Tematyka związana z ochroną środowiska stała się bardzo istotna wraz z ogłoszeniem w 2020 r. przez Komisję Europejską „Europejskiego Zielonego Ładu”. Autorzy badania podjęli próbę odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób firmy finansują nowe technologie w aspekcie zielonego ładu?
Aby zidentyfikować wpływ tych regulacji na kondycję przedsiębiorstw, badacze podjęli decyzję o przeprowadzeniu badań empirycznych w przedsiębiorstwach w różnych branżach w odniesieniu do finansowania nowych technologii w Polsce, wykorzystując do tego celu opracowaną wcześniej ankietę. Celem głównym badania było zrozumienie, w jaki sposób firmy podchodzą do zagadnienia finansowania nowych technologii, szczególnie w kontekście zielonego ładu, który ma na celu ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko. Przeprowadzone badania skupiały się na tym, jak przedsiębiorstwa wdrażają i finansują technologie sprzyjające ochronie środowiska, a także jak postrzegają rolę zielonego ładu w swojej działalności.
Ankieta umożliwiała zbieranie danych od przedsiębiorstw dotyczących takich kwestii, jak dostęp do finansowania, decyzje inwestycyjne w obszarze zielonych technologii, a także strategie i wyzwania związane z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań technologicznych w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych czy efektywniejszego wykorzystania zasobów naturalnych. Dzięki ankiecie autorzy mogli zgromadzić dane, które pozwoliły na ich głębszą analizę, ocenę i porównanie działań przedsiębiorstw w różnych branżach w odniesieniu do ich zaangażowania w zielony ład. W skrócie, badanie miało na celu zrozumienie, jak polskie firmy radzą sobie z finansowaniem i wdrażaniem nowych technologii w ramach zielonego ładu, a ankieta stanowiła narzędzie do pozyskiwania wartościowych informacji, które następnie mogły zostać poddane szczegółowej analizie. Zbadano łącznie 156 podmiotów reprezentujących sektor MŚP.
Intencją autorów była również analiza skłonności do sięgania po finansowanie nowych technologii w aspekcie zielonego ładu w podziale na firmy rodzinne oraz nierodzinne. Firmy rodzinne znane są z orientacji wielopokoleniowej, a zatem powinny być zainteresowane tworzeniem jak najlepszych warunków nie tylko dla biznesu, ale również następców. Przedstawiciele przedsiębiorstw zostali poproszeni o odpowiedź, na jakie projekty i inicjatywy przedsiębiorstwa przeznaczają zielone finanse. Największy odsetek finansowania jest przeznaczany na projekty związane z recyklingiem i ograniczaniem odpadów (42,9%). Przy tym w większym stopniu przez przedsiębiorstwa nierodzinne (47,4%) niż rodzinne. To oznacza, że przedsiębiorstwa koncentrują się na zrównoważonym zarządzaniu odpadami. Na kolejnym miejscu było przeznaczanie funduszy na instalacje energii odnawialnej, takie jak fotowoltaika czy elektrownie wiatrowe (39,1%), przy czym w firmach małych (10–49 pracowników) 58,5% respondentów przeznacza finanse na te cele. Działania w zakresie efektywności energetycznej, jak modernizacja budynków czy wymiana oświetlenia, również cieszą się dużym zainteresowaniem (37,8%). Rozwiązania te wdrażają częściej firmy powyżej 49 pracowników (40,9%), aniżeli firmy małe. Jeżeli chodzi o zrównoważony transport to inwestycje dotyczą zakupów pojazdów elektrycznych oraz budowy infrastruktury dla rowerów (23,1%). Przedsiębiorstwa inwestują również w projekty ochrony środowiska, takie jak tworzenie terenów zielonych czy ochrona zagrożonych gatunków (18,6%). Projekty związane z oszczędzaniem wody i oczyszczaniem ścieków także otrzymują wsparcie (19,2%). Niewielka część firm (4,5%) nie korzystała z zielonego finansowania w ogóle. Istnieją także inne, mniej powszechne inicjatywy, które stosują zielone finansowanie (1,9%). Wyniki tych badań dowodzą, że przedsiębiorstwa skupiają się przede wszystkim na projektach związanych z gospodarką odpadami oraz odnawialnymi źródłami energii, co świadczy o rosnącej świadomości ekologicznej i chęci do inwestowania w zrównoważony rozwój.
