19 sierpnia 2023 r. minęła 130. rocznica urodzin prezydenta Stefana Starzyńskiego, bohaterskiego przywódcy walczącej stolicy we wrześniu 1939 r., a zarazem absolwenta i wykładowcy Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Dla uczczenia tej rocznicy uczelnia podjęła decyzję o udostępnieniu szerszej publiczności wszystkich materiałów archiwalnych znajdujących się w zasobach SGH oraz jego pracy dyplomowej przechowywanej w Bibliotece SGH.
Stefan Starzyński urodził się w 1893 r. na warszawskim Powiślu. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny. Jego matka była nauczycielką języka francuskiego, a ojciec rzemieślnikiem wywodzącym się ze zubożałej szlachty. Dzieciństwo spędził w Łowiczu, gdzie po raz pierwszy zaangażował się w działalność niepodległościową. W 1910 r. został skazany na miesięczną karę więzienia w Cytadeli i zmuszony do zmiany szkoły. Z Łowicza przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum Michała Kreczmara, a następnie rozpoczął studia na Wyższych Kursach Handlowych im. Augusta Zielińskiego.
Niestety, niewiele wiemy na temat studenckich lat Stefana Starzyńskiego. W archiwum Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zachował się jego dyplom, z którego wynika, że był on studentem raczej przeciętnym. Jedyną celującą ocenę miał z korespondencji polskiej. Oceny dobre otrzymał z ogólnej historii handlu, chemii i organizacji handlu. Pozostałe przedmioty, w tym języki rosyjski, niemiecki i francuski, zaliczył na oceny dostateczne. Osiągnięcie lepszych wyników w nauce zapewne uniemożliwiła mu absorbująca działalność niepodległościowa, a także konieczność samodzielnego utrzymywania się i pokrywania kosztów nauki z prowadzonych korepetycji, ponieważ ojciec zaledwie częściowo pokrywał koszty jego studiów. O trudnej sytuacji materialnej Starzyńskiego świadczy także fakt, że zaciągnął on pożyczkę od uczelni, którą zobowiązał się spłacać systematycznie po ukończeniu studiów. W roku akademickim 1912/1913 odbywał praktykę w Banku Handlowym. Niedługo potem zakończył studia. Dyplom nr 143 otrzymał Stefan Starzyński 20 czerwca 1914 r. po napisaniu pracy dyplomowej pod kierunkiem profesora Kazimierza Kasperskiego. Tematem pracy była Zależność gospodarcza Królestwa Polskiego w Cesarstwie Rosyjskim.
W czasie pierwszej wojny światowej był bardzo zaangażowany w działalność Polskiej Organizacji Narodowej. Prowadził zarówno działalność organizacyjną, jak również werbował nowych żołnierzy do legionów. Przeszedł cały szlak bojowy I Brygady Legionów Polskich. Po kryzysie przysięgowym został internowany przez Niemców i osadzony w obozie w Beniaminowie. Wiosną 1918 r., po zwolnieniu z obozu, wrócił do działalności niepodległościowej. Do 1921 r. pozostawał w polskim wojsku.
W roku 1921 Starzyński złożył w sekretariacie Wyższej Szkoły Handlowej pismo, z którego wynika, że zamierzał wówczas powrócić do pracy naukowej i napisać rozprawę doktorską. Z tych planów jednak nic nie wyszło, ponieważ po zakończeniu służby wojskowej poszedł do pracy w dyplomacji. W latach 1921–1924 był sekretarzem generalnym polskiej delegacji w polsko-sowieckiej komisji reewakuacyjnej w Moskwie. Trzeba jednak tutaj zaznaczyć, że prowadził jednocześnie studia nad zagadnieniami narodowościowymi w Rosji sowieckiej, a prace te zostały w późniejszym okresie ogłoszone drukiem (Zagadnienia narodowościowe w Rosji sowieckiej oraz Jak jest naprawdę dzisiaj w Rosji?).
