Niezwykle trudno jest mówić o Profesorze Januszu Witkowskim w czasie przeszłym. Jest też wyzwaniem, by w tym smutnym i bolesnym pożegnaniu oddać właściwie Jego dokonania. Profesor w wyjątkowy sposób łączył swą aktywność naukową z modernizacją badań statystycznych GUS i rozwojem nowoczesnej statystyki publicznej oraz działaniami na rzecz rozwoju nauki w Polsce i jej upowszechniania, uzyskując w każdym z tych nurtów swej aktywności wybitne osiągnięcia.
Profesor Janusz Witkowski był w latach 1972–2015 pracownikiem SGH (wcześniej SGPiS), przyjmujemy więc perspektywę członków tej akademickiej społeczności. Wskazujemy, jak ważna była Jego praca dla środowiska naukowego uczelni, a także jak dzięki Jego inicjatywom SGH przyczyniła się do rozwoju statystyki publicznej oraz doskonalenia kompetencji pracowników urzędów statystycznych.
Jako absolwent SGPiS mgr Janusz Witkowski został zatrudniony na Wydziale Ekonomiczno-Społecznym SGPIS, gdzie zdobywał kolejne stopnie naukowe. Najpierw podjął pracę w Katedrze Polityki Społecznej i Ekonomiki Pracy (1972–1984), a następnie pracował w Zakładzie Demografii Społeczno-Ekonomicznej (1984–1991) oraz w Katedrze Demografii Społeczno-Ekonomicznej (1991–1992). W latach 1984–1987 pełnił funkcję prodziekana tego wydziału. Tytuł naukowy profesora otrzymał w 1992 roku.
W 1992 roku prof. Janusz Witkowski został pracownikiem Instytutu Statystyki i Demografii w Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH, jednocześnie podejmując ściślejszą współpracę z GUS. Jako Dyrektor Departamentu Pracy i Dochodów Ludności GUS dokonał modernizacji statystyki rynku pracy oraz badań dochodów i warunków życia ludności. Osiągnął sukces, tworząc w Polsce Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, którego pilotaż uruchomiono już w 1992 roku, i które jest kontynuowane do dziś. Było to możliwe nie tylko dzięki intensywnej współpracy międzynarodowej (w tym z Biurem Statystyki Pracy w Stanach Zjednoczonych, Urzędem Statystycznym Kanady, Narodowym Instytutem Statystyki i Badań Ekonomicznych (INSEE) we Francji, Niemieckim Urzędem Statystycznym, Eurostatem, Międzynarodową Organizacją Pracy oraz OECD), ale także uzyskanemu wsparciu środowiska naukowego, w tym także pracowników SGH. Zasługą Profesora było nawiązanie ścisłej współpracy GUS z badaczami z wielu ośrodków naukowych, która dotyczyła przygotowania koncepcji, organizacji i realizacji badań rynku pracy, a także zaangażowania badaczy do analiz wyników tych badań. Polska była jednym z pierwszych krajów podlegających transformacji systemowej, które dostosowały statystykę rynku pracy do standardów międzynarodowych.
Docenianie znaczenia współpracy ze środowiskiem naukowym, a także życzliwe sprzyjanie inicjatywom badawczym zgłaszanym przez naukowców było widoczne w działaniach Profesora nie tylko w czasie kierowania Departamentem Pracy i Dochodów Ludności, ale także podczas pełnienia funkcji wiceprezesa GUS ds. statystyki społecznej (1996–2011), a następnie prezesa GUS (2011–2016). Jemu zawdzięczamy ścisłą współpracę w zróżnicowanych formach między GUS i SGH, regulowaną także poprzez formalne umowy o współpracy. Umożliwiła ona pracownikom Instytutu realizację badań empirycznych prowadzonych na dużych próbach losowych we współpracy z partnerami zagranicznymi. Pierwsze w Polsce panelowe badania zmian warunków życia gospodarstw domowych w latach 1995–1997 były prowadzone pod kierunkiem prof. Tomasza Panka wspólnie z GUS, Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Uniwersytetem w Sienie. Doświadczenie to zostało spożytkowane później w przygotowaniu panelowego badania jakości życia w Polsce „Diagnoza Społeczna”, zainicjowanego przez zespół niezależnych ekspertów pod kierunkiem prof. Janusza Czapińskiego i prof. Tomasza Panka. To unikatowe badanie, które integrowało obiektywne i subiektywne podejście do warunków życia i jego jakości, rozpoznawalne też poza Polską, było realizowane w latach 2000–2015. Uczestniczyli w nim także pracownicy SGH.
Dzięki przychylności Profesora możliwe było korzystanie z siatki ankieterów GUS w realizacji dwóch rund badania „Generacje i Rodziny” na dużych próbach losowych w ramach międzynarodowego projektu badań demograficznych „Generations and Gender Programme” (w 2011 r. i 2014 r.). Ścisła współpraca między GUS i SGH przejawiała się także poprzez angażowanie pracowników Instytutu Statystyki i Demografii w rozwój statystyki publicznej: dostarczali oni wiedzy eksperckiej o problemach badawczych i metodyce badań w obszarze badań ludnościowych, w tym spisów powszechnych, prognozowania demograficznego, rynku pracy, badań warunków i jakości życia ludności, jednocześnie poszerzając swe rozeznanie w zakresie nowych wyzwań dotyczących zbierania i dostarczania danych przez statystykę publiczną.
Inną wyróżniającą się cechą działań prof. Janusza Witkowskiego była troska o rozwój kadr GUS. W połowie lat 90. uruchomiona została współpraca dotycząca podnoszenia kompetencji pracowników urzędów statystycznych z całego kraju w ramach studiów doktoranckich w Kolegium Analiz Ekonomicznych. W jej wyniku wiele osób pełniących obecnie kierownicze funkcje w GUS i urzędach statystycznych w kraju uzyskało stopień doktora nauk ekonomicznych. Do tej inicjatywy powrócono prawie dwie dekady później, uruchamiając w Kolegium w latach 2014–2018 Niestacjonarne Studia Doktoranckie pod kierownictwem dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej, prof. SGH. Doskonaleniu kompetencji pracowników urzędów statystycznych służyły także studia podyplomowe „Metody analiz społeczno-gospodarczych”, kierowane przez dr Małgorzatę Podogrodzką w roku akademickim 2015/2016.
Żegnamy Profesora Janusza Witkowskiego, wyrażając wdzięczność za Jego troskę o doskonalenie statystyki publicznej w powiązaniu z rozwojem badań naukowych, Jego wysiłek integrowania kadr statystyki publicznej – „producentów danych” z badaczami – „użytkownikami danych”, za życzliwość oraz dzielenie się swą wiedzą i doświadczeniem. Wkładu Profesora w rozwój naukowy kolejnych generacji badaczy, w tym pracowników SGH, i kadr statystyki publicznej w Polsce nie da się przecenić. Był człowiekiem dialogu, poszukującym porozumienia w spornych kwestiach, otwartym na współpracę.
Dziękujemy za wieloletnią współpracę, która wpłynęła także na nasze indywidualne biografie naukowe – nasze zainteresowania naukowe i zaangażowanie badawcze, a nade wszystko korzystnie oddziaływała na warunki rozwoju naukowego zespołu ISiD, za które byliśmy i jesteśmy odpowiedzialni. Jego wiedza, życzliwość i przyjazne nastawienie do wszystkich pozostaną z nami.
Irena E.Kotowska, Tomasz Panek, Agnieszka Chłoń-Domińczak
Warszawa, 19.05.2025
