Minęło 115 lat. Część III

Pierwsza powojenna inauguracja roku akademickiego 1945/1946, która odbyła się 1 października 1945 r. już w odbudowanym Budynku A, rozpoczęła kolejny rozdział w dziejach Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Początkowo nic nie zapowiadało burzliwych lat. Studenci przystąpili do zajęć zgodnie z podanym programem. W programie studiów roku akademickiego 1945/1946 przyjęto, że Szkoła Główna Handlowa w Warszawie będzie uczelnią jednowydziałową, zorganizowaną w ten sposób, że trwające sześć semestrów studia, aż do uzyskania dyplomu, będą podzielone na dwa okresy: I okres obejmujący cztery semestry i jednolity dla wszystkich studentów oraz II okres obejmujący dwa semestry i zróżnicowany stosownie do obranego przez studenta kierunku studiów. Studia doktorskie dla kandydatów ubiegających się o stopień doktora nauk ekonomicznych miały trwać jeszcze dodatkowo dwa semestry. Kierunki studiów na trzecim roku były następujące: ogólnoekonomiczny, ekonomiki przedsiębiorstwa i gospodarki publicznej. Na pierwszym semestrze student zapisywał się na dwa języki obce, których nauka kończyła się obowiązkowym egzaminem na trzecim roku studiów.

W pierwszym powojennym roku akademickim grono nauczające składało się z 45 pracowników, a wśród nich byli tak wybitni uczeni jak: Jan Drewnowski, Andrzej Grodek, Kazimierz Kasperski, Leon Koźmiński, Marian Kowalski, Edward Lipiński, Jerzy Loth, Julian Makowski, Stanisław Rączkowski, Bogdan Suchodolski, Stefan Szulc, Aleksy Wakar. Pierwszym rektorem został prof. Jerzy Loth.

W lipcu 1946 r. zorganizowano oddział w Łodzi, przekształcony później w Wyższą Szkołę Ekonomiczną, a następnie w Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Łódzkiego.

Uczelnia prowadziła badania naukowe. W roku akademickim 1946/1947 działały zakłady badawcze: Ekonomii Politycznej, Ekonomiki Obrotu Towarowego, Ekonomiki Przedsiębiorstwa, Geografii Ekonomicznej, Statystyki, Gospodarki Planowej, Pedagogiki Gospodarczej, Badania Gospodarstwa Warszawy i Instytut Rachunkowości.

Od roku 1947 pojawiały się naciski ze strony Ministerstwa Oświaty, aby bardziej nasycić przekazywaną wiedzę treściami ideologicznymi. Organizowano specjalne konferencje, prezentujące zagadnienia teoretyczne marksizmu i bieżące problemy gospodarki socjalistycznej. Ich uczestnikami byli m.in. Włodzimierz Brus, Bronisław Minc, Czesław Nowiński. Literaturę do studiowania rozszerzono o pozycje klasyków marksizmu-leninizmu i ówczesnych autorów radzieckich. W marcu 1948 r. została podjęta decyzja o powołaniu uczelni ekonomicznej dostosowanej do nowych warunków ustrojowych. Konsekwencją tego był dekret z sierpnia 1949 r. o upaństwowieniu SGH i przekształceniu jej w Szkołę Główną Planowania i Statystyki (SGPiS). Jak głoszą przekazy, Senat SGH w milczeniu przyjął wiadomość o upaństwowieniu uczelni na swoim ostatnim posiedzeniu w roku akademickim 1948/1949.

Budowa Gmachu Głównego przy al. Niepodległości, 1954 r.

SGPiS – NARZĘDZIE GOSPODARKI CENTRALNIE PLANOWANEJ

Dekret z 1949 r. oraz zmiany dokonujące się w programach studiów i kadrze dydaktyczno-naukowej doprowadził do stopniowego przekształcania uczelni przez ludzi wypełniających instrukcje partyjne, niezwiązanych ze środowiskiem akademickim.

Pierwszy rektorem SGPiS został Czesław Nowiński, który pracował w Katedrze Podstaw Marksizmu-Leninizmu i kierował Zakładem Materializmu Dialektycznego. W celu realizacji zadania tworzenia szkoły ekonomicznej nowego typu uzyskał nie tylko wsparcie polityczne PZPR, ale także znaczne środki finansowe, umożliwiające m.in. podjęcie budowy Gmachu Głównego od strony al. Niepodległości. Jesienią 1950 r. rozpoczęto prace budowlane. Projekt budynku nawiązywał do pierwotnych planów, przygotowanych w latach dwudziestych XX wieku przez Jana Witkiewicza-Koszczyca. Już w 1952 r. oddano do użytku sale w dwóch skrzydłach bocznych w nowym gmachu, ale trudności finansowe spowodowały, że prace wykończeniowe kontynuowano niemalże do końca lat pięćdziesiątych.

Sztandar Szkoły Głównej Planowania i Statystyki (awers i rewers).