Po opuszczeniu Moskwy rozpoczął pracę urzędnika w Ministerstwie Skarbu. Tam też pracował od 1925 do 1932 r. W roku 1933 został wiceprezesem Banku Gospodarstwa Krajowego, a 30 lipca 1934 r. został powołany na urząd komisarycznego prezydenta Warszawy.
Stefan Starzyński nigdy nie zerwał kontaktów ze swoją macierzystą uczelnią. W marcu 1912 r. powstało „Koło b. Wychowańców Wyższych Kursów Handlowych im. Augusta Zielińskiego”, jednak z powodu trwających działań wojennych pierwszy zjazd absolwentów odbył się dopiero w październiku 1921 r. W roku 1928 koło zostało przekształcone w Stowarzyszenie Wychowańców w WSH. Organizacja ta prowadziła działalność samopomocową, naukową i towarzyską. Starzyński był jednym z najbardziej zasłużonych działaczy zarówno koła, jak i stowarzyszenia. Z wieloma wychowankami Szkoły współpracował w Ministerstwie Skarbu i Banku. Po nominacji w październiku 1926 r. na stanowisko dyrektora departamentu prezydialnego w Ministerstwie Skarbu rozpoczął akcję wymiany urzędników. Nowych urzędników rekrutował najczęściej spośród młodych ekonomistów, absolwentów warszawskiej Wyższej Szkoły Handlowej. Nie można zapomnieć o Pierwszej Brygadzie Gospodarczej, grupie ekonomistów zajmujących wysokie stanowiska urzędnicze w różnych instytucjach państwowych, którzy starali się wypracować najlepszy sposób prowadzenia polskiej polityki gospodarczej. Grupa ta skupiona była wokół Stefana Starzyńskiego. Jej efektem były prace zbiorowe Zagadnienia gospodarcze Polski współczesnej, Na froncie gospodarczym 1918–1928 oraz Pięć lat na froncie gospodarczym 1926–1931. Prace te zawierały artykuły omawiające wiele szczegółowych zagadnień dotyczących gospodarki II Rzeczypospolitej i stały się początkiem wielkiej publicznej debaty na temat zakresu interwencji państwa w sprawach gospodarczych. Działalność Pierwszej Brygady Gospodarczej największe znaczenie miała w latach 1928–1930. W jej skład wchodzili inni wybitni absolwenci Wyższej Szkoły Handlowej i jej wykładowcy m.in. Aleksander Ivanka czy Józef Poniatowski.
Na początku lat 30. XX w. więzi Starzyńskiego z uczelnią zacieśniły się. Począwszy od roku 1931 prowadził wykłady zlecone Monopole i przedsiębiorstwa państwowe w Polsce. Równocześnie był kierownikiem wielu prac dyplomowych i troszczył się o swoich wychowanków, czego wynikiem był m.in. ufundowany przez niego fundusz stypendialny. Niestety, nie zachowały się żadne konspekty jego wykładów. Można jednak założyć, że praca na uczelni dawała mu dużą satysfakcję, skoro kontynuował ją przez szereg kolejnych lat. Po raz ostatni poprowadził zajęcia w semestrze letnim 1939 r. Jako pracownik był więc związany ze Szkołą Główną Handlową przez osiem lat. Przez cały ten czas brał czynny udział w życiu uczelni, uczestniczył w większości inauguracji roku akademickiego, był członkiem uczelnianego Senatu. Jedynie sporadycznie odwoływał zajęcia, wyłącznie w przypadku wyjazdów na kurację zdrowotną bądź wyjazdów służbowych związanych z pracą wiceprezesa BGK.
Wybuch wojny przerwał współpracę z uczelnią. Starzyński musiał zająć się obroną Warszawy, a potem funkcjonowaniem miasta pod okupacją. We wrześniu 1939 r. został aresztowany przez Niemców, a wkrótce potem zamordowany.
DR ANNA JAROSZ-NOJSZEWSKA, Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH
