony, zbyt słaby rynek pracy może hamować wzrost realnych dochodów i ograniczać konsumpcję, co może spowolnić ożywienie gospodarcze.

Stabilność zatrudnienia i dochodów sprzyja wzrostowi popytu konsumpcyjnego, co może złagodzić skutki rekomendowanego przez MFW wycofywania się ze wsparcia fiskalnego (wprowadzonego w odpowiedzi na kryzys wywołany przez pandemię). Wyższy popyt konsumpcyjny może z kolei stymulować wzrost nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach. Mniej restrykcyjna polityka pieniężna banków centralnych również sprzyjałaby wzrostowi inwestycji.

Jednak wysoka inflacja w niektórych krajach, w tym w Polsce, może opóźnić łagodzenie polityki pieniężnej. Banki centralne mogą być zmuszone do utrzymywania wyższych stóp procentowych niż planowano, co wpłynie hamująco na inwestycje.

Z drugiej strony, rosnący popyt prywatny może wiązać się z ryzykiem wzrostu presji inflacyjnej. Wzrost popytu może prowadzić do wyższych cen, szczególnie jeśli podaż nie nadąża za rosnącym zapotrzebowaniem. Aby przeciwdziałać tym skutkom, istotne jest zwiększenie produktywności przy przywróceniu marż zysku do poziomu sprzed kryzysu. Wyższa produktywność pozwala przedsiębiorstwom obniżyć koszty jednostkowe, co może ułatwić inwestycje w rozwój i innowacje bez wywierania presji na wzrost cen.

PRODUKTYWNOŚĆ

Niestety, produktywność pozostaje wyzwaniem dla Europy. Choć dzięki procesom integracji najbardziej zaawansowane gospodarki europejskie dorównały Stanom Zjednoczonym w drugiej połowie XX wieku, w XXI wieku luka produktywności znowu powiększyła się, głównie z powodu starzenia się społeczeństw europejskich. Relatywnie niski poziom produktywności w głównej mierze przyczynia się do niższych dochodów na mieszkańca w Europie, są one niższe o ok. 1/3 w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi⁷.

MFW podkreśla, że poprawa funkcjonowania jednolitego rynku UE może zwiększyć produktywność. Choć UE osiągnęła już wysoki stopień integracji gospodarczej, to nadal jest on znacznie mniejszy niż poziom integracji obserwowany między poszczególnymi stanami w USA. Szczególnie ograniczona pozostaje integracja rynków usługowych.

MOBILNOŚĆ PRACY I KAPITAŁU

Wyzwanie dla gospodarek europejskich nadal stanowią przeszkody w przepływie czynników produkcji: pracy i kapitału. Zmniejszenie kosztów relokacji pracowników, uznawanie kwalifikacji zawodowych i akademickich, lepsza przenoszalność świadczeń emerytalnych oraz łatwiejszy dostęp do szkoleń językowych są kluczowe dla zwiększenia mobilności pracowników. Natomiast pełniejsza integracja rynków kapitałowych poprzez rozwój Unii Rynków Kapitałowych pozwoliłaby na obniżenie kosztów funkcjonowania firm na różnych rynkach oraz ułatwiłaby inwestycje w innowacyjne technologie. Drugim ważnym obszarem w kontekście kapitału jest rozwijanie rynku kapitału wysokiego ryzyka, który jest istotny dla finansowania innowacyjnych startupów i szybko rozwijających się firm. Europejski rynek venture capital jest znacznie mniejszy niż w USA, co ogranicza możliwości finansowania nowych przedsięwzięć.

BEZPIECZEŃSTWO GOSPODARCZE

Pandemia i wojna w Ukrainie pokazały, że nadmierne uzależnienie od zewnętrznych dostawców, szczególnie z „państw wysokiego ryzyka”, jest ryzykowne. Europa musi zabezpieczyć swoje interesy gospodarcze poprzez odejście od kalkulacji czysto ekonomicznej podczas wyboru partnerów w łańcuchu dostaw na rzecz uwzględnienia w decyzjach biznesowych bezpieczeństwa gospodarczego. Kluczowe znaczenie mają tutaj strategie friendshoringu oraz de-riskingu. Friendshoring wiąże się z przenoszeniem produkcji do grupy państw o podobnych wartościach (ang. like-minded), natomiast de-risking obejmuje dywersyfikację źródeł surowców i towarów, aby uniknąć nadmiernej zależności od jednego dostawcy lub regionu⁸. Szczególnie pilna jest obecnie dla Europy dywersyfikacja źródeł energii i zmniejszanie zależności od zewnętrznych dostawców. Uwzględnienie bezpieczeństwa gospodarczego w kalkulacjach może sprawić, że inwestycje firm europejskich zamiast trafiać np. do Chin będą w większym stopniu lokowane w ramach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.  

dr hab. Andżelika Kuźnar, prof. SGH, wicedyrektor Instytutu Ekonomii Międzynarodowej, Kolegium Gospodarki Światowej SGH
 

¹ Do których zaliczono następujące kraje: Austrię, Belgię, Cypr, Czechy, Danię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Islandię, Izrael, Luksemburg, Maltę, Niemcy, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy.
² Region CESEE obejmuje następujące kraje: Białoruś, Chorwację, Czechy, Estonię, Litwę, Łotwę, Mołdawię, Polskę, Rumunię, Serbię, Słowację, Słowenię, Ukrainę i Węgry.
³ Inflacja zasadnicza (ang. headline inflation) odzwierciedla ogólną zmianę cen, podczas gdy inflacja bazowa (ang. core inflation) wskazuje zmiany cen po wyłączeniu towarów znanych z niestabilności lub sezonowych wahań cen (zazwyczaj żywności i energii). 
⁴ Europe: Turning the Recovery into Enduring Growth, Speech by Alfred Kammer, Director, IMF European Department, at the House of the Euro, Brussels, 14 May, 2024, https://www.imf.org/en/News/Articles/2024/05/14/sp051424-alfred-kammer-…;
⁵ World Economic Outlook Update, July 2024: The Global Economy in a Sticky Spot, IMF, https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2024/07/16/world-economi…;
⁶ P.-O. Gourinchas, Global Growth Steady Amid Slowing Disinflation and Rising Policy Uncertainty, IMF Blog, July 16, 2024, https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2024/07/16/global-growth-steady-a…;
⁷ Mniejsze zasoby kapitałowe i nakłady pracy w UE wyjaśniają około jedną trzecią różnicy. Prawie 70% różnicy można przypisać niższej wydajności. Europe: Turning the Recovery into Enduring Growth..., op.cit. 
⁸ Szerzej: A . Kuźnar, J. Menkes, Friendshoring: A Strategic Pivot in Global Value Chain Management, lipiec 2024, materiał niepublikowany DOI: 10.13140/RG.2.2.36738.90569