Dane potrzebują opieki i – jak się okazuje – nie wystarczy im zwykła kuratela stewarda. Otwarta nauka, podobnie jak ludzie, „którzy ją otwierają”, jest wymagająca. Otóż, danymi poza data librarianem i data stewardem może opiekować się również data curator (ang. Digital Collections Curator). Zazwyczaj, w praktyce funkcje te się uzupełniają, choć jednak zasadniczo różnią.
O zadaniach data stewarda pisaliśmy już na łamach Gazety SGH nr 4 (375).
„Napisz coś teraz o kuratorze danych” – proponuje redaktor naczelna Gazety SGH. Zatem spróbuję uporządkować te pojęcia. Zaczynam pisać, temat wydaje się prosty, choć mnogość skojarzeń związanych z terminem nie ułatwia sprawy. Wielki internetowy słownik języka polskiego podpowiada, że kuratela to zazwyczaj przesadna opieka, ale też nadmierna lub znaczna kontrola, sprawowana nad kimś1. No i daleko jej do tytułowej czułości, która jest wrażliwością związaną z silnymi reakcjami na kogoś lub coś2. Wróćmy do kuracji danych, choć nie o ich leczeniu będzie mowa.
W szerokim ujęciu kuratela oznacza szereg działań i procesów, natomiast poszukiwany przeze mnie termin „kuratorstwo danych cyfrowych” jest selekcją, konserwacją, utrzymaniem, gromadzeniem i archiwizacją zasobów cyfrowych. Wreszcie znajduję coś bardziej konkretnego, choć nadal ogólnego: „kuracja wyznacza, utrzymuje i nadaje wartość repozytoriom danych cyfrowych, aby umożliwić wykorzystanie konkretnych danych zarówno obecnie, jak i w przyszłości. Zwykle zajmują się tym archiwiści, bibliotekarze, naukowcy, historycy i inni uczeni”3. Powstaje jednak pytanie: po co nam kuratorzy danych cyfrowych, skoro mamy data stewardów?
Jak wiadomo, rozwój nauki to proces zarówno długotrwały, jak i dynamiczny. Jeśli chcemy tę dynamikę dostrzec, należy zauważyć, że stosunek liczby naukowców do ogółu populacji podwaja się co 20 lat. Wzrasta także liczba tworzonych danych cyfrowych. Oszacowano, że co roku potrzeba o 127% więcej miejsca do ich przechowywania4. Kreśląc sylwetkę kuratora danych, należy zauważyć, że w literaturze znajdujemy również inne warianty stanowiska osoby opiekującej się danymi: To właśnie przesadna mnogość wariantów terminu trochę komplikuje zrozumienie. Są to bowiem odpowiednio: Digital Library/Information Systems Librarian, Digital Resources and Systems Librarian, Digital Resources and Reference Librarian, Reference and Digital Services Specialist, Reference and Digital Initiatives Librarian, Metadata Librarian/Archivist and Digital Library Project Manager, Science and Digital Projects Librarian, Special Collections Digital Services Librarian, Principal Digital Curator, Digital Archivist/Historian, Information Specialist, Curator of Digital Assets oraz opisywany już Digital Stewardship Specialist 5. Stanowiska te ze względu na rozwój technologii nabierają wciąż nowych znaczeń. Dla wszystkich jednak zabrakłoby miejsca w tym odcinku.
Interesujące badanie postaci menadżera danych w 2021 roku przeprowadziła dr Aneta Januszko-Szakiel. Przyjrzyjmy się wynikom. O ile zadania data librariana lub inaczej opiekuna cyfrowych zasobów (wciąż szukam najlepszego polskiego tłumaczenia) skupiają się na opiece nad ludźmi w dostępie do wiedzy, budowaniu społeczności i relacji deponentów oraz depozytariuszy, to już zadania kuratora danych obejmują np. opiekę nad ich czytelnością, monitoring trendów technologicznych, migrację. I tak odpowiednio, jeśli data librarian podejmuje zabiegi dotyczące edukowania, uświadamiania, opiekowania się badaczami, kładąc akcent na zadania społeczne i kompetencje interpersonalne, to data kurator to ktoś, kto sięga dalej w swoich działaniach zupełnie dosłownie tj. podejmuje zabiegi dotyczące archiwizacji. Kluczem odróżnienia od innych menadżerów danych mogą być wykonywane przez data curatora zabiegi trwałego zarządzania procesami ochrony danych w archiwach głębokich i ciemnych; skupiając się na zadaniach technicznych i utrzymywaniu użyteczności strumienia danych6.
MENADŻER ZASOBÓW DANYCH BADAWCZYCH – PRÓBA PRZYPORZĄDKOWANIA ZAKRESU ODPOWIEDZIALNOŚCI
data steward
• zabiegi dotyczące danych badawczych będących w bieżącym użyciu/obiegu (akcent na zadania techniczne i organizacyjne)
• np. obsługa systemu i opieka nad danymi przez cały cykl ich życia
data librarian
• zabiegi dotyczące edukowania, uświadamiania, opiekowania się badaczami (akcent na zadania społeczne, kompetencje interpersonalne)
• np. opieka nad ludźmi; budowanie społeczności i relacji deponentów i depozytariuszy, wspieranie kultury otwierania i udostępniania danych
data curator
• zabiegi dotyczące archiwizacji (trwałe zarządzanie procesami ochrony danych w archiwach głębokich i ciemnych; akcent na zadania techniczne, utrzymywanie
użyteczności strumienia danych)
• np. opieka nad czytelnością danych; monitoring trendów technologicznych, migracja danych
Źródło: Data curator. Sylwetka menadżera zasobów danych w świetle badań, dr Aneta Januszko-Szakiel, Instytut Studiów Informacyjnych, Uniwersytet Jagielloński, konferencja: „Zarządzanie zasobami nauki i dydaktyki w otwartym dostępie – standardy, narzędzia, dobre praktyki”, Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 20–21 maja 2021.
Teraz trochę przekornie. Bibliotekarz jako swoisty kurator wiedzy może być data librarianem. Albo kelnerem wiedzy – bez pejoratywnego rozumienia, jakże ładne to porównanie, użyte przez Władysława Piaseckiego. Świetnie omawia to Henryk Hollender, pisząc w następujący sposób: „Kuratorowanie nie jest zapewne kurowaniem, bibliotekarz nie jest lekarzem wiedzy, choć jest zapewne w stanie poprawić jej spójność, rozpowszechnienie czy przystępność”. Zauważa również, że każda etymologia wiąże zresztą zarówno „kuratora”, jak i „kurację” z łacińskim słowem cura, oznaczającym troskę, uwagę, opiekę, staranie, powierzenie, odpowiedzialność, zarządzanie, leczenie i lecznictwo7.
Jak zatem jest z tą opieką? Ilu i jakich opiekunów potrzebują dane? Szukam odpowiedzi dalej. Wśród opisów dominują następujące określenia: „Społeczny zawód hybrydowy, który łączy umiejętności techniczne i umiejętności świadczenia usług publicznych związanych z nowoczesną komunikacją naukową. Kluczowa kompetencja data curatora to wiedza o procesie badawczym i metodach badawczych. Są to również umiejętności twarde (informatyczne, analityczne, zarządzanie danymi). Ale także umiejętności miękkie (dydaktyka, pedagogika, zarządzanie projektami oraz umiejętność komunikowania się na różnych platformach, przy użyciu różnych mediów, w różnych grupach użytkowników”. Czytamy dalej, że „data curator to osoba, która uczestniczy w mediacjach i zajmuje się pośredniczeniem, transferowaniem, posiadając biegłość w działaniu („pomost”) pomiędzy infrastrukturą danych, użytkownikami zewnętrznymi i wewnętrznymi”. Dodatkowo znajdujemy informacje o cechach kuratora danych, którymi są przede wszystkim: „gotowość uczenia się, ciekawość, otwartość na wyzwania, dzielenie się wiedzą”. To także dobry słuchacz, networker, lider8. Podstawowy cel działań kuratora danych cyfrowych to zapewnienie długoterminowej wartości danych cyfrowych, ograniczenie ryzyka ich zdezaktualizowania. Zasadniczo jednak różnica między data stewardem a data curatorem to różnica w zakresie sprawowanej opieki. To także osoba, która wie, jakie informacje warto zachować i na jak długo”.
Zasadniczo różnica między data stewardem a data curatorem to różnica w zakresie sprawowanej opieki nad danymi. To także osoba, która wie, jakie informacje warto zachować i na jak długo. Jednym zdaniem data curator to człowiek orkiestra, czuły i wykształcony opiekun zasobów cyfrowych z dbałością o szczegóły.
DR AGNIESZKA KAMIŃSKA, kierownik Działu Organizacji Dydaktyki SGH
1 https://wsjp.pl/haslo/podglad/41849/kuratela/5194935/przesadna-opieka (data dostępu 06.05.2024)
2 https://wsjp.pl/haslo/podglad/52302/czulosc/5153582/na-piekno (data dostępu 06.05.2024)
3 https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuratorstwo_danych_cyfrowych (data dostępu 06.05.2024)
4 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/678507 (data dostępu 06.05.2024)
5 Tamże
6 A. Januszko-Szakiel, 2021 – Data curator. Sylwetka menadżera zasobów danych w świetle badań.
7 Więcej o kuratorze, kurateli i kuracji danych: H. Hollender DOI: 10.14746/b.2019.23.4
8 A. Januszko-Szakiel, 2021 – Data curator. Sylwetka menadżera zasobów danych w świetle badań.
