1 stycznia 1932 roku Andrzej Grodek (1901–1959) został podporucznikiem rezerwy piechoty. W roku następnym, przez prawie cały sierpień do połowy września, przebywał na ćwiczeniach wojskowych w 5 Pułku Piechoty Legionów, otrzymując następujące oceny w ankiecie personalnej wypełnionej przez zawodowych oficerów:
I. Ocena wartości osobistych:
Indywidualność wyraźna. Energiczny i pełen inicjatywy. Poczucie honoru i ambicje wysokie. Charakter silny. Ambicja pracy dostateczna. Stosunek do służby ideowy. Karność i lojalność duża. W stosunkach służbowych i pozasłużbowych b. taktowny. Stosunek do społeczeństwa cywilnego b. dobry.
II. Ocena wartości fizycznych:
Silny i wysportowany. Bardzo wytrzymały.
III.Inteligencja:
Wybitnie inteligentny i bystry umysłowo. Odznacza się szerokimi horyzontami myślowymi. Orientuje się i decyduje szybko i trafnie.
IV. Ocena wartości zawodowych:
Umie wydawać rozkazy jasno i zrozumiale. Jako dowódca bardzo szybko się wyrabia. Wyszkolony dobrze. Pod koniec pobytu na ćwiczeniach nauczył się postępować z żołnierzami i dawał sobie dość dobrze z nimi radę. Umie zachować powierzoną sobie tajemnicę.
V. Ocena zdolności administracyjnych i organizacyjnych:
Nie wykazał zdolności organizacyjnych i administracyjnych, nie mając po temu sposobności.
VI. Ocena zdolności kierowniczych i wychowawczych:
Zdolności kierownicze niewątpliwie posiada, lecz brak mu jeszcze pewności siebie jako dowódcy. Wpływ wychowawczy na żołnierza – nie zaznaczał się. Mało wymagający od podwładnych. Zbyt pobłażliwy. Do podwładnych ustosunkowany życzliwie, jednak nie wykazał o nich należytego starania1.
VII. Określenie przydatności służbowej:
Nadaje się na dowódcę plutonu strzeleckiego w czasie wojny (ok. 30 żołnierzy – PT). Po pewnym wyrobieniu nadawać się będzie na dowódcę kompanii strzeleckiej w czasie wojny (ok. 100 żołnierzy – PT). Po pewnym przygotowaniu nadaje się do służby w sztabie.
VIII. Uzasadnienie różnicy opinii:
(brak różnic)
IX. Ogólna ocena:
Bardzo dobry.
Podpisał kapitan Adam Jarosiński, 21 września 1933 r.
OGÓLNA OPINIA DRUGIEGO PRZEŁOŻONEGO:
Wartości osobiste bardzo duże. Silny charakter. Taktycznie bardzo dobry. Po odbyciu paru ćwiczeń będzie dobrym dowódcą kompani strzeleckiej. Nadaje się do pracy w sztabie. Na ogół – bardzo dobry.
Podpisał zastępca dowódcy pułku ppłk Michał Białkowski, 17 września 1933 roku2.
Wśród akt wojskowych uczonego jest to opinia najpełniejsza. Wcześniejsze i późniejsze oceny, choć podobne, są krótsze. Zamieszkały na stałe w Warszawie przy ulicy Rybaki 19, Andrzej Grodek od 1 września 1928 roku do 15 czerwca roku następnego uczył się w szkole podchorążych rezerwy piechoty w Jarocinie, którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym, zajmując 12. lokatę na 119 uczestników kursu3. Plutonowy Andrzej Grodek został awansowany do stopnia sierżanta na zakończenie ćwiczeń odbytych w dniach od 5 października do 14 listopada 1931 roku w 5 Pułku Piechoty Legionów, po których stwierdzono: „Dobry dowódca drużyny. Na oficera rezerwy nadaje się w zupełności”4, co zostało potwierdzone w orzeczeniu wydanym 13 listopada 1931 roku i ostatecznie nastąpiło 1 stycznia 1932 roku5. Podporucznik Andrzej Grodek związał się ze znanym pułkiem piechoty, nawiązującym do tradycji Legionów Józefa Piłsudskiego, już na stałe. Odbył w nim kolejne ćwiczenia: w roku 1935 w dniach od 12 listopada do 7 grudnia i w roku 1937 od 29 lipca do 29 sierpnia6. Niezmobilizowany w 1939 roku wziął udział w obronie Warszawy7.
Wniosek, jaki nasuwa się po zapoznaniu z jego aktami, jest jeden: kto sprawdza się w służbie cywilnej, ten również sprawdza się w wojsku, cechy charakteru pozostają bowiem niezmienne. W ocenie władz wojskowych Andrzej Grodek reprezentował „charakter pilny i twardy”8, pozwalający na objęcie funkcji adiutanta w dowództwie pułku9.
Warto przyjrzeć się nieco niektórym dowódcom znanego oddziału, jakim był 5 Pułk Piechoty Legionów. W latach 1932–1935 dowodził nim pułkownik Tadeusz Pełczyński (1892–1985), później generał, który zasłynął w historii oręża polskiego tym, że wraz z Leopoldem Okulickim ps. „Niedźwiadek” (1898–1946), wywarł wielką presję, czy wręcz wymusił w ostatnich dniach lipca 1944 roku na naczelnym dowódcy AK Tadeuszu „Borze” Komorowskim (1895–1966) decyzję o wywołaniu powstania warszawskiego10.
