Mamoru Kaneko doktorem honoris causa SGH

LAUDACJA

Profesor Mamoru Kaneko jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Tsukuba oraz Uniwersytetu Waseda w Japonii. Wszystkie stopnie naukowe począwszy od licencjatu poprzez magisterium i doktorat uzyskał w Tokyo Institute of Technology, gdzie najpierw studiował na kierunku inżynieryjnym, a doktorat otrzymał w dziedzinie informatyki. Jeszcze przed ukończeniem doktoratu został wykładowcą na Uniwersytecie Tsukuba, z którym jest związany z przerwami przez całe życie zawodowe. W latach 1980–1982 był stypendystą Fundacji Cowlesa w Uniwersytecie Yale (USA). W latach 1986–1989 pracował w Katedrze Ekonomii Uniwersytetu Hitotsubashi (Tokio). Pod koniec lat 80. XX w. jako wybitny teoretyk gier i ekonomista matematyczny dołączył do zespołu Katedry Ekonomii w Virginia Polytechnic Institute and State University (USA), gdzie pracował formalnie do 1995 r. Wtedy zdecydował wraz z żoną i dwoma nastoletnimi synami o powrocie do Japonii, gdzie pracował na Uniwersytecie Tsukuba do 2013 r., a następnie na Uniwersytecie Waseda do 2020 r.

Od początku swojej kariery naukowej, która datuje się na połowę lat 70. XX w., zajmuje się naukami społecznymi w ujęciu matematycznym. Przez całe życie zawodowe prowadzi badania w zakresie teorii gier i ekonomii, łącząc podstawy teoretyczne z wymiarem aplikacyjnym. Zawsze zwraca szczególną uwagę na doskonalenie teorii w celu jej lepszego wykorzystania. W latach 80. XX w. podejmuje prace w zakresie logiki matematycznej, w tym nad fundamentalnymi problemami matematyki. Wymagało to niezwykłej precyzji zarówno konceptualnej, jak i technicznej, ale pozwoliło na rozszerzenie możliwości badawczych w zakresie nauk społecznych. Od lat 90. XX w. prowadzi badania w zakresie indukcyjnej teorii gier, ale także w innych obszarach, takich jak np. zagadnienie ograniczonej racjonalności. Profesor Kaneko w swoich badaniach podejmuje ważne dla danej dziedziny zagadnienia. Są to niejednokrotnie tematy trudne, nawiązujące do podstaw danej problematyki. Badania realizuje wraz z grupą współpracowników z różnych ośrodków akademickich, a wyniki są tematem konferencji i seminariów naukowych o różnej wielkości, poczynając od kameralnych do dużych, ogólnoświatowych. W kręgu oddziaływania naukowego profesora Kaneko znajdują się również pracownicy SGH.

Profesor Mamoru Kaneko jest światowej sławy teoretykiem gier. Już na początku swojej kariery naukowej zauważył, że konceptualne fundamenty teorii gier są dość słabe. Przykładowo, wskazał, że koncepcja równowagi w sensie Nasha stanowiąca główny filar teorii gier nie miała jasno zdefiniowanych podstaw. To zachęciło profesora Kaneko do stawiania pytań odnośnie do fundamentalnych założeń teorii gier oraz ekonomii. Jego badania można podzielić na pięć głównych obszarów.

PIERWSZY OBSZAR TO LOGIKA EPISTEMICZNA I TEORIA GIER

Profesor Kaneko wskazał, że logiczne wnioskowanie jest kluczowe, aby zrozumieć podejmowanie decyzji z punktu widzenia teorii gier. Niezbędna w tej analizie była znajomość logiki matematycznej, której zastosowanie pozwoliło profesorowi na oddzielenie wyrażeń symbolicznych (składnia) od ich zamierzonych treści informacyjnych (semantyka). Przykładowo, rozumowanie człowieka jest w zasadzie oparte na symbolicznych (syntaktycznych) elementach informacyjnych, podczas gdy zamierzone treści otrzymuje się poprzez opisanie znaczenia tych obserwacji. To rozróżnienie do tej pory jest przedmiotem dyskusji wśród naukowców zajmujących się logiką epistemiczną i teorią gier. W swoich badaniach profesor Kaneko zawsze przykładał ogromną wagę do powyższego rozróżnienia, dlatego też koncentrował się na międzypersonalnej złożoności logicznego wnioskowania, czego przykładem są następujące prace:

