Jak interpretować najnowsze dane ELA8?

Co roku dołączane są informacje o kolejnym roczniku, a z założenia dane zbierane są przez pięć lat od uzyskania dyplomów. Co najważniejsze, dane pochodzą z ZUS i obejmują kilkaset wskaźników dotyczących zatrudnienia i wynagrodzeń absolwentów. To już ósma edycja (ELA8), wykorzystująca dane z roku 2021.

W tej edycji mamy więc dane o pięciu latach od uzyskania dyplomów dla roczników 2014–2017, a dla kolejnych roczników odpowiednio: dla rocznika 2018 o czterech latach, dla rocznika 2019 o trzech latach, dla rocznika 2020 o dwu latach i najnowsze, dla rocznika 2021 w rok po uzyskaniu dyplomów. Łącznie informacje obejmują już 2 556 356 osób zarejestrowanych w ZUS spośród 2 711 373 ogółu absolwentów. Ponieważ dane pochodzą z ZUS, to nie są obciążone wadami danych pochodzących z badań ankietowych. Ograniczeniem jest to, że dla zachowania anonimowości system udostępnia raporty dla grup absolwentów liczących co najmniej 10 osób. Do analiz udostępnione są dane o prawie 56 tysiącach takich grup absolwentów, a obejmują one 2 472 071 osób zarejestrowanych w ZUS. Trzeba bowiem dodać, że po pierwsze, istnieją tysiące mniej licznych grup absolwentów, tak więc z jednej strony, system nie daje informacji o wszystkich absolwentach, ale z drugiej strony, te mało liczne grupy nie wnoszą istotnej informacji. Po drugie, wśród absolwentów są liczne grupy, w których mniej niż 2/3 absolwentów jest zarejestrowanych w ZUS. Dotyczy to głównie studiów I stopnia, a najczęściej związane jest z kształceniem obcokrajowców (przykładem są uniwersytety medyczne) albo wręcz z wydawaniem dyplomów poza granicami Polski (jest tak np. z absolwentami wileńskiego wydziału Uniwersytetu w Białymstoku).

System oferuje zarówno „gotowe” raporty dotyczące różnych poziomów agregacji (Polska, poszczególne uczelnie, poszczególne kierunki studiów), jak i udostępnia dane w formacie arkusza kalkulacyjnego. Pozwala to na pogłębienie analiz, na przykład dokonywanie porównań ekonomicznych losów absolwentów tego samego kierunku danej uczelni w kolejnych latach czy porównań losów absolwentów różnych uczelni, którzy uzyskali dyplomy na takim samym kierunku. Liczba dostępnych danych jest tak wielka, że trudno wręcz wymienić rodzaje możliwych analiz.

Źródło: Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych.

Co istotne, system ewoluuje i co roku oferowane są dodatkowe dane i rodzaje gotowych raportów. W ELA1 prezentowano jedynie dane o absolwentach, a obecnie dostępne są także dane o pracujących studentach, o pracy absolwentów podczas studiów, o doktorantach i osobach, które uzyskały doktorat. Ciekawostką są dane odpowiadające tym, które wykorzystują znane międzynarodowe rankingi szkół wyższych. Dostępne są dane o samozatrudnieniu, o migracjach (a ściślej o podjęciu pracy w powiecie innym niż powiat studiowania), o wielkości miejscowości, w której absolwent pracuje itd.

W rankingu według wynagrodzeń (studia stacjonarne II stopnia) wysoko plasują się absolwenci finansów i rachunkowości z SGH, których formalnie wyprzedzają absolwenci kierunków informatycznych z poszczególnych wydziałów kilku różnych uczelni. Piszę „formalnie”, bo przykładowo uzyskanie średnich wynagrodzeń w wysokości ok. 15,5 tys. zł w grupie 15-osobowej (Uniwersytet Wrocławski, Wydział Matematyki i Informatyki) jest jednak czym innym niż około 8 tys. zł w grupie 432 absolwentów finansów i rachunkowości (FIR) z SGH. Dodam, że 127 absolwentów metody ilościowe w ekonomii i systemy informacyjne (MIESI) ma średnie wynagrodzenie 8 570 zł, a 96 osób po analizie danych – big data 8 860 zł. Jednocześnie absolwenci SGH zarabiają najwięcej wśród absolwentów publicznych uczelni ekonomicznych. Średnie zarobki w rok po dyplomie uzyskanym w SGH (studia II stopnia) to 8 158 zł, w przypadku Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 5 934 zł, w Krakowie 5 450 zł, w Poznaniu 5 033 zł, w Katowicach 4 866 zł. Spośród absolwentów studiów II stopnia SGH i UE we Wrocławiu najwięcej, bo prawie 30% podjęło pracę w innym województwie, a najmniej (13%) z UE w Katowicach.

