Standard XBRL. Raportowanie finansowe na polskim rynku kapitałowym u progu zmian

Raporty finansowe publikowane przez emitentów, których instrumenty finansowe są notowane na rynkach kapitałowych są jednym z istotniejszych źródeł informacji dla uczestników rynków. Raporty te obejmują różnego rodzaju informacje bieżące i okresowe, przygotowywane zgodnie z obowiązującymi emitentów regulacjami. Z punktu widzenia odbiorcy raportów istotna jest nie tylko zawartość merytoryczna dokumentów, ale również format techniczny, w jakim są one udostępniane. Obecnie większość raportów publikowanych jest w formacie czytelnym dla człowieka, ale nieprzystosowanym do czytania maszynowego np. w PDF, czy MS Word. W związku z powyższym, wyciągnięcie z raportów potrzebnych informacji wymaga podjęcia szeregu czynności, m.in. odnalezienia danych w ramach raportu, manualnego przeniesienia ich do  odpowiednich narzędzi, w których możliwe jest szczegółowe zestawianie danych i ich analiza. W całym procesie podejmowania decyzji przez korzystających z dokumentów, dużą część czasu zajmuje zatem samo przygotowanie danych do docelowych prac analitycznych. 

XBRL – jeszcze alternatywa. Czy wkrótce standard? 

Alternatywą w stosunku do tych tradycyjnych rozwiązań może być XBRL - eXtensible Business Reporting Language. XBRL* jest otwartym standardem wymiany informacji biznesowych. Głównym ogniwem XBRL są taksonomie, które stanowią rodzaj słowników tematycznych, definiujących pojęcia mogące wystąpić w danym sprawozdaniu finansowym.  Aktualnie na świecie wykorzystywane są m.in. taksonomie IFRS, US GAAP,  COREP, FINREP oraz wiele innych krajowych czy branżowych taksonomii. Bazując na określonych regulacjach prawnych dotyczących sprawozdawczości, taksonomia definiuje poszczególne pozycje sprawozdania finansowego. Każda pozycja jest szczegółowo opisana – określany jest jej typ (pieniężny, tekstowy, procentowy itd.), wymiar czasowy oraz charakter księgowy. Taksonomia zawiera kilka warstw (linkbases) – warstwę prezentacji, kalkulacji, definicji, referencji i etykiet. Dzięki powyższym elementom dane zawarte w sprawozdaniu zostają wbudowane w określoną uporządkowaną konstrukcję, w której określone są charakterystyki każdej pozycji, wzajemne zależności pomiędzy nimi, sposób prezentacji w sprawozdaniu finansowym, a także źródło (referencje), do którejgo dana pozycja się odwołuje. Co więcej, tak uporządkowane dane sprawozdawcze podlegają automatycznej weryfikacji zgodnie z odpowiednimi regułami walidacyjnymi. Końcowym produktem  standardu XBRL jest tzw. dokument XBRL instance, czyli sprawozdanie finansowe sporządzone w formacie XBRL. Mamy więc do czynienia z ustrukturyzowanymi danymi, które mogą być przesyłane i następnie automatycznie przetwarzane.

Dostęp do danych w formacie XBRL znacznie ułatwia i skraca czas pozyskiwania i przetwarzania danych, pozwalając odbiorcom skoncentrować się na ich analizie. Sam format XBRL jest formatem nieczytelnym dla człowieka. Dlatego, aby raport finansowy mógł być odczytany przez użytkownika musi być zwizualizowany dodatkowo w innym formacie np. PDF, MS Word czy HTML. Oznacza to, że raporty finansowe muszą funkcjonować niezależnie w dwóch formatach:

1.  ustrukturyzowanym (czytelnym dla komputera)
2.  nieustrukturyzowanym (czytelnym dla człowieka).

Rozwiązaniem eliminującym konieczność oddzielania warstwy wizualnej od warstwy „technicznej” jest format Inline XBRL. Umożliwia on wyświetlanie informacji (pierwotnie przechowywanych w formacie XBRL) poprzez osadzenie ich w formie tagów (adnotacji) w dokumencie HTML / xHTML. Tak więc Inline XBRL ma bezpośrednio wpisaną w siebie formę prezentacji czytelną dla użytkownika, nie ma zatem potrzeby dodatkowej prezentacji raportu w innej postaci. Użytkownik dysponujący raportem w Inline XBRL może go przeglądać za pomocą standardowej przeglądarki internetowej, ale dodatkowo ma do dyspozycji „podpięte” pod raport dane ustrukturyzowane z ogromnym potencjałem analitycznym. 