Do tradycyjnego oraz relatywnie taniego źródła finansowania w stosunku do innych źródeł zalicza się przede wszystkim banki. Z badania wynika, że niewiele firm korzysta z tego źródła, finansując działania środowiskowe. Niewielkie różnice w pozyskiwaniu tego źródła występują pomiędzy firmami rodzinnymi a nierodzinnymi (0,7%), ale częściej sięgają po nie firmy małe (7,3%) niż średnie (3,5%). Niewielkie zainteresowanie pieniądzem bankowym wynika z dostępności innych źródeł finansowania, w tym poświęconych temu programów. Większe zainteresowanie firm małych niż średnich nie zaskakuje, ponieważ firmy średnie są przeciętnie bardziej zasobne w środki finansowe.
Drugim źródłem zielonego finansowania (poza funduszami własnymi), po które firmy najczęściej sięgają (prawie co piąta), są Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki z przeznaczeniem na badania przemysłowe (tzw. ścieżka SMART). Firmy mogą pozyskiwać te fundusze (w wysokości od 15% do 80%) na wsparcie działalności badawczo-rozwojowej oraz wdrażanie innowacji, które powstają w wyniku tej działalności. Środki z tych funduszy mogą być m.in. przeznaczone na zieloną bądź cyfrową transformację przedsiębiorstw1. Badanie uwidacznia dużą dysproporcję w poszczególnych grupach. Okazuje się, że ponad dwukrotnie więcej firm nierodzinnych niż rodzinnych sięga po te środki. Podobna dysproporcja występuje pomiędzy firmami średnimi i małymi. Oznacza to, że firmy średnie bardziej koncentrują się na działalności B+R, która pozwoli im się dalej rozwijać.
W ramach tego samego programu istnieje możliwość skorzystania przez przedsiębiorstwa z dofinansowania z przeznaczeniem na prace rozwojowe. Program ten cieszył się zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem. Aplikowała do niego co dziesiąta firma zarówno rodzinna, jak i nierodzinna. Znaczne dysproporcje wystąpiły jednak pomiędzy firmami małymi i średnimi. Zainteresowanie programem wśród tej pierwszej grupy było niewielkie (2,4%), zaś w firmach średnich zdecydowanie większe (13,0%).
Próba badawcza była reprezentowana przez 40% podmiotów rodzinnych oraz 60% nierodzinnych. Z badania wynika, że niewiele firm korzysta ze źródeł bankowych, finansując działania środowiskowe. Niewielkie różnice w pozyskiwaniu tego źródła występują pomiędzy firmami rodzinnymi a nierodzinnymi (ale częściej sięgają po nie firmy małe niż średnie). Niewielkie zainteresowanie pieniądzem bankowym wynika z dostępności innych źródeł finansowania, w tym specjalnych programów. Przedsiębiorstwa planują w przyszłości wdrożyć różnorodne działania związane z gospodarką cyrkularną, a jednym z kluczowych obszarów jest recykling materiałów. To pokazuje rosnące zainteresowanie wykorzystaniem surowców wtórnych, co nie tylko przyczynia się do ochrony środowiska, ale także do oszczędności w pozyskiwaniu nowych materiałów. Istotnym źródłem zielonego finansowania poza funduszami własnymi, po które firmy najczęściej sięgają (prawie co piąta), są Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki z przeznaczeniem na badania przemysłowe (SMART).
Kolejne największe źródło finansowania rozwiązań środowiskowych pochodzi z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który zadanie to ma wpisane w swoje obowiązki ustawowe. Największym zainteresowaniem w pozyskiwaniu środków z tego źródła cieszą się dotacje (17,3%), przy czym zdecydowanie chętniej sięgają po nie firmy nierodzinne (22,1%) niż rodzinne (9,8%) oraz firmy średnie (20%) niż małe (9,8%). W nieco mniejszym stopniu firmy sięgają po oprocentowane pożyczki z możliwością częściowego umorzenia (12,8%) oraz kredyty udzielane przez banki z dopłatą ze środków tego funduszu (10,3%). Różnice pomiędzy analizowanymi podmiotami w tym zakresie są niewielkie (2–3%) z wyjątkiem tego ostatniego źródła, które zdecydowanie częściej wykorzystywane jest przez średnie podmioty. Pozostałe instrumenty wsparcia finansowego pochodzącego z NFOŚiGW wykorzystywane są przez podmioty w mniejszym stopniu.
Program LIFE jest kolejnym instrumentem wykorzystywanym przez firmy z przeznaczeniem na wsparcie działalności sprzyjającej środowisku. Firmy mogą uzyskać z niego wsparcie od 60% kosztów kwalifikowanych do 75% na realizację projektów przyrodniczych. Z programu tego korzysta nieco więcej firm rodzinnych (16,4%) niż nierodzinnych (13,7%) oraz głównie firmy średnie (16,5%).
