18 lat minęło

1 maja 2004 r. Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. Akcesja do UE to jeden (obok wejścia Polski do NATO 12 marca 1999 r.) z priorytetów polskiej polityki zagranicznej po 1989 r. Dołączenie do struktur europejskich poprzedzał proces negocjacyjny, a głównym negocjatorem był Jan Kułakowski. Finał negocjacji miał miejsce w Kopenhadze w grudniu 2002 r. Następnie, 16 kwietnia 2003 r., w Atenach został podpisany Traktat Akcesyjny, na mocy którego nasze członkostwo stało się prawnie możliwe. Ostatnim krokiem tego procesu była decyzja polskich obywateli i obywatelek, którzy w ogólnokrajowym referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i ratyfikacji traktatu ateńskiego 7 i 8 czerwca 2003 r. – większością głosów (77,45%) – poparli akcesję.

POLACY CHCĄ BYĆ W UE

Członkostwo w UE ma zatem mocną społeczną legitymizację. Do dzisiaj Polki i Polacy deklarują najsilniejsze poparcie dla Unii Europejskiej – 82% (przy średniej unijnej wynoszącej 70%; dane Eurobarometru z 2022 r.). Jeszcze wyższe poparcie, bo aż 88%, odnotował rządowy ośrodek Centrum Badania Opinii Społecznej (por. CBOS, Polska w Unii Europejskiej, 2021). Członkostwo w UE zatem było i wciąż pozostaje naszym świadomym wyborem politycznym, gospodarczym i społeczno-kulturowym.

Z 18 latami członkostwa Polski w UE wiąże się wiele pozytywnych i namacalnych zmian – zarówno dla podmiotów gospodarczych, które uzyskały dostęp do rynku liczącego ponad 440 mln konsumentów, jak i dla zwykłych obywatelek i obywateli, którzy „mają prawo do swobodnego przemieszczania się, pracy i pobytu na terytorium innych państw członkowskich”, z czego chętnie korzystają.

Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie Pokolenie Unii Europejskiej wskazuje na liczne zmiany w wymiarach gospodarczym i społecznym. Aż 80,1% mieszkańców Polski docenia gospodarcze korzyści z wejścia do UE, a 70,9% uważa, że akcesja poprawiła ich standard życia (por. K. Kutwa, Pokolenie Unii Europejskiej, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2022). W perspektywie społecznej członkostwo w UE otworzyło nas na świat. Przyznanie ogromnie wysokich środków z funduszy europejskich na inwestycje w infrastrukturę zmieniło wygląd polskich miast i wsi – doprowadziło do zmiany cywilizacyjnej.

Zagrożenia globalne – takie jak pandemia czy obecnie trwająca wojna w Ukrainie w wyniku agresji Federacji Rosyjskiej – wzmacniają przekonanie o konieczności bycia w europejskiej wspólnocie. Jedynie działając wspólnie, można skutecznie podejmować działania zaradcze w sytuacjach kryzysowych. Członkostwo w UE daje nam poczucie bezpieczeństwa. Także w obliczu wewnętrznego kryzysu, a takim jest bezsprzecznie łamanie praworządności przez władze w Polsce, Unia Europejska staje na straży konstytucyjnych standardów i wartości europejskich.

Polscy studenci chętnie wyjeżdżają za granicę w ramach Erasmusa. Cieszy też coraz liczniejsza grupa zagranicznych studentów, którzy decydują się na przyjazd do nas, co pokazują dane GUS-u. W roku akademickim 2004/2005 odsetek studentów zza granicy w ogólnej liczbie studentów w Polsce wynosił 0,5%, a w roku 2020/2021 – już 7%, co – w przeliczeniu – stanowi prawie 85 tys. osób. Kontakt bezpośredni to najlepszy sposób weryfikacji negatywnych wyobrażeń, zmiany stereotypów.

SGH W UE

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie aktywnie uczestniczy w Europejskiej Przestrzeni Badawczej, realizując liczne projekty edukacyjne (m.in. w ramach programów Erasmus+ czy programów podwójnego dyplomu) i badawcze. Naukowcy z SGH są również ekspertami Komisji Europejskiej i recenzentami wniosków w programach grantowych.

