Poszukując pracy, zastanawiamy się, co będzie dla nas korzystniejsze – etat, umowa cywilno-prawna czy samozatrudnienie? Każde z rozwiązań wiąże się z określonymi konsekwencjami oraz ma zarówno dobre, jak i słabsze strony. W cyklu #PoProstuEkonomia dr Łukasz Dąbrowski z Katedry Integracji i Prawa Europejskiego Kolegium Gospodarki Światowej, wyjaśnia na jakie przywileje może liczyć pracownik zatrudniony na umowę o pracę.
Kodeks pracy przewiduje różne rodzaje zatrudnienia pracownika np. na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a także różne formy jej świadczenia np. w formie zmianowej lub telepracy. Każda z form i rodzajów ma swoje wady i zalety. Z jednej strony warto wybrać taki wariant zatrudnienia, który jest dostosowany do naszych potrzeb i oczekiwań, z drugiej jednak, należy pamiętać, że nie zawsze będziemy mieli możliwość jakiegokolwiek wyboru, a raczej spotkamy się z koniecznością dostosowania się do oferty, jaka aktualnie na rynku pracy została złożona przez pracodawcę. Niezależnie od powyższego, świadczenie pracy na podstawie umowy o pracę niesie ze sobą szereg korzyści.
Stałe źródło dochodów
Wychodząc z założenia, że głównym celem pracy, poza realizowaniem własnych pasji i zainteresowań, jest stałe źródło dochodu, to istotne są gwarancje związane z wynagrodzeniem. Wysokość wynagrodzenia, rzecz jasna, może być dowolna, zgodnie z zasadą sky is the limit, dotyczy to jednak tylko limitu górnego.
Pracownik świadczący pracę na etacie, ma bowiem prawo do pensji w wysokości co najmniej 2600 zł brutto. Wysokość wynagrodzenia minimalnego jest zmienna i aktualnie reguluje ją Rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 2019 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2020 r.
Warto zaznaczyć, że wysokość minimalnej stawki godzinowej za świadczenie pracy, w oparciu o umowę cywilnoprawną ustalono w wysokości 17 zł. Oznacza to, że wynagrodzenia minimalne brutto za pracę na etacie i na umowę cywilnoprawną są zbliżone, przy założeniu 8 godzinnego dnia pracy od poniedziałku do piątku. Jest to jednak jedyne podobieństwo obu rodzajów podstaw prawnych świadczenia pracy. Kodeks pracy bowiem, co do zasady przewiduje ochronę wynagrodzenia minimalnego, gwarantując pracownikowi pewną kwotę wynagrodzenia, w przypadku zagrożenia zajęciem komorniczym.
Wysokość kwoty wynagrodzenia wolnej od potrąceń zależy od rodzaju należności podlegających potrąceniu. Jeśli są to sumy egzekwowane na mocy innych tytułów wykonawczych, niż na pokrycie należności alimentacyjnych – wolne od potrąceń jest wynagrodzenie w wysokości płacy minimalnej. Gdy potrąceniu podlegają zaliczki pieniężne, kwota wolna od potrąceń wynosi 75%, w przypadku zaś kar pieniężnych 90 % minimalnego wynagrodzenia. Z tego wynika, że kwota wolna od potrąceń nie obowiązuje w przypadku potrąceń na zaspokojenie alimentów. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Stałe źródło dochodu oznacza jednocześnie stabilność zatrudnienia, którą co do zasady gwarantuje umowa o pracę, pod warunkiem jednak, że dojdzie do zawarcia umowy na czas nieokreślony. Ze stabilnością zatrudniania związana jest z kolei ochrona przed zwolnieniem. Ochrona ta oznacza, że pracownik świadczący pracę, na mocy umowy o pracę, nie otrzyma wypowiedzenia w czasie ciąży, urlopu macierzyńskiego czy wychowawczego. Ograniczenie to dotyczy także innych rodzajów urlopów, jak wypoczynkowego, szkoleniowego czy bezpłatnego.
