Wraz z rozpoczęciem semestru letniego zostały wznowione webinaria z cyklu „Rozmowy przy drugiej kawie” – inicjatywy rozpoczętej w 2020 r. Pierwsze w tym roku akademickim spotkanie poświęcono Programowi PoMost – modelowej praktyce dydaktycznej poznańskich uczelni, umożliwiającej studentom realizację wybranego przedmiotu na innej uczelni niż macierzysta.
O założeniach programu, zasadach jego funkcjonowania oraz pierwszych doświadczeniach związanych z jego wdrażaniem opowiedziała prof. dr hab. Joanna Wójcik, prorektorka ds. studenckich i kształcenia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
WSPÓŁPRACOWAĆ CZY KONKUROWAĆ?
W obliczu dynamicznych zmian w szkolnictwie wyższym, takich jak rosnąca mobilność studentów oraz konieczność stałego dostosowywania programów kształcenia do potrzeb rynku pracy, a także zmiennych zainteresowań odbiorców oferty dydaktycznej, uczelnie stoją przed dylematem: rywalizować o najlepszych studentów i kadry, czy też dążyć do synergii poprzez współpracę?
Konkurencja jest naturalnym elementem funkcjonowania szkolnictwa wyższego. Każda z uczelni rywalizuje o najlepszych studentów, granty badawcze czy o uzdolnioną kadrę naukową. Ośrodki akademickie starają się przyciągnąć najlepszych kandydatów poprzez inwestycje w infrastrukturę oraz budowę prestiżu własnej marki. Konkurencja ta, choć w dużej mierze korzystna dla rozwoju szkolnictwa wyższego, prowadzi często do fragmentacji środowiska akademickiego i utrudnia realizację wspólnych projektów. Znamienne dla polskich uczelni jest nawiązywanie znakomitych form współpracy międzynarodowej przy jednoczesnym ignorowaniu ośrodków akademickich zlokalizowanych w tym samym mieście. Najczęściej z uwagi na przekonanie, że uczelnie z tego samego miasta mogą wyłącznie konkurować ze sobą o kandydatów na studia.
W Warszawie współpraca układa się najlepiej chyba w obszarze funkcjonowania systemów bibliotecznych, które często umożliwiają sprawdzenie brakujących pozycji z innych bibliotek drogą wypożyczeń międzybibliotecznych. Od 2017 r. funkcjonuje założony przez siedem uczelni publicznych System Wypożyczeń Warszawskich (BiblioWawa), choć nie uczestniczy w nim np. SGH czy SGGW.
Alternatywą dla modelu czystej konkurencji jest współpraca między uczelniami, która umożliwia optymalizację zasobów, wymianę wiedzy oraz podnoszenie jakości uczenia i badań naukowych. Za znakomity przykład takiego podejścia należy uznać zainicjowany w 2023 r. Program PoMost, w ramach którego osiem uczelni publicznych w Poznaniu, w tym Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet Ekonomiczny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Uniwersytet Przyrodniczy, Politechnika Poznańska, Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz, Akademia Muzyczna im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego, postanowiły umożliwić studentom realizację wybranego przedmiotu na partnerskiej uczelni (za wyjątkiem wychowania fizycznego i lektoratów języków obcych).
PROGRAM POMOST – OSIEM PUBLICZNYCH UCZELNI ZE WZMOCNIONĄ WSPÓŁPRACĄ
Na wstępie nakreślić należy inną niż w Warszawie sposobność do nawiązywania współpracy przez uczelnie poznańskie. Cztery z nich wywodzą się z dawnego Uniwersytetu Poznańskiego, którego kontynuatorem jest Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Uniwersytet Medyczny, Przyrodniczy i Akademia Wychowania Fizycznego oddzieliły się na przestrzeni lat od Uniwersytetu Poznańskiego i stały się niezależnymi uczelniami. Fakt wspólnej historii stwarza sprzyjający grunt dla ścisłej współpracy dydaktycznej, badawczej i administracyjnej. Powiązania historyczne skutkują podobnymi standardami organizacyjnymi oraz strukturą funkcjonowania tych instytucji, co ułatwia wymianę zasobów i kadry naukowej.
