W cyklu RID – NAUKOWCY przedstawiamy sylwetki wybitnych badaczek związanych z SGH, których osiągnięcia naukowe mają wpływ na naszą rzeczywistość. Celem inicjatywy realizowanej w ramach programu RID jest pokazanie szerszemu gronu, w jaki sposób wyniki badań naukowych znajdują praktyczne zastosowanie. Mamy też nadzieję, że historie te staną się inspiracją dla społeczności uczelni, zwłaszcza dla młodych badaczek i badaczy rozpoczynających karierę akademicką.
Dr hab. Monika Raulinajtys-Grzybek – kierowniczka Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH i Think Tanku #SGH dla ochrony zdrowia. Kieruje studiami Executive SGH-WUM MBA w ochronie zdrowia. Ekspertka w zakresie finansów i zarządzania w ochronie zdrowia oraz polityki zdrowotnej. Członkini Rady Taryfikacji I kadencji przy Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Współpracuje z podmiotami leczniczymi jako konsultantka dyrekcji w obszarze kontrolingu i członkini Rad Społecznych. Kieruje projektami naukowymi i wdrożeniowymi dotyczącymi zarządzania usługami zdrowotnymi na szczeblu międzynarodowym i krajowym. Jednym z projektów, które prowadzi jest CaregIVR – z ramienia SGH w projekcie uczestniczy dziewięcioro pracowników badawczych i grono studentów.
OPIS BADAŃ
Jednym z ważnych projektów badawczych realizowanych obecnie w SGH w obszarze zdrowia jest projekt CaregIVR, finansowany z programu EU4Health, zaplanowany na lata 2024–2026. SGH działa w międzynarodowym partnerstwie czterech uczelni – wspólnie z liderem projektu Atlântica – Instituto Universitário z Portugalii, Universidad de Huelva z Hiszpanii oraz Università di Firenze z Włoch. W projekcie szczególnie cenne są kompetencje zespołu SGH w obszarze zarządzania, administracji publicznej, a także kontakty międzynarodowe z partnerami ukraińskimi oraz doświadczenie w pracy ze społecznością ukraińską. Call, w ramach którego finansowany jest projekt, został ogłoszony wkrótce po wybuchu wojny w Ukrainie i jednym z jego celów jest wsparcie obywateli Ukrainy w podnoszeniu kompetencji zdrowotnych i kompetencji na rynku pracy.
Projekt jest skierowany do opiekunów nieformalnych osób po udarze mózgu. W Europie co roku ok. 2,5 mln osób przechodzi udar mózgu, a po opuszczeniu szpitala wiele z nich pozostaje pod stałą opieką opiekunów nieformalnych, czyli osób niemających wykształcenia medycznego, najczęściej członków rodzin lub opłaconych opiekunów. Osoby te nie są objęte uporządkowanym systemem szkolenia zarówno w zakresie opieki nad pacjentem, jak i w zakresie organizacji przestrzeni czy życia gospodarstwa domowego z osobą po przebytym udarze. Opieka zdrowotna koncentruje się na wsparciu samych chorych, a nie ich nieformalnych opiekunów. W konsekwencji, potencjał opieki domowej nie jest wykorzystywany tak efektywnie jak byłoby to możliwe, co potwierdza analiza literatury. Kompetencje nieformalnego opiekuna w zakresie opieki są ważne z perspektywy samego chorego, bo otrzymuje on lepsze wsparcie w codziennym funkcjonowaniu. Są również ważne z perspektywy systemowej – w obecnie realizowanej reformie systemu ochrony zdrowia mówi się o odwracaniu piramidy świadczeń, czyli realizacji wsparcia możliwie najbliżej pacjenta i przy możliwie niskich kosztach. U podstaw modelu właściwej piramidy leży samoopieka i opieka domowa, w tym świadczona przez opiekunów nieformalnych.
Celem projektu jest stworzenie zróżnicowanych narzędzi, które będą użyteczne w podnoszeniu poziomu wiedzy i wypracowania kompetencji opiekunów nieformalnych. Pewnym novum jest wykorzystanie wirtualnej rzeczywistości do szkolenia opiekunów nieformalnych. Po założeniu okularów VR uczestnik będzie mógł pozyskać informacje, jak wykonywać podstawowe czynności przy chorym, a także jak przygotować przestrzeń, by wspierała codzienne funkcjonowanie. Zestaw możliwych scenariuszy został opracowany w toku dwunastu grup fokusowych przeprowadzonych w czterech krajach. Uczestnicy dyskutowali o wyzwaniach stojących przed nieformalnymi opiekunami oraz o potrzebach w zakresie wiedzy i kompetencji. Merytoryczną podstawą do opracowania scenariuszy grup fokusowych były wyniki wcześniej prowadzonych badań – przeglądu literatury (metoda rapid review), analizy ilościowej danych zdrowotnych na temat populacji pacjentów oraz badań ilościowych wśród opiekunów nieformalnych (ankieta na 120 nieformalnych opiekunach).
