29 października 2024 r. w SGH odbyło się międzynarodowe seminarium naukowe „The Right to Independent Living: Selected Challenges for the Disability Policy”, którego celem była refleksja nad teoretycznymi i praktycznymi wyzwaniami związanymi z uwzględnianiem perspektywy niezależnego życia w polityce publicznej wobec osób z niepełnosprawnościami.
Perspektywa niezależnego życia wynikająca wprost z Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 r. jest kluczową ramą teoretyczną wykorzystywaną zarówno w akademickich analizach tej polityki, jak i w działaniach środowiska osób z niepełnosprawnościami dotyczących kształtowania i rozwoju pożądanego instrumentarium wsparcia dla tej grupy.
Seminarium – zorganizowane przez Katedrę Polityki Społecznej SGH we współpracy z European Disability Forum i Polskim Forum Osób z Niepełnosprawnościami – było okazją do zainicjowania wspólnej dyskusji pomiędzy badaczami zajmującymi się tym zagadnieniem a liderami środowiska osób z niepełnosprawnościami. Wzięli w nim udział badacze z różnych ośrodków akademickich (m.in. Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Gdańskiego oraz Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie), przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami (m.in. European Disability Forum, Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami, European Network of Indepdendent Living), a także pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
TEORETYCZNE WYZWANIA ANALIZ POLITYKI PUBLICZNEJ WOBEC NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W KONTEKŚCIE PRAWA DO NIEZALEŻNEGO ŻYCIA
W pierwszej części seminarium uwzględniono wystąpienia naukowe badaczy, zajmujących się analizowaniem polityki publicznej wobec niepełnosprawności w kontekście niezależnego życia, skoncentrowane wokół różnych perspektyw teoretycznych.
Dr Ina Dimitrowa, profesor nadzwyczajna filozofii społecznej i bioetyki na Wydziale Filozofii i Historii Uniwersytetu w Płowdiwie w Bułgarii, w wystąpieniu Disablement in Postsocialist CEE and the Case of Bulgaria mówiła o wyzwaniach związanych z zapewnieniem prawa do niezależnego życia w Bułgarii i w szerszym kontekście – w Europie Środkowo-Wschodniej. Zwróciła uwagę na takie zjawiska, jak medykalizacja niepełnosprawności i neoliberalne założenie o produktywności, które określa wartość człowieka w odniesieniu do jego zdolności do pracy. Dr Dimitrowa zaproponowała także tezę o wynikającym z neoliberalizmu odpolitycznieniu ruchu na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami, które prowadzi do osłabienia jego skuteczności. Zwróciła uwagę na rolę współczesnych kryzysów w odniesieniu do prawa do niezależnego życia. Podkreśliła znaczenie pogłębiającego się w krajach regionu problemu odchodzenia od demokracji liberalnej i konsekwencji prawicowego populizmu, co oddziałuje na kwestie podważania uniwersalnego charakteru praw człowieka oraz na sytuację osób z niepełnosprawnościami.
W referacie Disability Policy in Poland in a Perspective of Cruel Optimism dr Magdalena Kocejko (SGH) i dr Zbigniew Głąb (Uniwersytet Łódzki) opowiedzieli, jak do analizy polityk publicznych mających zapewnić prawo do niezależnego życia można zastosować zaproponowaną przez Laurent Berland koncepcję „okrutnego optymizmu”. Wskazali na formułowane w ogólnopolskich strategiach i programach obietnice związane z niezależnym życiem osób z niepełnosprawnościami. Przeanalizowali, jakie są mechanizmy, które prowadzą do niespełniania tych obietnic, i co sprawia, że można je określić mianem „okrutnych obietnic”.
Inna Studennikowa z Kijowskiej Szkoły Ekonomii, występując z referatem The Complexity of Disability Policy in Contemporary Ukraine, opowiedziała o aktualnej sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Ukrainie po inwazji Rosji w 2022 r. Zwróciła uwagę na kwestię zniszczonej infrastruktury, w tym także instytucji świadczących wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami. Mówiła o rosnącej w wyniku konfliktu zbrojnego liczbie osób z niepełnosprawnościami i braku kompleksowego systemu wsparcia dla tej grupy. Podkreśliła ponadto problem dużej i wciąż rosnącej liczby dzieci z niepełnosprawnościami w instytucjonalnej pieczy zastępczej.