Źródło: Ogólnopolski system monitorowania Ekonomicznych Losów Absolwentów szkół wyższych.

Mało znane są dane wykorzystywane w rankingach międzynarodowych, a prezentowane w systemie ELA na podstawie danych ZUS. Warto je śledzić; przykładowo tylko w 2021 r. absolwenci SGH z roczników 2019 i 2020 (było ich łącznie 8,4 tys.) założyli 865 firm. Dla porównania absolwenci UE w Krakowie założyli 510 firm (było ich 9 612), we Wrocławiu 448 (7 162 absolwentów), w Poznaniu 296 firm (5 573 absolwentów), Katowicach 246 (5 166 absolwentów). Można więc stwierdzić, że absolwenci SGH są proporcjonalnie dwukrotnie bardziej przedsiębiorczy niż absolwenci pozostałych publicznych uczelni ekonomicznych.
System monitorowania ekonomicznych losów absolwentów dostarcza przy okazji wielu interesujących informacji o działaniu polskich uczelni. Przykładowo najliczniejsze grupy absolwentów studiów stacjonarnych II stopnia ma SGH (finanse i rachunkowość, roczniki 2019 – 842 osoby, 2016 – 743, 2017 – 740), w pierwszej piątce jest jeszcze pedagogika UAM, rocznik 2015 – 643 i Uniwersytet Ekonomiczny z Katowic, FiR, rocznik 2015 – 606 osób. Z kolei po studiach niestacjonarnych najliczniejsze są grupy absolwentów: administracji z Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Przemyślu (2014 – 1083, 2015 – 808), pielęgniarstwa z Wyższej Szkoły Planowania Strategicznego w Dąbrowie Górniczej (2020 – 873 oraz 2019 – 759), Wyższej Szkoły Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim (2019 – 845), Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji (2021 – 615).

Pielęgniarstwo jest przy tym szczególnym kierunkiem, bo w wynagrodzeniach absolwentów pojawił się efekt pandemii COVID-19: o ile w roczniku 2018 po studiach stacjonarnych II stopnia przeciętne wynagrodzenie w rok po ukończeniu studiów wynosiło 4 840 zł (1 797 osób), a po niestacjonarnych 5 425 zł (1 921 osób), to w roczniku 2019 było to 5 776 zł (2 621 osób) i odpowiednio 6 629 zł (5 217 absolwentów). Tak więc pomiędzy tymi dwoma rocznikami wynagrodzenia wzrosły o ok. 20%.

Ponieważ sytuacja absolwentów tuż po uzyskaniu dyplomu może zależeć od lokalnego rynku pracy, to w systemie ELA obliczane są wskaźniki względne, odnoszące zagrożenie bezrobociem i wynagrodzenia do średnich w powiatach zamieszkania absolwentów. Są to:

• względny wskaźnik bezrobocia (WWB), odpowiadający ryzyku bezrobocia przeciętnego absolwenta w stosunku do stopy bezrobocia w jego powiecie zamieszkania,
• ryzyko bezrobocia jest definiowane jako średni procent miesięcy w okresie objętym badaniem, w których absolwenci byli zarejestrowani jako bezrobotni,
• oraz względny wskaźnik zarobków (WWZ), zdefiniowany jako poziom zarobków przeciętnego absolwenta w stosunku do zarobków w jego powiecie zamieszkania.

Wartości tych wskaźników równe 1 oznaczają, że wynagrodzenia (zagrożenie bezrobociem) badanej grupy absolwentów są takie same jak przeciętne w powiatach ich zamieszkania.