Zastosowanie XBRL 

Standard XBRL może być wykorzystywany w różnorodnych procesach sprawozdawczych m.in. na potrzeby sprawozdawczości podatkowej, statystycznej, bankowej,  a także w ramach dobrowolnego czy obowiązkowego raportowania na rynkach kapitałowych.

 Analizy prowadzone przez nadzorców rynków kapitałowych potwierdzają szereg korzyści wynikających z zastosowania XBRL na potrzeby raportowania. Wskazuje się, że XBRL:

• umożliwia użytkownikom bardziej sprawne i szybsze poszukiwanie i przetwarzanie informacji, zwiększając tym samym dostęp do raportów finansowych,
• usprawnia i przyspiesza procesy analityczne,
• zwiększa porównywalność sytuacji majątkowo-finansowej przedsiębiorstw i ich dokonań;
• daje możliwość automatyzacji procesów sprawozdawczych i procesów przetwarzania informacji, redukując ich koszty oraz zwiększać szybkość, dokładność i użyteczność finansowych ujawnień.

Zwiększenie zdolności przetwarzania i analizowania danych przez użytkowników może pozytywnie wpływać na funkcjonowanie całego rynku kapitałowego. W badaniach naukowych potwierdzane są takie efekty jak m.in zwiększenie pokrycia analitycznego, zmniejszenie asymetrii informacyjnej i ryzyka informacyjnego na rynku, zwiększenie płynności akcji, redukcja kosztów kapitału własnego.

Koszty

Zmiana technologii raportowania z tradycyjnej na XBRL oczywiście wiążę się z koniecznością poniesienia określonych nakładów finansowych. Obciążają one w głównej mierze sporządzających raporty finansowe oraz nadzorców rynków kapitałowych, odpowiedzialnych za gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie tych dokumentów. Rozpiętość kosztów może być zróżnicowana w zależności od  szczegółowych założeń dotyczących cyfrowego raportowania. 

Dyrektywa Unii Europejskiej i regulacje prawne

Kwestie technologiczne związane z raportowaniem finansowym były już od dawna przedmiotem zainteresowania instytucji Unii Europejskiej. Odnotowywano konieczność uwzględniania rozwoju technologicznego oraz procesów cyfryzacji podczas kształtowania zasad raportowania, a także podejmowano próby zidentyfikowania konkretnych możliwości w tym zakresie (w tym także możliwości zastosowania XBRL). Jednak dopiero Dyrektywa 2013/50/UE** zmieniająca dyrektywę w sprawie przejrzystości (2004/109/WE)  wprowadziła koncepcję przygotowania rocznych raportów spółek giełdowych notowanych na europejskich rynkach kapitałowych w jednolitym elektronicznym formacie sprawozdawczym (European Single Electronic Format - ESEF). 

Szczegółowe założenia koncepcji były opracowywane kilka lat. Rozważano różne możliwości (uwzgledniające różne formaty sprawozdawcze, zróżnicowany zakres ustrukturyzowanych danych itd.), przeprowadzono konsultacje publiczne, analizę kosztów i korzyści oraz testy terenowe. Ostateczne rozwiązania zostały określone w Regulacyjnych Standardach Technicznych dotyczących specyfikacji jednolitego elektronicznego formatu sprawozdawczego. 

Zgodnie z założeniami dotyczącymi ESEF:

 wszystkie raporty roczne na rynkach regulowanych będą musiały być sporządzone w formacie XHTML. W przypadku gdy raporty zawierają skonsolidowane sprawozdania finansowe sporządzone zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej, emitenci będą musieli znakować te skonsolidowane sprawozdania finansowe etykietami XBRL. Na potrzeby ESEF wykorzystywana ma być taksonomia przygotowana przez IFRS Foundation (czyli taksonomia IFRS) z dodatkowymi rozszerzeniami. Znaczniki XBRL powinny być osadzone w dokumencie XHTML przy użyciu Inline XBRL. Podstawowe elementy sprawozdania finansowego  (sprawozdanie z sytuacji finansowej, sprawozdanie z zysków lub strat i innych całkowitych dochodów, sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym oraz sprawozdanie z przepływów pieniężnych) muszą być oznaczone szczegółowo.