Problematyka europejska weszła do oferty zarówno edukacyjnej, jak i badawczej SGH z początkiem transformacji gospodarczej i politycznej w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Tę pierwszą realizuje wielu wykładowców, włączając ją do obszarów swoich zainteresowań. Jej podstawy przygotowała przede wszystkim prof. Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska, kierowniczka ówczesnej Katedry Integracji Europejskiej im. Jeana Monneta. Ponadto przez katedrę były organizowane corocznie konferencje naukowe „Integracja Polski z Unią Europejską”. W konferencjach zorganizowanych w latach 1995–2009 brali udział przedstawiciele katedr i instytutów z różnych ośrodków akademickich, w tym Jean Monnet Chair Holders, oraz administracji państwowej. Od roku 2020 kontynuatorką poprzedniej jednostki jest Katedra Integracji i Prawa Europejskiego (pod kierownictwem prof. SGH dr. hab. Adama A. Ambroziaka), która dalej rozszerza ofertę dydaktyczną o problematykę integracji europejskiej wobec nowych wyzwań XXI wieku oraz organizuje we wrześniu coroczną konferencję „Polska w Unii Europejskiej”, promując wyniki badań zespołu katedry w postaci wydawanej cyklicznie monografii naukowej Poland in the European Union. Report.

W przypadku badań należy wspomnieć o Polskim Stowarzyszeniu Badań Wspólnoty Europejskiej (Polish European Community Studies Association – PECSA), powstałym w 1989 r. Wyróżnia się ono interdyscyplinarnym podejściem badawczym, łączącym wiedzę z obszarów kształcenia nauk społeczno-ekonomicznych i nauk humanistycznych. Stowarzyszenie to należy do międzynarodowej sieci European Community Studies Association – ECSA, powołanej przez Komisję Europejską w celu promowania integracji europejskiej jako kierunku nauczania. Przewodniczącą PECSA od 2008 r. jest prof. Ewa Latoszek z Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH. Stowarzyszenie wydaje czasopismo „The Review of European Union” (więcej informacji o realizowanych projektach na stronie  https://www.pecsa.edu.pl/).

W roku 2007 przyznano tytuł doktora honoris causa SGH José Manuelowi Durão Barroso, przewodniczącemu Komisji Europejskiej (2004–2014), a laudację wygłosiła prof. Elżbieta Kawecka-Wyrzykowska.

Z perspektywy uczelni członkostwo w UE dało zatem wiele nowych możliwości – wejścia do Europejskiej Przestrzeni Badawczej i ubiegania się o projekty finansowane ze środków europejskich, w tym kolejny program ramowy Horyzont Europa, czy o indywidualne granty European Research Grant (ERC). Nie jest to ani łatwe, ani proste, wymaga przygotowania i wzmacniania kapitału sieciowego. Warto też korzystać z bezpłatnych szkoleń dla menedżerów projektów badawczych, np. współorganizowanych dwa razy w roku przez Biuro Promocji Nauki PolSCA PAN w Brukseli, czy ze szkoleń dotyczących pozyskiwania grantów ERC prowadzonych przez Biuro Doskonałości Naukowej w PAN.

NETWORKING FIRST! RAZEM ZNACZY SKUTECZNIEJ!

O konieczności i sile networkingu przekonałam się podczas pracy w Belgii, gdzie od listopada 2017 r. do marca 2020 r. kierowałam Biurem Promocji Nauki PolSCA PAN w Brukseli, jednej z sześciu zagranicznych stacji naukowych PAN. Ze względu na miejsce – Brukselę i bliskość unijnych instytucji jej status jest szczególny, tutaj bowiem zapadają decyzje w sprawie polityki naukowej, jej finansowania w ramach programów ramowych. Działania wpisują się w zakres dyplomacji naukowej czy lobbingu na rzecz nauki. Taka była też moja strategia, przedstawiona i zaakceptowana przez władze PAN. Odnalazłam w Brukseli liczną grupę absolwentów polsko-francuskiego Programu Studiów Europejskich SGH–Sciences Po, którego celem było kształcenie kadr dla instytucji unijnych i na potrzeby współpracy z nimi. Spotykałam ich w europejskich instytucjach, w Stałym Przedstawicielstwie RP przy UE.

