Omówienie Raportu SGH i Forum Ekonomicznego 2023

Tradycyjnie już prezentacją Raportu SGH i Forum Ekonomicznego 5 września zostanie zainaugurowane XXXII Forum Ekonomiczne w Karpaczu – najważniejsze i największe w tej części kontynentu spotkanie przedstawicieli środowisk gospodarczych Europy Środkowo-Wschodniej.

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie jest głównym partnerem merytorycznym wydarzenia, które zaplanowano na 5-7 września w Karpaczu.

 

I)    Trajektorie rozwojowe krajów Europy Środkowo-Wschodniej – wpływ pandemii COVID-19 i wojny w Ukrainie

Mimo recesji w 2020 r. i spowolnienia wzrostu gospodarczego w 2022 r. w okresie tym 11 państw EŚW (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry) osiągnęło szybsze tempo wzrostu gospodarczego w stosunku do średniej dla całej UE.

Przy założeniu, że 11 państw EŚW reprezentuje w UE nowy, odrębny model kapitalizmu patchworkowego, to ten ostatni cechował się najwyższym tempem wzrostu gospodarczego w porównaniu z czterema innymi modelami kapitalizmu w Unii Europejskiej: kontynentalnym (Austria, Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy), śródziemnomorskim (Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy), nordyckim (Dania, Finlandia i Szwecja) i anglosaskim (Irlandia i Wielka Brytania, która z dniem 1 stycznia 2021 r. znalazła się definitywnie poza UE).

Mimo zdolności do osiągania najwyższego relatywnie tempa wzrostu PKB w dłuższym okresie, kraje reprezentujące patchworkowy model kapitalizmu znacznie gorzej radzą sobie z krótko- i średniookresowymi negatywnymi szokami zewnętrznymi, o czym świadczą m.in. dane za lata 2009–2014, obejmujące okres globalnego kryzysu finansowego.

Spektakularnym odstępstwem od tego ogólnego wzorca była Polska, która nie tylko nie doznała recesji w 2009 r., ale osiągnęła też w tych latach najwyższą (2,9), poza Maltą, średnią stopę wzrostu PKB w UE.

Wśród krajów EŚW-11 najszybszy wzrost gospodarczy w całym analizowanym okresie od 2004 do 2022 r. osiągnęła Polska. Zbliżone wyniki pod tym względem uzyskały jeszcze tylko Rumunia i Słowacja. W całej UE wyższe tempo wzrostu niż Polska odnotowały jedynie Irlandia i Malta.

W 2020 r. dotychczasowe, korzystne tendencje w obszarze wzrostu gospodarczego w krajach EŚW-11 uległy odwróceniu. Wszystkie kraje tej grupy w związku z pandemią COVID-19 i gwałtownym ograniczeniem skali działalności gospodarczej, głównie na skutek restrykcji administracyjnych (lockdowny) i załamania zagregowanego popytu, wpadły w recesję. Skala spadku PKB była jednak zróżnicowana – największa w Chorwacji (ze względu na kluczowe znaczenie sektora turystycznego), najmniejsza zaś na Litwie, w Estonii i w Polsce.

Rok 2021 odznaczał się z kolei szybką poprawą koniunktury. Kolejny 2022 rok przyniósł utrzymanie korzystnych tendencji (dodatnie tempo wzrostu gospodarczego utrzymały wszystkie EŚW-11 poza Estonią), ale znacznie spowolniła dynamika wzrostu na skutek inwazji Rosji na Ukrainę i dość szybkiego zacieśniania polityki monetarnej w reakcji na rosnącą we wszystkich krajach regionu stopę inflacji, która po części jest również konsekwencją tego konfliktu.

Eksperci:
Maria Lissowska – prof. dr hab., Katedra Ekonomii II SGH; Piotr Maszczyk – dr, Katedra Ekonomii II SGH; Mariusz Próchniak – prof. dr hab., kierownik Katedry Ekonomii II SGH; Ryszard Rapacki – prof. dr hab., Katedra Ekonomii II SGH; Aleksander Sulejewicz – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii II SGH.

 

II)    Inwestycje jako warunek sprostania wyzwaniom rozwojowym – potencjał Polski na tle innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej

Polska od lat boryka się z problemem malejących inwestycji. Ich wartość w relacji do PKB w Polsce w latach 2008–2022 spadła z 23,1% w 2008 r. do 16,8% w 2022 r.

Pod względem poziomu inwestycji Polska pozostaje znacząco w tyle za innymi krajami EŚW, w szczególności Czechami czy Węgrami; trend ten ma charakter długofalowy.