WARUNKI PRAKTYCZNE DO WDRAŻANIA POLITYKI PUBLICZNEJ WOBEC NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W KONTEKŚCIE PRAWA DO NIEZALEŻNEGO ŻYCIA
W drugiej części seminarium zaplanowano wystąpienia polskich i zagranicznych ekspertów z niepełnosprawnością reprezentujących Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami i European Disability Forum. Dotyczyły one praktycznych implikacji wdrażania perspektywy niezależnego życia do głównego nurtu polityki publicznej wobec niepełnosprawności.
Sesję rozpoczęła Maureen Piggot wystąpieniem Independent Living – Breaking the Impasse in Europe. Piggot jest członkiem Komitetu Wykonawczego European Disability Forum, a także byłą przewodniczącą Inclusion Europe, stowarzyszenia osób z niepełnosprawnością intelektualną. W 2008 r. jej działalność na rzecz praw i integracji osób z niepełnosprawnością intelektualną została uhonorowana Orderem Imperium Brytyjskiego. Piggot skoncentrowała się na perspektywie European Disability Forum na kwestię zapewnienia prawa do niezależnego życia w poszczególnych krajach UE. Wskazała, że w wielu z nich następuje uwstecznienie realizacji tego prawa, co widać m.in. w rosnącej liczbie mieszkańców instytucji, takich jak domy pomocy społecznej czy też na przykładzie braku dostępu do usług, jak np. asystencja osobista czy wspierane podejmowanie decyzji. Zapewnienie dostępu do tych usług określiła jako kluczowe wyzwanie. Prelegentka podniosła też kwestię wykorzystania funduszy unijnych na projekty i programy stojące w sprzeczności z zapewnieniem prawa do niezależnego życia, takie jak np. remonty i budowa instytucji o segregacyjnym charakterze.
Dr Krzysztof Kurowski, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON), w wystąpieniu What Measures Should Be Implemented at the National Level to Facilitate Independent Living? Examples from Poland opowiedział o próbie wprowadzenia w Polsce legislacji zapewniającej zgodność polskiego prawa z wymogami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Przywołał przykład inicjatywy dotyczącej opracowania projektu ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami, którą realizował PFON, m.in. w partnerstwie z SGH. Podkreślił, że mimo iż opracowanie było kompleksowe i wypracowane w szerokim i eksperckim gronie, to zabrakło politycznej woli do wdrożenia tego projektu. Zwrócił uwagę, że polskie prawo w wielu punktach jest wciąż niezgodne z oenzetowską konwencją i nie zapewnia realnie możliwości prowadzenia niezależnego życia przez osoby z niepełnosprawnością.
Dr Anna Drabarz (Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami) w referacie Independent Living at the Local Level: Perspective from the Ground skupiła się na pokazaniu lokalnej perspektywy na prawo do niezależnego życia, odnosiła się przy tym do własnych doświadczeń z działalności pozarządowej i aktywistycznej. Najpierw scharakteryzowała system wsparcia osób z niepełnosprawnością na lokalnym poziomie, a także instytucji, które to wsparcie mają zapewniać. Następnie opowiedziała o zobowiązaniach samorządów w zakresie zapewnienia prawa do niezależnego życia, które wynikają z krajowych strategii i innych zobowiązań prawnych. Zwróciła ponadto uwagę na bariery uniemożliwiające realizację tego prawa w praktyce, jak również na nieliczne dobre praktyki wskazujące możliwe kierunki działań w tym zakresie.
Seminarium odbyło się w ramach projektu „Rozwój potencjału badawczego SGH dla trwałego wzrostu oraz odpornych i inkluzywnych społeczeństw” dofinansowanego ze środków Ministra Nauki w ramach Programu Regionalna Inicjatywa Doskonałości. Więcej o projekcie: https://rid.sgh.waw.pl
DR MAGDALENA KOCEJKO, Katedra Polityki Społecznej, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH
DR ANDRZEJ KLIMCZUK, Katedra Polityki Społecznej, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH
FOT. PIOTR POTAPOWICZ, SGH