Badania jakościowe pozwoliły na wyodrębnienie kilkudziesięciu scenariuszy, które zespół projektowy pogrupował w trzy podstawowe kategorie: lepsze zrozumienie pacjenta, podniesienie kompetencji w zakresie opieki oraz poprawa stanu emocjonalnego opiekunów. Pierwsza kategoria obejmuje scenariusze, które pozwalają się lepiej wczuć w to, z czym boryka się pacjent. Udar wywołuje skutki zdrowotne, które mogą być trudne do wyobrażenia dla osoby zdrowej. Przykładem takiego skutku jest zespół pomijania stronnego, który polega na niedostrzeganiu połowy przestrzeni, po przeciwnej stronie niż półkula mózgu w której wystąpił udar. „Połowiczny” obraz świata jest możliwy do oddania przez rzeczywistość wirtualną i pozwala zrozumieć, dlaczego pacjent na przykład boi się przejść ulicą czy korytarzem, który w jego oczach graniczy z przepaścią czy nicością. Niestety, nie na wszystkie problemy VR jest w stanie odpowiedzieć równie dobrze. Takim przykładem jest afazja, czyli brak zdolności do mówienia u pacjenta. Takie problemy zostaną w projekcie przedstawione przy użyciu bardziej tradycyjnych narzędzi – nagrań lub wypowiedzi ekspertów.
Druga kategoria dotyczy wszelkich czynności, które opiekun wykonuje, a które na początku rodzą duży strach i obawę przed zaszkodzeniem pacjentowi. Niekiedy zapomina się również o tym, że czynności wymagające siły (na przykład przenoszenie pacjenta), jeśli wykonane nieprawidłowo, mogą zaszkodzić opiekunowi. Udary częściej dotykają mężczyzn, a ich nieformalnym opiekunem zwykle bywa żona. Zespoły wskazały ponad 30 scenariuszy obejmujących m.in. karmienie, ubieranie czy toaletę, a także zagadnienia związane z przygotowaniem domu na przyjęcie chorego i udzielanie pierwszej pomocy. Okulary VR dają możliwość działania w przestrzeni trójwymiarowej, na przykład w scenariuszu mieszkania. Aktualnie zespół deweloperów tworzy wybrane scenariusze, które powinny być dostępne do testów na początku 2025 r.
Celem projektu jest nie tylko lepsze przygotowanie opiekunów do opieki nad chorym, ale również wyposażenie ich w narzędzia, które pozwolą lepiej dbać o własne zdrowie. Jak bowiem wynika z badań prowadzonych w wielu miejscach na świecie, opieka nad przewlekle chorym (po udarze mózgu) podnosi ryzyko zachorowania na choroby kardiowaskularne, a także na depresję. Dlatego ostatnia grupa scenariuszy obejmuje aspekty dotyczące takich zagadnień, jak opieka wytchnieniowa dla opiekuna czy mechanizmy relaksacji.
Kolejne kroki w projekcie będą obejmować testowanie wypracowanego narzędzia w czterech laboratoriach, zorganizowanych w czterech uczelniach biorących udział w projekcie. Takie spotkania planujemy również w SGH i organizacjach niosących wsparcie dla pacjentów po udarze i ich rodzin.
WPŁYW NA SPOŁECZEŃSTWO
Wykorzystanie nowych technologii w ochronie zdrowia ma szansę na podniesienie efektywności w tych obszarach, w których dotychczas nie osiągaliśmy pozytywnych efektów, przede wszystkim z uwagi na ograniczenia budżetowe, kadrowe czy też inne. W obliczu braków kadr medycznych kwestie edukacji zdrowotnej czy też profilaktyki zawsze schodzą na dalszy plan w obliczu konieczności natychmiastowego udzielenia świadczeń. Jest to jednak długoterminowy cel, który ma szansę na podniesienie stanu zdrowia populacji i dlatego nie powinniśmy tracić go z oczu.
Wypracowywana koncepcja wpisuje się w potrzeby nieformalnych opiekunów, co potwierdzają przeprowadzone badania ankietowe oraz wnioski z grup fokusowych. Gotowe narzędzie będzie mogło być wykorzystywane przez opiekunów na przykład jeszcze w trakcie pobytu pacjenta w szpitalu lub w innej organizacji zajmującej się wsparciem chorych i ich rodzin. Może wesprzeć personel medyczny w procesie edukowania pacjentów i ich rodzin.