Utrzymujące się tendencje są wysoce negatywne w kontekście wyzwań rozwojowych dla Polski. Podobnie jak większość krajów EŚW Polska osiągnęła już średni poziom rozwoju i może niebawem wpaść w pułapkę średniego dochodu. Także model gospodarki zależnej, oparty na inwestycjach zagranicznych, powoli wyczerpuje zdolność do generowania wzrostu polskiej gospodarki. Dlatego kluczowym wyzwaniem jest obecnie:

• wzmocnienie inwestycji polskich przedsiębiorstw,
• rozwój inwestycji opartych na zaawansowanych technologiach i kapitale ludzkim.

W latach 2023–2025 spadek inwestycji w Polsce będzie najpewniej postępował, do wysokości 16,4% PKB w 2025 r. Za takim scenariuszem przemawia presja powodowana wpływem następujących czynników:

• wysoka inflacja i wartość stóp procentowych,
• spowolnienie wzrostu PKB,
• niepewność co do szybkiego zakończenia wojny na Ukrainie,
• brak przełożenia spadku cen surowców energetycznych na ceny detaliczne,
• brak czynników stymulujących inwestycje prywatne.

Eksperci:
Mariusz-Jan Radło – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Globalnych Współzależności Gospodarczych, Instytut Gospodarki Światowej SGH; Tomasz Napiórkowski – dr, adiunkt, Instytut Gospodarki Światowej SGH; Aleksandra Szarek-Piaskowska – dr, adiunkt, Instytut Gospodarki Światowej SGH.

 

III)    Gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej w warunkach wysokiej inflacji

Wojna w Ukrainie, tak samo jak załamanie gospodarcze będące następstwem pandemii COVID-19, zakłóciła ścieżkę wzrostu wszystkich analizowanych gospodarek 11 państw EŚW. W konsekwencji tych dwóch kryzysów na koniec 2022 r. realny PKB w EŚW-11 był niewiele większy niż na koniec 2019 r. Dla porównania w UE-27 realny PKB pod koniec 2022 r. był o 2,84% większy niż przed pandemią.

W 2022 r. w EŚW-11 odnotowano ponad dwukrotnie wyższą inflację niż w krajach tzw. starej Unii. Wzrost inflacji skłonił banki centralne do zaostrzenia polityki pieniężnej, co doprowadziło z kolei do znacznego wzrostu stóp procentowych. Wysoka inflacja w połączeniu z wyższymi stopami procentowymi poważnie zaważyła na sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych i wpłynęła na ich zachowania ekonomiczne.

W połowie 2022 r. w cokwartalnym badaniu kondycji gospodarstw domowych Instytut Rozwoju Gospodarczego (IRG) SGH zadał 1000 Polakom pytanie o to, co miało największy wpływ na ogólną ocenę jakości ich życia. Najczęściej udzielaną przez ankietowanych odpowiedzią był „wzrost inflacji” (78,2% badanych), następnie „wojna w Ukrainie” (55,4%), „(wewnętrzny) konflikt polityczny” (25,8%), „spadek dochodów” (24,2%), „sprawy osobiste” (21,2%), „wzrost dochodów” (15%) i „zniesienie covidowych obostrzeń sanitarnych” (11,2%).

W Polsce konsumpcja spada od III kw. 2022 r.  W pozostałych krajach regionu (za wyjątkiem Łotwy) konsumpcja prywatna rośnie nieustannie od chwili przełamania kryzysu COVID-19.

W Czechach, Polsce, Rumunii, Słowacji i na Węgrzech, a także w UE-27 wzrosty w 2021 r. zakończyły trwającą ponad dwa lata fazę spadkową inwestycji.

Eksperci:
Elżbieta Adamowicz – prof. dr hab., Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Sławomir Dudek – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Grzegorz Konat – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Katarzyna Majchrzak – dr hab., prof. SGH, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Łukasz Olejnik – dr, asystent, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Marek Radzikowski – dr, adiunkt, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Ewa Ratuszny – dr hab., prof. SGH, Instytut Rozwoju Gospodarczego SGH; Marek Rocki – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH; Konrad Walczyk – dr, zastępca dyrektora Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH.

 

IV)    Rosnące koszty obsługi długu publicznego – wyzwania dla polityki fiskalnej w warunkach kryzysowych w wybranych państwach Europy Środkowo-Wschodniej

Wpływ pandemii COVID-19 na finanse publiczne krajów EŚW trudno przecenić: zareagowały one przede wszystkim spektakularnymi „deficytami bieżącymi” (ujemnymi oszczędnościami netto) sięgającymi w 2020 r. do 5% PKB, a w Rumunii i w Grecji – nawet 7% i 8% PKB. Jedynie na Węgrzech skala reakcji „bieżącego wyniku” sektora publicznego na pierwszy rok pandemii była relatywnie niewielka.

