Relacje z Afryką zajmują istotne miejsce w polityce Unii Europejskiej, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa, gospodarki i migracji. Katedra Unii Europejskiej im. Jeana Monneta z Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH realizuje projekt badawczy, dotyczący m.in. współczesnych wyzwań dla kontynentu afrykańskiego oraz roli UE w globalnym systemie organizacji międzynarodowych świadczących pomoc rozwojową, a także nowych uwarunkowaniach współpracy UE.
Współpraca Unii Europejskiej z Afryką jest kluczowym priorytetem Komisji Europejskiej. Nowa rzeczywistość związana z bezprecedensową pandemią COVID-19 sprawia, że ta relacja staje się obecnie jeszcze ważniejsza. Zarówno problemy związane z COVID-19, jak i narastający kryzys klimatyczny pokazują, jak wyraźne są współzależności między oboma kontynentami, a także potwierdzają, że jedynie globalna reakcja na współczesne zagrożenia ma szanse powodzenia.
Jaką zatem rolę w kształtowaniu światowego ładu po pandemii będzie odgrywać UE? Jakie kompetencje pozwolą jej na świadczenie efektywnej pomocy rozwojowej państwom Afryki w nowych uwarunkowaniach? Jakie rzeczywiste obopólne długofalowe korzyści przyniesie, w kontekście zachodzących zmian, zawarte w 2007 r. Partnerstwo Strategiczne między UE a Afryką oraz planowane na 2021 r. w nim zmiany?
Projekt EU4AFRI
Te pytania oraz wiele innych dotyczących współpracy między Unią a Afryką, a także znaczenia wybranych organizacji międzynarodowych dla rozwoju kontynentu afrykańskiego, stawiają sobie pracownicy Katedry Unii Europejskiej im. Jeana Monneta w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym SGH – dr hab. Magdalena Proczek, prof. SGH oraz mgr Ewa Osuch-Rak, asystent i doktorantka. Realizowany przez nie projekt The Jean Monnet Module on The European Union Multidimensional Strategy for Tackling Africa’s Challenges (EU4AFRI) będzie kontynuowany do 2022 r. przy wsparciu Programu Erasmus+ Unii Europejskiej.
Projekt EU4AFRI łączy ambitne badania naukowe z innowacyjnym podejściem do upowszechniania tematyki, zarówno w środowisku studenckim, jak i akademickim.
Głównym celem projektu EU4AFRI jest promowanie badań naukowych oraz włączenie do oferty edukacyjnej SGH innowacyjnych kursów i seminariów dotyczących zdolności UE do zapewniania skutecznej pomocy rozwojowej państwom afrykańskim.
Projekt jest zorientowany na przekazywanie studentom aktualnej wiedzy dotyczącej relacji UE i Afryki, a także rozwijanie umiejętności praktycznych studentów, takich jak np. praca w zespole czy kreatywne rozwiązywanie problemów. W projekcie ważną bowiem rolę pełni metoda myślenia projektowego, Design Thinking, wykorzystywana przede wszystkim podczas warsztatów ze studentami. Projekt obejmuje także seminaria eksperckie, coroczne konkursy na infografiki dotyczące współpracy UE i Afryki, a także międzynarodową konferencję kończącą projekt.
Flaga Unii Afrykańskiej
Afrykańska transformacja
Afryka jest zróżnicowanym wewnętrznie oraz dynamicznie zmieniającym się organizmem. To kontynent liczący 1,2 mld ludzi, ponad 50 krajów oraz tysiące różnych grup etnicznych i języków. Od lat 60. XX w. Afryka przeszła głęboką transformację – w niektórych państwach nastąpił imponujący wzrost gospodarczy, a dzięki wprowadzeniu silnego przywództwa uformowały się ugrupowania, takie jak Unia Afrykańska czy regionalne wspólnoty gospodarcze, mające na celu eliminację ubóstwa oraz promowanie wzrostu gospodarczego opartego na włączającym i zrównoważonym rozwoju.
Do najnowszych i najważniejszych osiągnięć na kontynencie należy zaliczyć utworzenie kontynentalnej afrykańskiej strefy wolnego handlu (AfCFTA) zatwierdzonej na szczycie Unii Afrykańskiej w Niamey w Nigrze w lipcu 2019 r., która będzie największą strefą wolnego handlu na świecie od czasu powstania Światowej Organizacji Handlu.
Projekt AfCFTA stanowi ważny element przyjętego w 2013 r. długofalowego programu dotyczącego trajektorii wzrostu dla Afryki, tzw. Agendy 2063. Odzwierciedla ona odnowione zobowiązanie przywódców politycznych kontynentu do realizacji panafrykańskiej wizji zintegrowanego, dostatniego i pokojowego kontynentu. W lutym br. ukazał się pierwszy raport z realizacji Agendy, wskazujący na to, że państwa afrykańskie poczyniły znaczące postępy w osiąganiu celów określonych w pierwszym dziesięcioletnim planie realizacji tej strategii.
Africa Rising
Autorzy raportu podkreślają, że postępy poczyniono zwłaszcza w ramach dążenia do „pokojowej i bezpiecznej Afryki” – z wynikiem 48% w stosunku do celu na 2019 r. czy też w dążeniu do „Zintegrowanego kontynentu, zjednoczonego politycznie i opartego na ideałach panafrykanizmu i wizji renesansu Afryki” – z wynikiem 44%. Ogółem realizacja wszystkich celów Agendy 2063 została oceniona na poziomie 32% w stosunku do celu na 2019 r., co pozwala optymistycznie patrzeć w przyszłość.
Początek drugiego dziesięciolecia XXI w. przyniósł wiele optymistycznych prognoz dla kontynentu afrykańskiego. Najbardziej opiniotwórcze media donosiły, że po dekadach permanentnego kryzysu polityczno-gospodarczego Afryka staje się „kontynentem przyszłości”, inwestycyjnym „El Dorado”, „lwami, które ruszyły z miejsca”.
Analizy instytucji finansowych, banków inwestycyjnych oraz organizacji międzynarodowych, w tym Międzynarodowego Funduszu Walutowego, przewidywały, że w ciągu kolejnych pięciu lat 10 z 20 najszybciej rozwijających się gospodarek świata będzie wywodziło się z Afryki. Bardzo popularne stało się określenie „Africa Rising” mające odzwierciedlać doskonałe perspektywy rozwojowe, zarówno w odniesieniu do rynku wewnętrznego, jak i bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ).
Wyzwania wewnętrzne i zewnętrzne
Kolejne lata ujawniły jednak wiele wyzwań wewnętrznych oraz zewnętrznych kontynentu afrykańskiego. Do najważniejszych wyzwań wewnętrznych analitycy zaliczają m.in. kwestie braku politycznej stabilizacji oraz bezpieczeństwa (Afryka jest postrzegana jako siedlisko terroryzmu oraz islamskiego fundamentalizmu) czy też niekorzystną strukturę przemysłu naznaczoną tzw. klątwą surowcową, która objawia się zaskakująco niskim poziomem rozwoju gospodarczo-społecznego krajów obfitujących w surowce naturalne.
Problemy pogłębiane są przez dynamikę zmian demograficznych. Do 2050 r. liczba mieszkańców Afryki ma się podwoić. Od połowy XX w. przyrost naturalny utrzymuje się tam na poziomie 2,5–3%.
Co roku wiele milionów młodych osób wchodzi na afrykański rynek pracy. Ekonomiści prognozują, że potrzeba minimum siedmioprocentowego wzrostu PKB co roku, aby państwa afrykańskie zdołały zaabsorbować młodych pracowników, by zmniejszać polaryzację społeczeństwa oraz redukować ubóstwo.
Wśród czynników zewnętrznych oddziałujących na sytuację na kontynencie należy podkreślić działalność gospodarek azjatyckich. Zdaniem analityków Banku Światowego obecny kilkuprocentowy poziom wzrostu gospodarczego w Afryce, przy jednoczesnym spowolnieniu integracji wewnątrz kontynentu, spowodowany jest aktywnością Chin. Należy zaznaczyć, że wolumen chińskich BIZ w Afryce przekroczył w 2019 r. 72 mld USD, czyli niemal tyle, ile łącznie zainwestowały USA, Wielka Brytania i Francja, a dzięki chińskiemu kapitałowi w Afryce powstało blisko 140 tys. miejsc pracy.
Nowa strategia współpracy z Afryką
Tymczasem w marcu br. Komisja Europejska przedstawiła zarys nowej strategii współpracy z Afryką.
