W 1917 roku uczelnia nasza przyjęła pierwsze studentki. Było ich aż 27, co stanowiło 30% immatrykulowanych w roku akademickim 1917/1918.
Wiele z nich jedynie przewinęło się przez uczelnię, ale niektóre wykazały się wytrwałością w zdobywaniu wiedzy ekonomicznej i społecznej. Jedną z nich była Leokadia Maria Buczyńska (1897–1986).
Buczyńska pochodziła z Warszawy. Ojciec, Julian Buczyński (1867–1949), był urzędnikiem. W roku 1914 ukończyła szkołę Haliny Gepnerówny, a rok później, po złożeniu egzaminów przed specjalną komisją, uzyskała maturę1.
Przeznaczona dla dziewcząt prywatna siedmioletnia szkoła Haliny Gepnerówny (1880–1939) stanowiła interesujący przykład inicjatywy oświatowej. Gepnerówna świetnie wyczuwała ducha epoki. Umiejętnie, może nawet z talentem, wykorzystywała pojawiające się okazje i możliwości wynikające ze zmieniającej się sytuacji gospodarczej, społecznej i politycznej. Pochodząca, z jak można przypuszczać, stosunkowo zamożnej rodziny warszawskiego adwokata Stanisława Gepnera (1845–1883), jednak bardzo wcześnie przez niego osierocona, Halina Gepnerówna, występująca również jako Michalina, posiadająca już pewne doświadczenie pedagogiczne, kupiła w 1901 roku wraz z dużo starszą od niej Zofią Garbowską (–1928)2 istniejącą już, aczkolwiek podupadającą szkołę prywatną. Na fali rewolucyjnego wrzenia 1905 roku przekształciła ją w kształcącą na wysokim poziomie szkołę polską. Przy pierwszej nadarzającej się okazji szybko i zdecydowanie zaprzestała nauczania w języku rosyjskim3. Odważnie wyszła naprzeciw oczekiwaniom społecznym wyrażającym się w dążeniach szerokich warstw społecznych do kształcenia dzieci i młodzieży w języku ojczystym, co stało się możliwe dzięki liberalizacji polityki oświatowej ówczesnych władz rosyjskich. Owa liberalizacja miała swoje przypływy i odpływy. Rosyjskie władze oświatowe dość szybko bowiem zakazały nauczania historii Polski, a lekcje geografii musiały odbywać się po rosyjsku. W rezultacie uczono tych przedmiotów w sposób utajony4. I taką właśnie szkołę ukończyła Leokadia Buczyńska5.
Po maturze Buczyńska pracowała przez dwa lata we wsi Belsk Duży w powiecie grójeckim, ucząc dzieci polskich chłopów. Spełniała niezwykle pożyteczną rolę, co wynikało z wprost zatrważającego poziomu analfabetyzmu panującego w zaborze rosyjskim, w którym według pewnych szacunków, w 1913 roku jedynie 20% dzieci pobierało jakąkolwiek naukę6. Po dwóch latach pracy Buczyńska zdecydowała się na studia w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie. Zgłosiła się na uczelnię w kwietniu 1917 roku. Otrzymała numer albumu 6117. Została zatem 611. studentem od momentu założenia uczelni przez Augusta Zielińskiego w 1906 roku i drugą po Stefanii Apenszlak (1899–1921) studentką w historii uczelni, z tą różnicą, że przedwcześnie zmarła Apenszlak (numer 610) studiów nie ukończyła, choć dotarła do ostatniego, szóstego semestru8.
Buczyńska studiowała w latach 1917–1921, ale dyplom ukończenia uczelni otrzymała dopiero w 1936 roku na podstawie pracy o organizacji statystyki rolnej. Stosunkowo obszerne opracowanie, oparte na wielu źródłach, zostało bardzo dobrze ocenione przez recenzentów. Ukazało się drukiem z przedmową pochodzącego ze sfer ziemiańskich, znanego znawcy stosunków rolniczych Zdzisława Ludkiewicza, profesora SGGW (1883–1942)9. Fakt uzyskania dyplomu kilkanaście lat po zdaniu egzaminów końcowych może nieco dziwić, ale było to zjawisko dość często występujące, co wynikało zapewne z konieczności podjęcia pracy zaraz po ukończeniu studiów, jak i wysokich wymagań stawianych pracom dyplomowym.