Tadeusz Pełczyński (CAW), Michał Białkowski (CAW), Adam Jarosiński (Fundacja Obchodów 100 Rocznicy Odzyskania przez Polskę Niepodległości)
Jego zastępca w 5 Pułku Piechoty podpułkownik Michał Białkowski (1893–1959) po odejściu z niego Pełczyńskiego został jego kolejnym dowódcą w latach 1935–1938. Wziął później udział w kampanii wrześniowej, spędził pięć lat w niewoli niemieckiej, a następnie dwa lata w emigracyjnym już Drugim Korpusie generała Władysława Andersa (1892–1970). W 1947 roku powrócił do kraju, zamieszkał w Krakowie. Padł ofiarą ubeckiej prowokacji polegającej na udawaniu antykomunistycznej organizacji i w 1953 roku trafił do więzienia. Skazany na 15 lat pozbawienia wolności został przedterminowo zwolniony w 1956 r. ze względu na zły stan zdrowia11, a tak naprawdę na fali stopniowej liberalizacji po śmierci Józefa Stalina (1879–1953). Gdyby nie ta okoliczność, skonałby zapewne w więzieniu, tak jak stało się to z geografem i podróżnikiem, profesorem SGH, Stanisławem Gorzuchowskim (1899–1948), który dokonał żywota w więzieniu we Wronkach12.
I na koniec kapitan Adam Jarosiński (1898–1999), bardzo odważny żołnierz, trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości, który co najmniej do 1932 roku służył w 5 Pułku Piechoty Legionów, a do 1939 roku zdążył co najmniej dwukrotnie zmienić przydziały służbowe. Kapitan walczył w kampanii wrześniowej, a później przebywał pięć lat w niemieckiej niewoli. Po wojnie znalazł się w zachodnich Niemczech, w brytyjskiej strefie okupacyjnej. Kapitan, awansowany do stopnia majora, udekorowany Krzyżem Virtuti Militari, po wojnie powrócił do kraju i zamieszkał w Sosnowcu, gdzie zmarł w 1999 roku, przekroczywszy 100 lat. To właśnie on wystawił najobszerniejszą i tak pozytywną opinię o podporuczniku rezerwy piechoty, Andrzeju Grodku.
Andrzej Grodek, pochodzący z Łodzi syn farmaceuty i intelektualisty, absolwent łódzkiego gimnazjum kupieckiego, wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Od lipca do grudnia służył w 201 ochotniczym pułku piechoty13, stworzonym w oparciu o ośrodki zapasowe 5 Pułku Piechoty Legionów i 21 Pułku Piechoty. Po sławnym zwycięstwie opuścił armię w ramach szeroko prowadzonej demobilizacji. W 1921 roku wstąpił do Wyższej Szkoły Handlowej. W historii uczelni był to moment szczególny. Przyjęto rekordową liczbę około 400 studentów, głównie mężczyzn. Z wyjątkiem dosłownie kilku z nich, wszyscy uczestniczyli w walkach o odzyskanie, a później utrzymanie niepodległości. Wielu z nich zostało w Drugiej Rzeczypospolitej oficerami rezerwy Wojska Polskiego.
DR PAWEŁ TANEWSKI, starszy kustosz dyplomowany, Biblioteka SGH
1 Później ta ocena zmieniła się. W opinii wydanej w 1937 roku napisano: „Potrafi wywierać wpływ na podwładnych, umie utrzymać pluton w ręce”, w: Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1937, w: akta personalne Andrzeja Grodka ozn. AP, 4787, przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie, bez paginacji.
2 Ankieta Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej, w: akta personalne Andrzeja Grodeka ozn. AP, 4787…, bez paginacji.
3 Wniosek nominacyjny na podporucznika rezerwy [wystawiony pomiędzy 14 listopada i 31 grudnia 1931 r.] podpisany przez ppłka Michała Białkowskiego, w: akta personalne Andrzeja Grodka, ozn. AP, 4787…, bez paginacji.
4 Wniosek nominacyjny na podporucznika rezerwy [wystawiony pomiędzy 14 listopada i 31 grudnia 1931 r.] podpisany przez ppłka Michała Białkowskiego, w: akta personalne Andrzeja Grodka, ozn. AP, 4787…, bez paginacji.
5 Orzeczenie z 13 listopada 1931 roku podpisane przez trzech oficerów, płk Teodora Furgalskiego (1893–1939), majora Juliana Grudzińskiego (1895–?) i kapitana Adama Jarosińskiego (1898–1946), z których czytelny jest tylko podpis tego ostatniego, w: AP, 4787, bez paginacji.
6 Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1935 i Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1937, w: akta personalne Andrzeja Grodka, ozn. AP, 4787…, bez paginacji.
7 Z. Grodek-Milczarek: Andrzej Grodek, w: Poczet rektorów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2006, s. 79.
8 Roczne uzupełnienie listy kwalifikacyjnej za rok 1935...
9 Roczna lista kwalifikacyjna za rok 1937…
10 J. Nowak-Jeziorański: Kurier z Warszawy, wydawnictwo ZNAK, Kraków 2005, s. 313. P. Zychowicz: Obłęd ’44. Czyli jak Polacy zrobili prezent Stalinowi, wywołując powstanie warszawskie, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2013, s. 265 i następne.
11 Bohaterowie Bitwy nad Bzurą https://www.bohaterowie1939.pl/polegly,bialkowski,michal,7775.html [dostęp 29 marca 2024 r.]
12 P. Tanewski: Ułani, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, Warszawa 2020, s. 76–88.
13 Ankieta, w: Akta osobowe studenta Andrzeja Grodka ozn. 1425/WSH przechowywane w Arch. SGH, s. 1.