1. Game logic and its applications I, (z T. Nagashima), „Studia Logica 57” (1996), s. 325–354.
2. Bounded interpersonal inferences and decision making, (z N.-Y. Suzuki), „Economic Theory 19” (2002), s. 63–103.
3. Epistemic logic of shallow depths and game-theoretical applications, (z N.-Y. Suzuki), „Advances in Modal Logic” Vol. 3 (2002), F. Wolter et al eds. World Scientific Publishing Co. London, s. 279–298.
4. Small infinitary epistemic logics (z T. Hu oraz N.-Y. Suzuki), „Review of Symbolic Logic 12”, No. 4, (2019), s. 702–735.

DRUGI OBSZAR BADAŃ PROWADZONYCH PRZEZ PROFESORA KANEKO TO INDUKCYJNA TEORIA GIER

U podstaw teorii gier leżało założenie, że gracze znają reguły (strukturę) gry. Indukcyjna teoria gier zwraca uwagę na źródło i rozwój takiej wiedzy w doświadczeniach graczy. Teoria składa się z trzech etapów: (i) gracz przygotowuje schemat reakcji na pojawiające się informacje bez znajomości struktury gry; (ii) rozwija własne rozumienie struktury gry poprzez interpretację zaobserwowanych informacji; (iii) wykorzystuje własne rozumienie sytuacji do skorygowania swoich zachowań.

Etap (i) jest różnorodny. Przykładowo, świetny baseballista potrafi przewidzieć gdzie spadnie piłka na podstawie prędkości oraz kąta nachylenia jej lotu bez znajomości fizyki (tzw. heurystyka spojrzenia – gaze heurystics), podczas gdy słaby gracz nie potrafi tego zrobić. Również ludzie żyją w społeczeństwie charakteryzującym się dużą różnorodnością społecznych wyzwań i nie mogą ograniczyć się tylko do wybranego aspektu. Głównym elementem indukcyjnej teorii gier jest (ii) budowa własnego rozumienia reguł (struktury) gry (sytuacji społecznej), chociaż nasze rozumienie może być odmienne od prawdziwej struktury. W dużym stopniu rozumienie sytuacji społecznych pozwala ludziom na właściwe zachowanie. Niektórzy modyfikują swoje rozumienie sytuacji wraz ze zdobywaniem nowych doświadczeń; to etap (iii). Profesor Kaneko rozwijał indukcyjną teorię gier m.in. w następujących pracach:

1. Inductive game theory: discrimination and prejudices, (z A. Matsui), „Journal of Public Economic Theory 1” (1999), s. 101–137.
2. Inductive game theory: A basic scenario (z J.J. Kline), „Journal of Mathematical Economics 44”, (2008), s. 1332–1363.
3. Information protocols and extensive games in inductive game theory (z J.J. Kline), „Game Theory and Applications 13”, (2008), s. 57–83.
4. Understanding the other through social roles (z J. J. Kline), „International Game Theory Review 17”, No. 1, (2015), s. 1–31.