Wyniki obrazują różnorodność działalności przedsiębiorstw w badanej grupie oraz ukazują istotne różnice między firmami rodzinnymi a nierodzinnymi w kontekście ich głównych obszarów działalności. Firmy rodzinne znane są z orientacji wielopokoleniowej, a zatem powinny być zainteresowane tworzeniem jak najlepszych warunków nie tylko dla biznesu, ale również następców.
Zielony ład staje się kluczowym aspektem w strategiach wielu przedsiębiorstw, a jedno z głównych narzędzi wspierających tę transformację to zielone finansowanie. Badanie wpływu zielonych technologii na gospodarki, takie jak przemysł, usługi, transport czy rolnictwo, jest niezbędne do zrozumienia, w jaki sposób te sektory mogą przyczynić się do realizacji celów związanych z ochroną środowiska, zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych i efektywnym wykorzystaniem zasobów naturalnych.
W przypadku przemysłu kluczową kwestią jest integracja innowacyjnych, niskoemisyjnych technologii produkcji oraz procesów związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym, co nie tylko poprawia efektywność energetyczną, ale także zmniejsza negatywny wpływ na środowisko. W sektorze usług zielone finansowanie wspiera wprowadzanie rozwiązań związanych z efektywnością energetyczną budynków, zrównoważonym zarządzaniem odpadami czy wspieraniem rozwoju usług opartych na odnawialnych źródłach energii. W obszarze transportu istotne jest inwestowanie w technologie elektryczne i hybrydowe, które zmniejszają emisje spalin i hałasu, co ma istotne znaczenie w kontekście poprawy jakości powietrza w miastach. W rolnictwie zielone finansowanie sprzyja rozwojowi technologii, które pozwalają na zrównoważoną produkcję żywności, w tym m.in. poprzez wprowadzenie systemów monitorowania upraw czy zastosowanie biotechnologii wspierających ekologiczne metody produkcji.
Kolejnym ważnym zagadnieniem jest analiza ryzyk związanych z inwestycjami w zielone technologie. Choć te inwestycje mają ogromny potencjał, niosą ze sobą także pewne wyzwania zarówno w kontekście technologii, jak i regulacji prawnych, które mogą zmieniać się w zależności od polityki rządowej. Przedsiębiorstwa muszą być świadome tych ryzyk, w tym ryzyka technologicznego, związanego z brakiem dojrzałości niektórych zielonych technologii, ryzyka regulacyjnego, które może wynikać ze zmieniających się norm prawnych, oraz ryzyka finansowego, które wiąże się z wysokimi kosztami początkowymi inwestycji w zielone technologie.
Aby skutecznie zarządzać ryzykiem związanym z zielonym finansowaniem, firmy mogą podjąć szereg działań. Przede wszystkim kluczowa jest dywersyfikacja portfela inwestycji, co pozwala na rozłożenie ryzyka na różne projekty. Ponadto ważne jest monitorowanie regulacji prawnych oraz współpraca z ekspertami, którzy mogą pomóc w ocenie technologii i inwestycji pod kątem ich rentowności oraz wpływu na środowisko. Inwestowanie w badania i rozwój, a także rozwijanie partnerstw z innymi firmami i instytucjami, może pomóc w zmniejszaniu ryzyka związanego z technologiami oraz umożliwić szybszą adaptację do zmieniających się warunków rynkowych i regulacyjnych.
Przedstawione kierunki badań mają na celu nie tylko zrozumienie roli zielonego finansowania we wspieraniu zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw, ale także dostarczenie praktycznych wskazówek decydentom i menedżerom. Pomogą one w opracowaniu strategii, które będą łączyć cele ekologiczne z celami ekonomicznymi, umożliwiając firmom nie tylko przyczynianie się do ochrony środowiska, ale również zwiększanie ich konkurencyjności na rynku.
DR HAB. INŻ. PAWEŁ BARTOSZCZUK, prof. SGH, Zakład Przedsiębiorczości i Otoczenia Biznesu, Instytut Przedsiębiorstwa, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH
DR HAB. INŻ. JACEK LIPIEC, prof. SGH, Zakład Przedsiębiorstwa Rodzinnego, Instytut Przedsiębiorstwa, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH
1 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/nabory/11-sciezka-smart-5/ (dostęp: 29.10.2024).