Poza głównymi elementami sprawozdania finansowego ESEF przewiduje blokowe (zbiorcze) oznaczanie informacji dodatkowej. Obowiązek oznaczania podstawowych elementów dotyczy sprawozdań finansowych za lata obrotowe rozpoczynające się w styczniu 2020 (lub później), natomiast obowiązek oznaczania not dotyczy sprawozdań finansowych za lata obrotowe rozpoczynające się od 2022 roku (lub później). Opisane założenia dotyczą skonsolidowanych sprawozdań finansowych, jednak emitenci w państwach członkowskich będą mogli znakować także inne części swoich rocznych raportów pod warunkiem stosowania języka znaczników XBRL oraz zapewnienia przez państwo członkowskie niezbędnych taksonomii.

Wejście w życie powyższych regulacji oznacza, że już wkrótce do grupy przedsiębiorstw obowiązkowo lub dobrowolnie stosujących XBRL na świecie dołączy grupa około 5 300 emitentów z Unii Europejskiej. Pierwsze raporty przygotowane zgodnie z założeniami ESEF pojawią się w 2021 roku.

Od czego zależy skuteczność implementacji XBRL?

W dłuższej perspektywie korzyści z zastosowania XBRL mogą potencjalnie odnieść wszyscy uczestnicy wymiany informacji na rynku kapitałowym. Jednak należy pamiętać, że ostatecznie o skali kosztów i korzyści związanych z zastosowaniem XBRL decyduje wiele różnych czynników i uwarunkowań. 

To, jak emitenci poradzą sobie z trudnościami związanymi z koniecznością adaptacji XBRL oraz czy jego adaptacja przełoży się na usprawnienie wewnętrznych procesów sprawozdawczych może zależeć m.in. od:

• wielkości przedsiębiorstwa,
• wcześniejszych rozwiązań technologicznych stosowanych przez przedsiębiorstwo na potrzeby sprawozdawczości,
• wybranego scenariusza implementacji rozwiązań XBRL,
• stopnia rozwoju infrastruktury technicznej i edukacyjnej w otoczeniu przedsiębiorstwa.

Z kolei to, czy użytkownicy raportów w nowym formacie odczują i skorzystają ze zmian technologii raportowania może być uwarunkowane m.in. ich indywidualnymi potrzebami lub dostępem do narzędzi ułatwiających korzystanie z raportów w XBRL.

Reakcja rynku kapitałowego na XBRL może zależeć m.in. od branży, sektora, od trybu wprowadzania nowych zasad (dobrowolnego czy obowiązkowego), zaś przede wszystkim od całokształtu założeń i zasad dotyczących raportowania w XBRL zaprojektowanych przez nadzorców rynku.

Wszystko wskazuje na to, że standard XBRL będzie coraz powszechniej wykorzystywany na cele sprawozdawcze na rynkach kapitałowych. Na niektórych rynkach jest już w użyciu od dłuższego czasu (m.in.w Stanach Zjednoczonych, Japonii, Chinach, Korei), natomiast jego obowiązkowa implementacja w skali ogólnoeuropejskiej będzie z pewnością silnym bodźcem do dalszego rozwoju tej koncepcji. Państwa członkowskie mogą decydować się na rozszerzanie obowiązku oznaczania językiem XBRL nie tylko skonsolidowanych sprawozdań finansowych, ale również  jednostkowych sprawozdań finansowych oraz innych części raportu rocznego. Co więcej, zalety stosowania XBRL powodują, że jest on atrakcyjną opcją nie tylko dla rynków regulowanych, ale także dla rynków funkcjonujących w ramach alternatywnego systemu obrotu. Należy spodziewać się, że i tutaj zainteresowanie XBRL będzie się zwiększać. 

Projekt GPW Data

Ciekawą inicjatywą jest projekt realizowany na polskim alternatywnym rynku kapitałowym – „Platforma GPW Data jako innowacyjny system wykorzystujący techniki sztucznej inteligencji celem wspierania decyzji inwestycyjnych na rynku kapitałowym”.  