TRZECI OBSZAR BADAWCZY TO TEORIA I PRAKTYKA RYNKU MIESZKANIOWEGO

Były dwa główne motywy podjęcia prac w tym zakresie. Pierwszy z nich to matematyczne ograniczenia zbioru wyborów indywidualnych, który jest dany jako połączenie decyzji o zakupie (bądź nie) jednej jednostki (zmienna dyskretna) oraz konsumpcji opisywanej za pomocą zmiennej ciągłej. Z punktu widzenia makroekonomicznego wielkość dóbr można wyrazić za pomocą zmiennych ciągłych, lecz z punktu widzenia mikroekonomicznego gospodarstwo domowe podejmuje decyzję, wybierając spośród zmiennych dyskretnych. To zachęciło profesora Kaneko do przeanalizowania zastosowań teorii liczb rzeczywistych w teorii gier i ekonomii. Drugim motywem była chęć lepszego poznania świata ekonomii poprzez zastosowanie tej teorii do rynku wynajmu mieszkań w metropolii tokijskiej. W tym nurcie, na początku lat 80. XX w., profesor Kaneko opublikował pracę teoretyczną o wpływie uchylenia założenia o quasiliniowości (założenie o braku efektu dochodowego) na użyteczność indywidualną (The central assignment game and the assignment markets, „Journal of Mathematical Economics 10”, 1982, s. 205–232) oraz pracę na temat rynku wynajmu mieszkań (Housing market with indivisibilities, „Journal of Urban Economics 13”, 1983, 22– 50). W latach 90. XX w. rozpoczął wykłady na temat rynku wynajmu mieszkań dla studentów na Uniwersytecie Tsukuba. W ostatnich latach pracuje nad podejściem symulacyjnym i ekonometrycznym do tego zagadnienia publikując m.in. pracę: An equilibrium-econometric analysis of rental housing markets with indivisibilities (z T. Ito), „Spatial Interaction Models: Facility Location using Game Theory”, s. 193–223, eds. Lina Mallozzi and Panos Pardalos, (2017), Springer.

CZWARTY OBSZAR ZAINTERESOWAŃ NAUKOWYCH PROFESORA KANEKO TO KONCEPCJA OGRANICZONEJ RACJONALNOŚCI

Zagadnienie to w naturalny sposób wynikało z badań w zakresie wcześniej wymienionych trzech obszarów. Stało się kluczowe w badaniach nad społeczeństwem i zachowaniami ludzi. Profesor Kaneko wskazał, że ograniczona racjonalność ma wiele aspektów takich jak zdolność do logicznego wnioskowania, pamięć, zdolność do gromadzenia informacji itp. Również samo pojęcie „racjonalności” ma wiele aspektów, z których każdy może mieć wymiar nieskończony, jak np. „powszechna wiedza” (ang. common knowledge). Główne zainteresowania badaczy idą w kierunku analizy skończonej liczby przypadków, ale profesor Kaneko zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia w rozważaniach również perspektywy nieskończoności w celu lepszego zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości.

Aspekt racjonalności jest bardzo istotny w indukcyjnej teorii gier. Wspomniana wcześniej heurystyka spojrzenia wymaga zdolności precyzyjnego zapamiętywania, natomiast indukcyjna teoria gier wymaga pewnej logicznej umiejętności wnioskowania. Wnioskowanie jest konieczne do głębszego zrozumienia struktury społecznej i zmiany lub udoskonalenia naszych zachowań. Wraz z akumulacją nowych doświadczeń można dalej doskonalić nasze rozumienie sytuacji oraz nasze reakcje na pojawiające się zdarzenia.

Ogólne pojęcie ograniczonej racjonalności prowadzi nas do pytania, na ile właściwe i/lub uzasadnione jest stosowanie teorii liczb rzeczywistych. Teoria użyteczności oczekiwanej, która leży u samych podstaw teorii gier i ekonomii, jest oparta na teorii liczb rzeczywistych, podczas gdy nie podjęto prób uzasadnienia tego założenia. Profesor Kaneko w swojej pracy Expected utility theory with probability grids and preference formation, „Economic Theory”(2019), s. 1–42 wprowadził ograniczenie poznawcze co do dopuszczalnych prawdopodobieństw dla każdej osoby. Stworzył teorię, którą zastosował do problemów analogicznych do paradoksu Allais. A obecnie (już od pewnego czasu) pracuje nad jego zastosowaniem do słynnego paradoksu petersburskiego.

PIĄTY OBSZAR ZAINTERESOWAŃ BADAWCZYCH TO FUNKCJA DOBROBYTU SPOŁECZNEGO W SENSIE NASHA ORAZ KONCEPCJA FEDERALNEGO RZĄDU ŚWIATOWEGO