Strategia ta ma opierać się na pięciu partnerstwach na rzecz: zielonej transformacji i dostępu do energii, cyfrowej transformacji, zrównoważonego rozwoju i pracy, pokoju i dobrych rządów, a także migracji i mobilności.
Trzy miesiące później, w czerwcu br., Rada UE przyjęła Konkluzje w sprawie Afryki, w których podkreśliła m.in. potrzeby wzmocnienia: multilateralizmu, bezpieczeństwa i stabilności oraz wzrostu gospodarczego w Afryce. Obie te propozycje stanowią podstawę europejskiego stanowiska w ramach prac nad wspólnym dokumentem, który ma zastąpić obowiązującą strategię z 2007 r.
Ważne miejsce Afryki w unijnej polityce wynika ze znaczenia Czarnego Lądu dla interesów Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa, gospodarki oraz migracji. Bliskość geograficzna powoduje, że zagrożenia dla bezpieczeństwa w Afryce, takie jak konflikty wewnętrzne, terroryzm, handel ludźmi, bronią i narkotykami, mają negatywny wpływ na sytuację w UE.
Afryka jest poza tym niezwykle atrakcyjnym i perspektywicznym rynkiem zbytu, źródłem surowców oraz miejscem BIZ, zwłaszcza w sytuacji dążeń Unii do dywersyfikacji globalnych łańcuchów dostaw między Chinami a Europą. Tymczasem w 2019 r. do Afryki trafiło jedynie ok. 7% eksportu z UE–27 (145 mld EUR, a pochodziło stamtąd 7% importu, tj. 136 mld EUR).
Nowa strategia UE wobec Afryki musi być zatem wielowymiarowa. Z jednej strony powinna opierać się na filarach, jakimi są wartości Unii Europejskiej, takie jak wolność, sprawiedliwość, demokracja, praworządność i poszanowanie praw człowieka, z drugiej zaś powinna obejmować pragmatyczne rozwiązania, które pozwoliłby UE i Afryce zintensyfikować wymianę handlową, inwestycje i przepływ innowacji.
Nowe ramy strategiczne współpracy UE–Afryka powinny także uwzględniać uwarunkowania związane z pandemią COVID-19, co do której negatywnych skutków gospodarczo-społecznych dla całego świata nie ma wątpliwości. Współpraca UE z Afryką może stanowić przeciwwagę dla chińskiego neokolonializmu, którego istotą jest pomoc finansowa oraz inwestycje BIZ bez żadnej ingerencji w sprawy wewnętrzne, takie jak prawa człowieka czy korupcja.
DR HAB MAGDALENA PROCZEK, PROF. SGH,
Profesor w Katedrze Unii Europejskiej im. Jeana Monneta
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne
Profesor uczelni w Katedrze Unii Europejskiej im. Jeana Monneta w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Jej zainteresowania badawcze obejmują problematykę działalności organizacji międzynarodowych, ekonomii rozwoju, integracji oraz finansów międzynarodowych we współczesnych uwarunkowaniach. Autorka, współautorka, współredaktor naukowy licznych publikacji, artykułów i recenzji, promotor ponad 250 prac dyplomowych, współwykonawca, kierownik, koordynator grantów i projektów wewnętrznych oraz zewnętrznych. Laureatka wielu nagród naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych. Jest kierownikiem projektu “The Jean Monnet Module on The European Union Multidimensional Strategy for Tackling Africa’s Challenges (EU4AFRI)” realizowanego w SGH w latach 2019–2022 przy wsparciu Programu Erasmus+ Unii Europejskiej, poświęconego współpracy UE i Afryki.
MGR EWA OSUCH-RAK
asystentka w Katedrze Unii Europejskiej im. Jeana Monneta
Kolegium Ekonomiczno-Społeczne
Asystentka w Katedrze Unii Europejskiej im. Jeana Monneta w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym SGH. Do jej zainteresowań badawczych należą przede wszystkim innowacje, systemy innowacyjne oraz polityka kosmiczna. Jest laureatką programu MNiSW „Top 500 Innovators” z zakresu zarządzania innowacjami i komercjalizacji wyników badań naukowych, w ramach którego odbyła staż w Haas School of Business na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Koordynator i asystent projektu EU4AFRI, w ramach którego prowadzi badania oraz upowszechnia wiedzę na temat Design Thinking jako narzędzia w projektowaniu rozwiązań z zakresu polityki rozwoju.