Stopniowo zwiększano limity przyjęć na studia. W latach 1949–1955 nastąpił wzrost liczby studentów z około 2100 do ponad 5100. Zlikwidowano wiele organizacji studenckich – studenci mogli się zrzeszać w Związku Młodzieży Polskiej, Zrzeszeniu Studentów Polskich, Akademickim Zrzeszeniu Studentów i zespołach samopomocy w nauce.

Organizację i programy nauczania SGPiS oparto na rozwiązaniach stosowanych w uczelniach radzieckich. Powstały wydziały, których struktura odzwierciedlała branżowy układ gospodarki i które oferowały wąskie, specjalistyczne przygotowanie do pracy zawodowej. Program nauczania był przygotowywany przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i dostosowany do potrzeb państwa realizującego zasady gospodarki centralnie planowanej.

Na poziom dydaktyki i – przede wszystkim – kierunki badań naukowych prowadzonych w SGPiS miała wpływ podjęta w 1949 r. akcja weryfikacji i wymiany kadry akademickiej. Od zajęć dydaktycznych odsunięto Edwarda Lipińskiego, Aleksego Wakara i Jana Drewnowskiego, uniemożliwiając im kontynuowanie dotychczasowych prac badawczych. Edward Lipiński, który nie mógł prowadzić wykładów z teorii koniunktury i ekonomii, podjął studia nad historią polskiej myśli ekonomicznej. Niektórych pracowników odsunięto od pracy w nowej uczelni. Do przejścia na emeryturę zmuszono profesorów Kazimierza Kasperskiego i Juliana Makowskiego oraz pierwszego powojennego rektora SGH prof. Jerzego Lotha. Usunięto z uczelni prof. Edmunda Dąbrowskiego oraz około 20 asystentów. Profesorowie Dąbrowski i Loth powrócili do SGPiS w końcu lat pięćdziesiątych i przez wiele kolejnych lat kształcili młodzież i prowadzili badania naukowe. Tragiczny los spotkał Aleksego Wakara, rektora SGH w latach 1946–1947. W roku 1950 pozbawiono go prawa wykładania, a latem 1952 r. aresztowano i przekazano władzom radzieckim. Do Polski powrócił po prawie trzyletnim pobycie w radzieckim obozie pracy. Do śmierci w 1966 r. kierował Katedrą Ekonomii Politycznej, wychowując liczne grono późniejszych profesorów uczelni.

1906–1908 – Prywatne Kursy Handlowe Męskie Augusta Zielińskiego
1908–1915 – Wyższe Kursy Handlowe im. Augusta Zielińskiego
1915–1933 – Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie
1933–1940 – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
1940–1941 – Kursy Gospodarcze
1941–1942 – Miejska Szkoła Handlowa
1942–1943 – Miejska Szkoła Handlowa II stopnia
1943–1944 – Miejskie Kursy Handlowe
1944–1945 – Kursy Akademickie w Częstochowie
1945–1949 – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
1949–1991 – Szkoła Główna Planowania i Statystyki w Warszawie
od 1991 – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

ZMIANY POLITYKI UCZELNIANEJ NA PRZESTRZENI KOLEJNYCH LAT

Początek lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku przeszedł do historii szkoły jako czas presji politycznej i ideologicznej. Powolne zmiany zaczęły się dokonywać w drugiej połowie dekady – wzrosły możliwości zarówno rozwoju badań naukowych, jak i wyjazdów na stypendia naukowe do państw zachodnioeuropejskich. W ramach SGPiS reaktywowano Instytut Gospodarstwa Społecznego, który wraz z powołanym w 1968 r. Wydziałem Ekonomiczno-Społecznym prowadził badania nad społecznymi skutkami gospodarowania.

Dekret o przekształceniu Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w Szkołę Główną Planowania i Statystyki w Warszawie.

Rozpoczęto badania interdyscyplinarne, międzykatedralne, a nawet między uczelniami. Przykładami takich działań były stworzony z inicjatywy Aleksego Wakara Instytut Podstawowych Problemów Handlu oraz Międzyuczelniany Zakład Problematyki Gospodarki Krajów Rozwijających się, zorganizowany wspólnie z Uniwersytetem Warszawskim. Zakład stał się podstawą Instytutu Gospodarki Krajów Rozwijających się. W SGPiS podjęto się także kształcenia obcokrajowców w trybie studiów podyplomowych. W roku 1962 uruchomiono Wyższy Kurs Planowania Gospodarczego dla Cudzoziemców w wersjach angielskiej i francuskiej. Kurs ukończyło kilkuset słuchaczy, głównie ekonomistów, działaczy gospodarczych i planistów z krajów gospodarczo słabiej rozwiniętych.

W ramach utrwalania tradycji w 1966 r. zorganizowano uroczyste obchody 60-lecia uczelni. Wiele auli i sal dydaktycznych nazwano nazwiskami wybitnych profesorów szkoły. Uroczysta inauguracja tego jubileuszu odbyła się z udziałem licznych gości 13 października 1966 r. W tym dniu po raz pierwszy w historii uczelni Senat wystąpił w togach, z łańcuchami i insygniami rektorskimi.