W dużym stopniu ten obszar zdeterminował kierunek aktywności akademickiej profesora Kaneko. W pracy The Nash social welfare function (z K. Nakamura), „Econometrica 47” (1979), s. 423–435, stworzył teorię funkcji dobrobytu społecznego Nasha, która z matematycznego punktu widzenia była n-osobowym przeformułowaniem rozwiązania negocjacyjnego w sensie Nasha (Nash bargaining solution) w postać funkcji dobrobytu społecznego typu Arrowa. Profesor Kaneko zastosował to podejście do modelowania w wymiarze globalnym, przy czym stanem najgorszym jest całkowite zniszczenie globu. W tym sensie jest to rozszerzenie teorii Thomasa Hobbesa z 1651 r. z analizy jednego kraju na cały świat. Profesor Kaneko rozpatrywał zastosowanie tej teorii do określenia optymalnego progresywnego opodatkowania dochodu z punktu widzenia bodźców do pracy i opublikował swoje wyniki w artykule The optimal progressive income tax – the existence and the limit tax rates, „Mathematical Social Sciences 3”, (1982), s. 193–221. Zauważył jednak, że rozważania globalne wymagają lepszego zrozumienia funkcjonowania rzeczywistych społeczeństw oraz ludzi, dlatego też prowadzi prace badawcze w opisanych powyżej obszarach.

Profesor Kaneko łączył zawsze pracę naukową z dydaktyką, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji na poziomie magisterskim i doktoranckim, służąc studentom opieką naukową i radą.

Relacje profesora Mamoru Kaneko z naszą uczelnią są już kilkudziesięcioletnie.

W ostatnich 20-tu latach przebywał w SGH już kilkukrotnie. Gościnnie prowadził wykłady dla studentów i doktorantów. Podczas swoich pobytów udzielał konsultacji oraz prowadził dyskusje naukowe z pracownikami naszej uczelni. Swoje prace przedstawiał na konferencjach i seminariach organizowanych w SGH. Przykładowo w marcu 2017 r. podczas wizyty studyjnej w SGH profesor Kaneko wygłosił wykład Expected Utility Theory with Probability Grids w ramach otwartego seminarium naukowego. Natomiast w lipcu 2018 r. był głównym prezentującym podczas cyklicznej międzynarodowej konferencji zastosowań ekonomii (International Conference on Applied Economics, ICOAE 2018) zorganizowanej w SGH przez Katedrę Ekonomii Biznesu Kolegium Gospodarki Światowej wspólnie z Katedrą Ekonomii Uniwersytetu Zachodniej Macedonii (Grecja).

W styczniu 2020 r. (tuż przed pojawieniem się pandemii), profesor M. Kaneko był głównym pomysłodawcą i współorganizatorem polsko-japońskiej konferencji naukowej „Symposium on Game Theory and Political Economy: Individual Beings, Societies, and States”, w którym uczestniczyli naukowcy z uczelni japońskich oraz z SGH. Była to okazja do rozwinięcia kontaktów przez pracowników i studentów naszej uczelni z japońskimi uczonymi oraz wzajemnej wymiany doświadczeń badawczych.

Kilkoro pracowników naukowych SGH odwiedzało Uniwersytet Tsukuba oraz Uniwersytet Waseda na zaproszenie pana profesora, który niejednokrotnie ze swoich grantów finansował pobyty polskich badaczy w Japonii. Były to wizyty studyjne bądź uczestnictwo w seminariach czy konferencjach organizowanych przez profesora Kaneko. Profesor bardzo przyczynił się do rozwoju kontaktów SGH z uczelniami japońskimi, zarówno z Uniwersytetem Tsukuba, jak i Uniwersytetem Waseda oraz z Uniwersytetem Hitotsubashi (Tokio), z którym niedawno podpisaliśmy umowę o współpracy.

Warto również podkreślić, że profesor Kaneko stale pomaga naszym pracownikom naukowym w procesie publikowania artykułów (m.in. w czasopiśmie „Mathematical Social Sciences”, gdzie jest jednym z redaktorów), ale i w realizacji innych przedsięwzięć naukowych.

Przyznając tytuł doktora honoris causa SGH profesorowi Mamoru Kaneko, Rektor, Senat i społeczność naszej uczelni wyrażają swoje głębokie uznanie dla jego osiągnięć naukowych oraz jego zasług dla wspierania pozycji naszej uczelni w środowisku naukowym Japonii i szerszym forum międzynarodowym.

DR HAB. JACEK PROKOP, prof. SGH, Katedra Ekonomii Biznesu, Kolegium Gospodarki Światowej SGH