Wskaźniki te są obliczane w systemie ELA dla każdej grupy absolwentów, a następnie agregowane tak, by przedstawiały informacje o uczelniach. Analiza wartości tych wskaźników obliczonych dla roczników 2014–2016 w pierwszym i piątym roku od uzyskania dyplomów pozwala na stwierdzenie, że absolwenci polskich uczelni w większości przypadków poprawiają swą pozycję na rynku pracy (osiągają wyższe wynagrodzenia i są mniej zagrożeni bezrobociem¹). Określenie „w większości przypadków” związane jest z tym, że istnieją przypadki pogarszania się wynagrodzeń i wzrostu zagrożenia bezrobociem w ciągu pięciu lat od uzyskania dyplomów. Należy tu podkreślić, że absolwenci SGH stabilnie (tzn. w każdym z badanych roczników zarówno w pierwszym, jak i piątym roku od ukończenia studiów) znajdują się w bardzo nielicznej grupie uczelni o najlepszej sytuacji absolwentów na rynku pracy.

Można też wykazać, że sytuacja absolwentów zależy od poziomu rozwoju województwa. Jak wskazują wyniki analiz, najsłabiej wypadają absolwenci uczelni regionu wschodniego (w klasyfikacji NUTS1 są to województwa: podkarpackie, lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie). Badania² rocznika 2018 pozwoliły także na oszacowanie wpływu migracji (zmiany miejsca zamieszkania po studiach). W przypadku absolwentów najpopularniejszych kierunków przypisanych do dziedzin nauk ekonomicznych i nauk technicznych, którzy zamieszkują inne województwo (niż województwo, w którym studiowali), występuje efekt wyższych relatywnych wynagrodzeń absolwentów i niższego zagrożenia bezrobociem. Przykładowo absolwentów FiR pozostających w miejscu studiowania charakteryzuje WWZ równe 0,88, a zamieszkujących inne województwo 1,08 (tzn. zarabiają przeciętnie więcej niż średnio w powiatach ich zamieszkania). Dla budownictwa jest to odpowiednio: 1,3 oraz 1,48.

Dane z systemu ELA pozwoliły także na określenie wpływu łączenia studiów z pracą zawodową³ na wysokość wynagrodzeń. Ponieważ system ELA zawiera (dla absolwentów, którzy pracowali przed podjęciem studiów) wynagrodzenia z roku poprzedzającego rekrutacje, to możliwe jest oszacowanie premii płacowej związanej z ukończeniem studiów₄. Z kolei wykorzystanie danych z NCN w połączeniu z danymi z systemu ELA⁵ pozwoliło na zbadanie związków między aktywnością kadr akademickich w zdobywaniu grantów w zakresie nauk ekonomicznych a jakością kształcenia mierzoną wartościami wskaźników WWZ i WWB (związek ten nie jest szczególnie silny, ale jest statystycznie istotny).

System ELA oferuje możliwość tworzenia „własnych” rankingów na podstawie danych o WWZ, WWB, wynagrodzeniach brutto, czasu poszukiwania pracy etatowej, bezrobocia. Możliwe jest także sporządzenie rankingu wykorzystującego wskaźnik syntetyczny łączący WWB i WWZ⁶. Dla autora tego tekstu kłopotliwe jest to, że w tym rankingu najlepszą uczelnią (znacząco wyprzedzającą inne) jest SGH.  

PROF. DR HAB. MAREK ROCKI, dyrektor Instytutu Rozwoju Gospodarczego, Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH

¹ Kategoryzacja polskich uczelni akademickich w świetle danych z systemu monitorowania ekonomicznych losów absolwentów, Gospodarka Narodowa 4 (312) 2022.
² Relatywna premia płacowa jako efekt zmiany miejsca zamieszkania absolwentów studiów wyższych, Wiadomości Statystyczne, The Polish Statistician, 4 (67) 2022.
³ Łączenie studiów z pracą zarobkową a wejście absolwentów wyższych uczelni na rynek pracy, Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny 83(4) 2021.
⁴ Wage Premium To Higher Education Based on Data From Polish Graduate Tracking System, Gospodarka Narodowa 3 (307) 2021.
⁵ Zależność pomiędzy aktywnością naukową kadr akademickich a jakością kształcenia, Wiadomości Statystyczne, 3/2019.
⁶ Ranking polskich uczelni według ekonomicznych losów absolwentów, Ekonomista 3/2019.