Aby skutecznie wykorzystać możliwości, trzeba być w sieciach łączących podobne instytucje. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie weszła do European University Association (EUA) – stowarzyszenia zrzeszającego 850 instytucji z sektora szkolnictwa wyższego z 47 państw. Sieć ta jest ważnym głosem uniwersytetów w debatach publicznych i politycznych m.in. w Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim, ma zatem możliwość aktywnego kształtowania regulacji dotyczących uniwersytetów.

Krokiem milowym w takim kierunku jest dołączenie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie do aliansu CIVICA, zrzeszającego najlepsze uczelnie europejskie z obszaru nauk społecznych. Otwiera to przed SGH niezwykle obiecującą perspektywę w wielu wymiarach: współpracy naukowej, budowania wspólnych projektów badawczych, wymiany studenckiej, a także umiędzynarodowienia współpracy z otoczeniem.  „Jesteśmy przekonani, że współpraca z uczelniami skupionymi w CIVICA otworzy nowe perspektywy przed naszymi naukowcami, pracownikami, studentami i doktorantami. W dzisiejszym burzliwym świecie nasza współpraca jest ważniejsza niż kiedykolwiek. Umacnia nas ona w dążeniu do zachowania i rozwijania europejskich wartości pokoju, wolności i solidarności. Z niecierpliwością czekamy na rozwój naszej wspólnej europejskiej przyszłości wraz z partnerami z CIVICA” – podkreślił rektor SGH, prof. Piotr Wachowiak.

INNE ŚCIEŻKI KARIERY DLA STUDENTÓW – MOŻE PRACA W INSTYTUCJACH UE?

W ramach zadania „Budowanie sieci osób związanych z SGH, pracujących w instytucjach Unii Europejskiej, w tym w szczególności absolwentów uczelni” nawiązałam kontakt ze Stowarzyszeniem Network.pl, skupiającym Polaków w instytucjach unijnych. Wkrótce zostanie podpisane porozumienie o współpracy. Dzięki temu chcemy pokazać naszym studentom, że są możliwe inne ścieżki kariery – ambitny cel zawodowej przyszłości to nie tylko świat start-upów czy korporacji, ale także świat unijnych instytucji. Polacy nie wykorzystują tej możliwości. Obecnie w Komisji Europejskiej pracuje prawie 1500 Polaków, a więc zaledwie 4% wszystkich zatrudnionych. Na stanowiskach menedżerskich (średniego i wysokiego szczebla) – według danych z lutego 2021 r. – polskich kierowników jednostek jest około 3,1%, a polskich dyrektorów około 4,7%. Warto zatem zacząć choćby od stażu. Możliwości są, bo oprócz Komisji i jej dyrekcji generalnych działają liczne agencje wykonawcze, zlokalizowane w większości w Brukseli i Luksemburgu. Poza tym ciekawą propozycją są staże w Parlamencie Europejskim. Planowane spotkania – organizowane wspólnie z Biurem Karier, studenckimi SKN-ami, przedstawicielami Network.pl – mają na celu przybliżyć tę perspektywę.

INICJATYWY WZMACNIANIA POZYCJI SGH I BUDOWANIA WIZERUNKU UCZELNI NA FORUM EUROPEJSKIM

Władze uczelni mają świadomość wyzwań. Rektor SGH prof. Piotr Wachowiak 1 października 2021 r. powierzył mi funkcję pełnomocniczki ds. współpracy z Unią Europejską. Do moich zadań należą propagowanie wiedzy o UE i europejskich wartościach, m.in. poprzez organizowanie cyklicznych seminariów dla studentów i kadry akademickiej, oraz działalność na rzecz wzmocnienia relacji SGH z przedstawicielami instytucji europejskich. W tym celu podejmuję wiele inicjatyw – przede wszystkim comiesięczny cykl webinariów „SGH w UE, UE w SGH”, których gośćmi są osoby pracujące w instytucjach europejskich i mające wpływ na proces integracji europejskiej. Do tej pory miałam zaszczyt rozmawiać z: prof. Bogusławem Liberadzkim, posłem do PE; ambasadorem Janem Truszczyńskim, b. stałym przedstawicielem przy UE; prof. Elżbietą Kawecką-Wyrzykowską, pionierką edukacji europejskiej; prof. Danutą Hübner, dwukrotną b. komisarz KE, a obecnie posłanką do PE. Wszystkich wymienionych łączy SGH, gdyż są jej absolwentami. W ramach cyklu komentujemy również aktualne wydarzenia, np. wybory prezydenckie we Francji (moim gościem był Tomasz Orłowski, b. ambasador we Francji i Włoszech).