Szczególnie trudne w naszym kraju były wydarzenia marca 1968 r. Protest studencki przeciwko polityce władz państwowych przebiegał w SGPiS, w porównaniu z innymi uczelniami warszawskimi, dość spokojnie. Jednak w atmosferze nietolerancji doszło do licznych zwolnień wśród wykładowców. Z uczelni odszedł wybitny ekonomista prof. Michał Kalecki.

W czerwcu 1970 r. Senat przyznał tytuł doktora honoris causa Edwardowi Lipińskiemu, którego poglądy były krytyczne w stosunku do władzy państwowej. Tradycja nadawania tego honorowego tytułu pojawiła się w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w połowie lat sześćdziesiątych, gdy rektorem był prof. Wiesław Sadowski. Jako pierwszy zaszczytny tytuł doktora honoris causa SGPiS otrzymał w 1968 r. Leonid Witaljewicz Kantorowicz – radziecki matematyk i ekonomista, który kilka lat później (w 1975 r.) razem z Tjallingiem Koopmansem otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii za wkład do teorii optymalnej alokacji zasobów. Profesor Kantorowicz odebrał dyplom doktora honoris causa dopiero w 1976 r.

Z lewej: tablica poświęcona pamięci Augusta Zielińskiego – założyciela Wyższych Kursów Handlowych, odsłonięta w 1949 r. w Budynku A, gdy ukończono odbudowę gmachu spalonego w 1944 r.
Z prawej: tablica poświęcona pamięci profesorów Szkoły Handlowej im. Leopolda Kronenberga, odsłonięta w 1949 r. w Budynku A, gdy ukończono odbudowę gmachu spalonego w 1944 r.

W latach siedemdziesiątych powstał ogólnopolski system sterowania badaniami naukowymi, których podstawą stały się instytuty badawcze. W SGPiS, obok dotychczas działających, pojawiły się ogólnouczelniane instytuty naukowo-badawcze: Funkcjonowania Gospodarki Narodowej, Rozwoju Gospodarczego, Cybernetyki i Zarządzania oraz Gospodarki Światowej.

Znacznie zwiększyła się liczba studentów, przekraczając 10 tys. Część słuchaczy korzystała z punktów konsultacyjnych w Białymstoku i Olsztynie.

Zmiany posierpniowe w 1980 r. przyniosły powstanie uczelnianej organizacji związku „Solidarność” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Wydarzenia w kraju znalazły odbicie w trzytygodniowym strajku w SGPiS jesienią 1981 r. Wprowadzenie stanu wojennego spowodowało zmiany personalne na poziomie wydziałów i ograniczenie samorządności uczelni.

Międzynarodowe seminarium studenckie. Przemawia rektor prof. Wiesław Sadowski.

Międzynarodowe seminarium studenckie, kwiecień 1978 r. Przemawia Krzysztof Kalicki.

Lata osiemdziesiąte przyniosły znaczną poprawę warunków lokalowych SGPiS – w 1985 r. oddano do użytku Budynek F, którego architektura jednak zdecydowanie odbiegała od innych budowli zaprojektowanych przez architekta Jana Witkiewicza-Koszczyca. Ponadto dla uczelni udało się pozyskać budynek przy ulicy Wiśniowej, w którym umieszczono ówczesny Wydział Ekonomiczno-Społeczny, przy ulicy Batorego wybudowano pawilon z przeznaczeniem na stołówkę, zaś budynek na Polu Mokotowskim przeznaczono na klub studencki, a trzecie piętro w Budynku Głównym zaadaptowano na potrzeby administracji.

W SGPiS utworzono początkowo cztery wydziały: Planowania Przemysłu, Statystyczny, Planowania Finansowego, Planowania Handlu. Później utworzono Ekonomiki Rolnictwa, następnie wydziały Rolnictwa i Przemysłu połączono w Wydział Ekonomiki Produkcji, a wydziały Statystyki i Finansów w jeden Wydział Finansów i Statystyki. W latach 1954–1959 działał także Wydział Ogólnoekonomiczny. Ze Szkoły Głównej Służby Zagranicznej przeniesiono do SGPiS Wydział Handlu Zagranicznego (rok akademicki 1954/1955) oraz powołano nowy Wydział Ekonomiczno-Społeczny (rok akademicki 1968/1969). Na początku lat osiemdziesiątych powołano Wydział Spółdzielczo-Ekonomiczny w Rzeszowie, który rozpoczął działalność w roku akademickim 1984/1985.

W marcu 1990 r. Senat podjął decyzję o likwidacji wydziałów i powołaniu struktury kolegialnej, a także o zmianach programowych. Ponadto 4 lipca 1990 r. zdecydował o powrocie uczelni do dawnej nazwy – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. W wyborach przeprowadzonych 5 listopada 1990 r. rektorem został Aleksander Müller. Rozpoczął się kolejny etap w dziejach uczelni.

dr BARBARA TRZCIŃSKA, Katedra Geografii Ekonomicznej, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie SGH