Tak też było i w przypadku Buczyńskiej, która już w czasie studiów podjęła pracę. W latach 1918–1920 pracowała w księgowości dwóch banków warszawskich, najpierw Banku Kredytowego, a później Banku Towarzystw Spółdzielczych. Na trwałe związała się natomiast z resortem rolnictwa, gdzie zyskała sobie opinię bardzo zdolnego i rzetelnego pracownika. Stopniowo awansowała. W latach 1921–1939, w ówczesnym Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych, zajmowała stanowisko pomocnika referendarza, a od 1925 roku referendarza10. W latach PRL nasza pierwsza absolwentka została naczelnikiem jednego z wydziałów w Ministerstwie Rolnictwa11. Zmarła w 1986 roku12.
DR PAWEŁ TANEWSKI, starszy kustosz dyplomowany, Biblioteka SGH
1 Akta osobowe L.M. Buczyńskiej przechowywane w Archiwum SGH. Sgn. akt 611.
2 Autorowi nie udało się ustalić roku urodzenia Zofii Garbowskiej.
3 W. Martynowiczówna: Gepnerówna Halina, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 389.
4 J. Gepner, H. Znatowicz: Historia szkoły, w: Kartka z pamiętnika uczennicy. Książka pamiątkowa szkoły Haliny Gepnerówny (1901–1944), Warszawa 2014, s. 27–31.
5 Szkoła Haliny Gepnerówny istniała do 1944 r. Placówka rozwinęła się bardzo w II Rzeczpospolitej, stając się jednym z najbardziej znanych i renomowanych zakładów wychowawczych i oświatowych. Jej założycielka, uzupełniając wymagane wykształcenie, ukończyła w 1923 r. Uniwersytet Warszawski. Podczas oblężenia stolicy we wrześniu 1939 r. Gepnerówna mówiła, że walałaby umrzeć niż zobaczyć „Niemca w Warszawie”. Jej życzeniu stało się zadość. Zginęła w budynku szkoły przy ulicy Moniuszki 8, pod drzwiami swego gabinetu, raniona odłamkiem pocisku. W latach okupacji niemieckiej szkoła przetrwała, wykorzystując szyld zawodowej szkoły odzieżowej dla dziewcząt, w rzeczywistości realizując program ogólnokształcącej szkoły średniej. Poziom nauczania nieco się obniżył, ponieważ uczennice, z których wiele poległo i zginęło, były bardzo zaangażowane w działalność konspiracyjną. J. Gepner, H. Znatowicz: Historia…, s. 37–59.
6 P. Tanewski: Gospodarcze i społeczne aspekty polityki oświatowej władz II Rzeczypospolitej, w „Glaukopis” 2014, nr 31, s. 31.
7 Akta osobowe L.M. Buczyńskiej przechowywane w Archiwum SGH…
8 P. Tanewski: Nasza pierwsza studentka, w: Gazeta SGH 2023, nr 2(372), s. 113.
9 M. Buczyńska: Organizacja statystyki rolniczej. Z przedmową prof. Ludkiewicza, wyd. Tow. Oświaty Rolniczej i Księgarnia Rolnicza, Warszawa 1936. Na stronie tytułowej Leokadia Maria Buczyńska występuje pod swoim drugim imieniem.
10 Archiwum Akt Nowych, Zespół PRM-8, karty kwalifikacyjne pracowników Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, sgn. 187, karta Leokadii Marii Buczyńskiej.
11 Nekrolog w „Życiu Warszawy” z dn. 9 grudnia 1986 roku.
12 Cmentarz Powązkowski, kw 241, rząd 1, grób 7. Informacje kancelarii cmentarza. Niestety, jej nazwisko nie jest uwidocznione na płycie nagrobnej.