Ponadto mamy w SGH siedmioosobową grupę ekspertów sieci Team Europe Polska, powołanej przez Komisję Europejską. W Polsce sieć tworzy około 90 osób z różnych ośrodków akademickich, think tanków i instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych. W grupie tej są naukowcy-badacze z różnych kolegiów: dr hab. Adam Ambroziak, prof. SGH, KGŚ; dr hab. Dominik Gajewski, prof. SGH, KES; prof. Stanisław Kasiewicz (na emeryturze); dr hab. Lech Kurkliński, prof. SGH, KNoP; dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech, prof. SGH, KES; prof. Artur Nowak-Far, KES; dr Marta Pachocka, KES.

Pragnę, aby merytoryczny głos Team Europe był bardziej słyszalny w publicznej debacie i docierał do opinii publicznej, zatem będę proponować Państwu wiele wydarzeń z udziałem ekspertów. W planach mam liczne działania służące umacnianiu pozycji SGH i przyczyniające się do budowy rozpoznawalnego wizerunku uczelni, także na forum europejskim.

Jako socjolożka wiem, że kapitał społeczny ma wielką moc sprawczą. Relacje oparte na wzajemnym zaufaniu są najtrwalsze i warunkują dobrą współpracę. Dlatego też przeprowadziłam ankietę w ramach Network.pl, w celu nawiązania kontaktu z absolwentami SGH pracującymi w europejskich instytucjach. Odzew jest bardzo pozytywny, wręcz entuzjastyczny, a szczegółowe wyniki ankiety zostaną przedstawione wkrótce. Cieszy fakt, że absolwenci SGH identyfikują się z uczelnią i chcą nie tylko pozostawać z nią w kontakcie, ale też dzielić się swoimi zawodowymi doświadczeniami z młodszymi koleżankami i kolegami.

Aby rozmawiać o roli i miejscu UE w świecie, w nowym roku akademickim (2022/2023) do oferty przedmiotowej będzie dołączony przedmiot „Unia Europejska wobec wyzwań współczesnego świata”, prowadzony przeze mnie we współpracy z dr Martą Pachocką z Katedry Studiów Politycznych ISM KES.

18 LAT, CZYLI DOJRZALI I ODPOWIEDZIALNI

Według danych 1,4 mln młodych ludzi (w wieku 18–29 lat), a więc i naszych studentek i studentów, zadeklarowało, że wyjechałoby z Polski, jeśli ta wyszłaby z UE (por. K. Kutwa, Pokolenie Unii Europejskiej, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2022). „Pełnoletniość” Polski w Unii Europejskiej rozpoczyna okres dojrzałości zachowań, podejmowanych działań, a tym samym odpowiedzialności za przyszłość. Wzmacniajmy UE, wzmacniajmy naszą w niej pozycję – my, jako środowisko naukowe, poprzez aktywne uczestnictwo w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Pamiętajmy słowa Marii Skłodowskiej-Curie: „Nauka leży u podstaw każdego postępu, który ułatwia życie ludzkie i zmniejsza cierpienie”.

Europa to Pan, Pani, Ja – My wszyscy!

dr hab. MAŁGORZATA MOLĘDA-ZDZIECH, prof. SGH, kierowniczka Katedry Studiów Politycznych, Instytut Studiów Międzynarodowych KES SGH, pełnomocniczka rektora ds. współpracy z UE, ekspertka Team Europe przy Przedstawicielstwie KE w Polsce

Szczegółowe opisy webinariów wraz ze sprawozdaniami są dostępne w zakładce „SGH w UE” pod linkiem: https://ssl-uczelnia.sgh.waw.pl/pl/uczelnia/Strony/sgh-w-ue.aspx. Można je również obejrzeć na kanale YouTube SGH.
Webinaria są otwarte dla wszystkich zainteresowanych, a cykl został objęty honorowym patronatem JM Rektora prof. Piotra Wachowiaka.