Uczelnie publiczne w Poznaniu współpracują ze sobą od lat przy realizacji programów studiów. Otwierane są wspólne kierunki, np. prawno-ekonomiczny prowadzony przez UAM i UEP czy realizowana wspólnie przez UAM, UMP, UPP i AWF neurobiologia. Integracji poznańskiego środowiska naukowego sprzyjają multidyscyplinarne ośrodki badawczo-technologiczne, działające w strukturze UAM: Wielkopolskie Centrum Zaawansowanych Technologii oraz Centrum NanoBioMedyczne, powołane w partnerstwie z UMP, UPP oraz PP.
Dlatego rektorzy uczelni poznańskich postanowili zacząć działać również na poziomie najbardziej podstawowym – dydaktycznym. Pojawił się pomysł programu mającego na celu właśnie wzmocnienie integracji poznańskich uczelni w obszarze dydaktyki i działalności studenckiej.
Program PoMost wzorowany jest na koncepcji wymian studenckich, które realizowane są w ramach poszczególnych konferencji rektorskich. Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich prowadzi program MOST, który umożliwia mobilność studencką pomiędzy 21 uniwersytetami w Polsce na jeden lub dwa semestry. MOST działa na zasadzie podobnej do wymian bilateralnych. Jak wskazała prorektorka Joanna Wójcik, nazwa PoMost nawiązuje do mostu budowanego pomiędzy uczelniami, zawiera także poznański akcent – sylabę „po”.
Umowa dotycząca programu PoMost została podpisana na inauguracji roku akademickiego w 2023 r. przez wszystkich rektorów partnerskich uczelni, a jej uroczyste podpisanie poprzedziło kilka intensywnych tygodni pracy prorektorów właściwych do spraw studenckich i kształcenia. Przygotowali oni regulamin programu, umożliwiający studentom realizację zajęć na wybranej uczelni, które różnią się pomiędzy sobą strukturą, wielkością, profilami kształcenia i typami zajęć.
PROGRAM POMOST W PRAKTYCE
Program PoMost umożliwia studentom bezpłatne realizowanie zajęć w ramach ośmiu uczelni partnerskich. Studenci mogą wybrać zajęcia, które są dla nich obowiązkowe w danym programie studiów, jak i również te, które będą poszerzać ich zainteresowania i będą sprzyjały ogólnemu rozwojowi – zaliczone zostaną wtedy jako dodatkowe osiągnięcie w suplemencie.
Każda z uczelni ustala katalog przedmiotów, z których studenci nie mogą korzystać. Intencją jest, aby ten katalog był jak najkrótszy. Obejmuje on np. zajęcia kliniczne, praktyki, zajęcia terenowe, zajęcia laboratoryjne na wydziałach ścisłych i przyrodniczych czy wysokospecjalistyczne przedmioty wymagające spełnienia od studenta odpowiednich warunków wstępnych. Ograniczenia dotyczą też zajęć artystycznych prowadzonych jeden na jeden. Studenci muszą również realizować na uczelniach macierzystych zajęcia z wychowania fizycznego oraz lektoraty języka obcego.
Za sprawy organizacyjne i formalne oraz kontakt ze studentami odpowiada zawsze uczelnia macierzysta, czego konsekwencją była konieczność utworzenia sieci Biur Programu PoMost. Student przed skorzystaniem z możliwości realizacji przedmiotu w ramach programu jest zobowiązany do uzyskania zgody właściwego dziekana na swojej uczelni, a informację o akceptacji wniosku o realizację wybranych przez siebie zajęć na uczelni partnerskiej otrzymuje za pośrednictwem Biura PoMost.
Zaliczenie wybranego przedmiotu odbywa się w uczelni przyjmującej według jej zasad. Student po uzyskaniu zaliczenia otrzymuje jego poświadczenie, które składa w formie papierowej w macierzystym dziekanacie. Oznacza to, że studenci nie korzystają z systemu USOSweb na uczelni przyjmującej, co może być dla nich pewną niegodnością. Budowa systemu informatycznego dla programu PoMost wymagałaby dodatkowych nakładów finansowych i zapewne pojawiłoby się wiele problemów technicznych, dlatego na razie zdecydowano się na formułę papierową. Warto dodać, że program jest całkowicie bezpłatny dla studentów, a dotychczas zrealizowano dopiero dwie edycje programu, trzecia zaś jest w trakcie naboru: na semestr letni 2023/24 (I edycja) zostały złożone 24 wnioski, a w II edycji – 83 wnioski. Program nie ma jeszcze charakteru masowego, ale zainteresowanie studentów rośnie. Wśród zalet programu podkreślają oni możliwość rozwoju zainteresowań, korzystania ze specjalistycznej wiedzy na innej uczelni, poszerzenia doświadczeń i nawiązywania nowych kontaktów, także naukowych.