Nieobecność w pracy
Ogólnie rzecz ujmując, każda usprawiedliwiona nieobecność pracownika w pracy, to okoliczność objęta zakazem wypowiedzenia umowy o pracę, dotyczy więc także przebywania na zwolnieniu lekarskim. Ochrona ta obejmuje również pracowników w okresie przedemerytalnym. Dodatkowo, pracodawca zobowiązany jest przeprowadzić odpowiednią procedurę i uzyskać zgodę związków zawodowych na zwolnienie pracownika. Co prawda, od wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2.06.2015 r. (sygn. akt K 1/13) prawo zrzeszania się przysługuje też zatrudnionym na innej podstawie niż umowa o pracę, nie wiąże się z tym jednak żadna ochrona wynikająca z kodeksu pracy.
Czas pracy
Jakkolwiek praca nie byłaby naszą pasją, to czas pracy jest ograniczony ustawowo i nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Dodatkowo, każdy pracownik etatowy korzysta z urlopów pracowniczych: wypoczynkowego (20 lub 26 dni – w zależności od tzw. stażu urlopowego), na żądanie (nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym), okolicznościowego (1 lub 2 dni w zależności od okoliczności jakie mu towarzyszą – ślub, zgon i pogrzeb), ale także z urlopów dla rodziców: macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego. Pracownikowi przysługują także dwa dni wolne w związku z opieka nad dzieckiem. W tym okresie pracownik otrzymuje wynagrodzenie.
Ubezpieczenia społeczne
Z umową o pracę wiąże się prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Okres przepracowany na podstawie umowy o pracę wlicza się do stażu pracy, od którego zależy prawo do emerytury oraz innych świadczeń. Pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę obowiązkowo podlega wszystkim ubezpieczeniom społecznym, również ubezpieczeniu chorobowemu. W związku z tym ma prawo do wynagrodzenia lub zasiłku także wtedy, gdy nie wykonuje obowiązków, np. podczas urlopu macierzyńskiego lub podczas pobytu w szpitalu.
Odpowiedzialność materialna za szkody osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych jest nieograniczona. Z kolei odszkodowanie za szkody wyrządzone przez pracownika etatowego nie powinno być wyższe niż trzymiesięczna pensja przysługująca w dniu wyrządzenia szkody.
Wypowiedzenie
Ze stabilnością zatrudnienia i ochroną przed zwolnieniem wiążą się dodatkowe gwarancje, jak okres wypowiedzenia i prawo do dni wolnych na znalezienie pracy. Pierwsze oznacza, że pracownik etatowy nie może zostać zwolniony z dnia na dzień, a sam okres wypowiedzenia jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Przy czym pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia. Może także skorzystać z dni wolnych na znalezienie pracy (2 lub 3 dni w zależności od długości wypowiedzenia).
Umowa o pracę gwarantuje stałe wynagrodzenie, ale obliguje do wykonywania poleceń pracodawcy. Nie należy jednak demonizować tej okoliczności, a świadczenie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, co do zasady nie jest wolne od obowiązku wykonywania poleceń.
Elastyczność na etacie
Aktualnie pracodawcy, głównie korporacje, wprowadzają dużą elastyczność także dla osób świadczących pracę na podstawie umowy o pracę. Należy się spodziewać, że jednym ze skutków pandemii COVID-19 będzie powszechna możliwość świadczenia pracy zdalnej, korporacyjne homeoffice, która w praktyce może dawać pewną elastyczność w wykonywaniu pracy. Praca zdalna nie jest tym samym co kodeksowa „telepraca”, ale w wielu przypadkach wiązać się będzie z wprowadzaniem pracy w systemie tzw. „gorących biurek” (hot desks). Pracodawcy coraz częściej zauważają, że praca może zostać wykonana także z domu, co z kolei umożliwia uzyskanie oszczędności związanych z rezygnacją z powierzchni biurowych, ale także mediami czy kosztami eksploatacyjnymi.
To, czy uznamy konkretną cechę umowy za wadę lub zaletę, zależy przede wszystkim od naszych potrzeb i aktualnej sytuacji na rynku pracy. Umowa o pracę daje jednak liczne przywileje, których wynegocjowanie w umowie cywilnoprawnej z reguły nie jest możliwe.
DR ŁUKASZ DĄBROWSKI,
adiunkt w Katedrze Integracji i Prawa Europejskiego,
Kolegium Gospodarki Światowej