Projekt GPW Data będzie bazował na metodach uczenia maszynowego oraz sztucznej inteligencji i pozwoli uczestnikom rynku kapitałowego optymalniej i szybciej niż obecnie podejmować decyzje związane z inwestowaniem na giełdzie.

W zespole naukowo-badawczym projektu są naukowcy i praktycy z zakresu raportowania finansowego i inwestowania na rynkach kapitałowych, sprawozdawczości finansowej,  sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego  (reprezentujący Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, Akademię WSB, Politechnikę Śląską, Szkołę Główną Handlową w Warszawie). Projekt jest współfinansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Jednym z głównych celów projektu jest zbudowanie zintegrowanego systemu gromadzenia raportów przetwarzanych maszynowo, stanowiących źródło danych dla procesów inwestowania w instrumenty finansowe znajdujące się w obrocie na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Projekt zakłada zmianę systemu raportowania emitentów (przejście na raportowanie w XBRL), budowę repozytorium danych rynkowych oraz udostępnienie narzędzi wspierających inwestowanie.  

Wdrożenie nowego systemu raportowania jest planowane na 2021 rok.

U progu radykalnych zmian w raportowaniu na polskim rynku kapitałowym 

Nie ulega wątpliwości że stoimy właśnie u progu zmiany oblicza raportowania na polskim rynku kapitałowym. Zgodnie z regulacjami dotyczącymi ESEF

już wkrótce formatem XBRL zostanie objęta spora część raportów rocznych na rynku regulowanym, a w nieco odleglejszej perspektywie nie można wykluczać obowiązkowego lub dobrowolnego zastosowania XBRL w ramach wszystkich raportów rocznych, a także innych raportów (czy to za sprawą rozwoju koncepcji ESEF na szczeblu ogólnoeuropejskim czy też za sprawą wewnętrznych decyzji krajowych instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie obowiązków informacyjnych na rynku regulowanym).

Równolegle, będą się zmieniały zasady raportowania także na rynku alternatywnym. W efekcie, nasz rynek kapitałowy zostanie zasilony strumieniem przetwarzalnych maszynowo danych, o dużym potencjale wpływu na efektywność procesów raportowania i przejrzystość rynku.

DR KATARZYNA KLIMCZAK,  kierownik Zakładu Rachunkowości Informatycznej w Instytucie Rachunkowości SGH. Wykładowca  z zakresu raportowania finansowego, wykorzystania technologii informatycznych na potrzeby rachunkowości i sprawozdawczości finansowej na studiach licencjackich, magisterskich, podyplomowych oraz w ramach akredytacji Association of Chartered Certified Accountants. Przedstawiciel Stowarzyszenia Księgowych w SBR Polska. Członek zespołu kadry naukowo-badawczej w projekcie GPW Data. Współpracuje z praktyką w obszarze sprawozdawczości finansowej, raportowania elektroniczego, ESEF, XBRL. 

* Początki XBRL sięgają końca lat 90-tych, kiedy to po opublikowaniu specyfikacji XML (eXtensible Markup Language) przeznaczonej do opisu danych wymienianych drogą elektroniczną, amerykańskie stowarzyszenie księgowych (AICPA) rozpoczęło prace nad stworzeniem formatu opartego na XML i dedykowanego wymianie danych finansowych. XBRL jest rozwijany przez XBRL International – stowarzyszenie non-profit, zrzeszające kilkuset członków z całego świata. Por. XBRL – the story of our new language, Karen Kernan, AICPA, 2009.

** Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/50/UE z dnia 22 października 2013 r. zmieniająca dyrektywę 2004/109/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji wymogów dotyczących przejrzystości informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczane są do obrotu na rynku regulowanym, dyrektywę 2003/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prospektu emisyjnego publikowanego w związku z publiczną ofertą lub dopuszczeniem do obrotu papierów wartościowych oraz dyrektywę Komisji 2007/14/WE ustanawiającą szczegółowe zasady wdrożenia niektórych przepisów dyrektywy 2004/109/WE. Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) z dnia 17.12.2018 r. uzupełniające dyrektywę 2004/109/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych dotyczących specyfikacji jednolitego elektronicznego formatu sprawozdawczego zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej pod koniec maja 2019 roku.