KORZYŚCI I WYZWANIA ZWIĄZANE Z REALIZACJĄ PROGRAMU
Webinarium stało się również okazją do podsumowania pierwszych edycji programu oraz wskazania obszarów wymagających dalszych usprawnień. Jak zauważył ówczesny prorektor ds. dydaktyki i studentów SGH dr hab. Krzysztof Kozłowski, prof. SGH, jedną z kluczowych korzyści płynących z PoMostu jest możliwość budowania interdyscyplinarnych kompetencji u studentów: „W dzisiejszym świecie wiedza nie może być zamknięta w ścisłych granicach jednej dyscypliny. PoMost daje studentom szansę na poszerzenie perspektyw i zdobycie umiejętności, które mogą okazać się kluczowe na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy”.
Mimo sukcesów, program napotyka również pewne trudności, wśród których najbardziej dotkliwa okazuje się koordynacja harmonogramów akademickich różnych uczelni. Różnice w terminach rozpoczęcia semestrów, organizacji sesji egzaminacyjnych oraz układzie zajęć wymagają elastycznego podejścia zarówno ze strony studentów, jak i administracji uczelni.
Przewodniczący Polskiej Komisji Akredytacyjnej dr hab. Janusz Uriasz, prof. AM w Szczecinie, zastrzegł, że pomimo tych wyzwań, inicjatywa stanowi modelowe rozwiązanie, które może być wdrażane także w innych ośrodkach akademickich w Polsce: „PoMost jest dowodem na to, że uczelnie mogą współpracować w sposób efektywny i tworzyć wspólne projekty, które realnie wpływają na jakość kształcenia. Jestem przekonany, że doświadczenia zebrane w ramach tej inicjatywy mogą stać się punktem odniesienia dla innych miast akademickich”.
PODSUMOWANIE I PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ
Spotkanie zakończyło się dyskusją na temat dalszego rozwoju PoMostu oraz możliwości jego adaptacji w szerszym kontekście akademickim. Uczestnicy webinarium byli zgodni co do tego, że program stanowi przełomowy krok w stronę nowoczesnego, elastycznego modelu kształcenia. Kluczowym wyzwaniem pozostaje dalsza optymalizacja procesu aplikacyjnego oraz poszukiwanie rozwiązań, które ułatwią studentom korzystanie z oferty dydaktycznej uczelni partnerskich.
PoMost to nie tylko innowacyjne narzędzie dydaktyczne, ale również symbol nowej jakości współpracy akademickiej. Jego rozwój będzie z pewnością uważnie śledzony przez inne uczelnie w Polsce, które mogą czerpać inspirację z doświadczeń poznańskiego środowiska akademickiego. Jeśli inicjatywa ta znajdzie naśladowców w innych miastach (regionach), może stać się ważnym krokiem w kierunku modernizacji polskiego systemu szkolnictwa wyższego.
Bardzo pozytywnie należy ocenić fakt, że Szkoła Główna Handlowa w Warszawie i Uniwersytet Warszawski rozpoczęły pracę nad porozumieniem, które umożliwiłoby studentom realizację przedmiotów wolnego wyboru na drugiej uczelni.
Webinaria „Przy drugiej kawie” mają charakter otwarty, co oznacza, że udział w nich może wziąć każdy, komu bliskie jest zainteresowanie szkolnictwem wyższym w Polsce i na świecie. Po raz pierwszy wydarzenie objęła patronatem Polska Komisja Akredytacyjna – umocowana ustawowo niezależna instytucja publiczna, która zgodnie ze swoją misją działa na rzecz zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia w Polsce.
Podsumowania dotychczas zorganizowanych webinariów można znaleźć w Gazecie SGH pod linkiem: https://gazeta.sgh.waw.pl/search/node?keys=rozmowy+przy+drugiej+kawie
PIOTR BORCZYŃSKI, student SGH
dr hab. JAKUB BRDULAK, prof. SGH, Katedra Zarządzania Strategicznego, Instytut Zarządzania, Kolegium Zarządzania i Finansów SGH
prof. dr hab. JOANNA WÓJCIK, prorektorka ds. studenckich i kształcenia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