Paradoksalnie rentowność obligacji skarbowych emitowanych przez wszystkie badane kraje była w 2020 r. rekordowo niska, a na Słowacji i w Grecji taka sytuacja utrzymała się do końca następnego roku. Silnie zróżnicowana była skala wzrostów rentowności obligacji skarbowych pod koniec 2021 r. i w roku kolejnym. W „rekordowym” październiku 2022 r. rentowność obligacji słowackich sięgała 3,6%, greckich – 4,4%, czeskich – 5,5%, polskich – 7,8%, rumuńskich – 9,1%, węgierskich – 10,3%.

Wzrost rentowności obligacji skarbowych powoduje wzrost obciążenia budżetów publicznych kosztami obsługi zadłużenia – tym większy, im większa jest w danym kraju relacja długu podsektora centralnego do PKB.

W większości badanych krajów do wzrostu rentowności obligacji wiosną i latem 2022 r. przyczyniła się w pewnym stopniu wojna w Ukrainie. W przeciwnym kierunku musiały natomiast zadziałać wypłaty unijnych środków na realizację krajowych programów reform. Na koniec 2022 r. Polska wciąż nie spełniała warunków podstawowych umożliwiających wypłaty środków z funduszy UE w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO).

Eksperci:
Michał Bitner – dr hab., prof. UW, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski; Artur Nowak-Far – prof. dr hab., Katedra Integracji i Prawa Europejskiego SGH; Jacek Sierak – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego SGH.

 

V)    Zagrożenia bezpieczeństwa żywnościowego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i sposoby ich przezwyciężania

Od początku XXI w. narastają zjawiska mające niekorzystny wpływ na stan bezpieczeństwa żywnościowego:

• nasilające się anomalie pogodowe (susze, huragany) oraz towarzyszące im nieurodzaje i plagi szarańczy, które załamują produkcję rolną na wielkich obszarach świata, wywołując kryzysy żywnościowe i zwiększając liczbę niedożywionych i głodujących.
• w ostatnich latach ten niekorzystny stan uległ dodatkowemu pogorszeniu wskutek rozprzestrzeniających się epidemii wirusowych czy wybuchu w lutym 2022 r. konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Załamało to docelowy poziom bezpieczeństwa żywnościowego w wielu krajach.

Z raportu The State of Food Security and Nutrition in the World, dotyczącego liczby osób niedożywionych ogółem w regionie EŚW, wynika, że spośród krajów EŚW najwięcej osób poważnie niedożywionych w latach 2019–2021 było na  Ukrainie (1,4 mln), w Rumunii (0,7 mln) i w Polsce (0,4 mln), a osób umiarkowanie niedożywionych było w tym okresie na Ukrainie (9,9 mln), w Polsce (2,8 mln) i w Rumunii (2,6 mln). Z kolei najlepsza sytuacja pod tym względem panowała w Słowenii i Estonii.

Przeciwdziałanie niekorzystnym dla bezpieczeństwa żywnościowego zjawiskom będzie wymagało:

• promowania sprawiedliwego i transparentnego systemu handlowego,
• wzmocnienia współpracy międzynarodowej w zakresie rozwiązywania kryzysów żywnościowych i problemu głodu na świecie,
• a także usprawnienia infrastruktury transportu, przechowywania żywności oraz funkcjonowania portów morskich i łączących je korytarzy, by umożliwić swobodny obrót i handel surowcami rolnymi i żywnością.

Eksperci:
Stanisław Kowalczyk – prof. dr hab., kierownik Zakładu Rynku i Bezpieczeństwa Żywnościowego, Instytut Rynków i Konkurencji SGH; Iwona Łuczyk – dr, adiunkt, Instytut Rynków i Konkurencji SGH.

 

VI)    Technologie cyfrowe a dostęp do usług medycznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej

Pandemia COVID-19 uwidoczniła potrzebę transformacji cyfrowej sektora zdrowia i opieki zdrowotnej we wszystkich krajach UE tak, aby stał się on odporny na kryzysy i bardziej wydajny. Kluczową sprawą jest długi okres oczekiwania na konsultację lekarską, wskazywany jako najważniejsza zmienna wpływająca na niezaspokojenie potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej.

Jeśli chodzi o odsetek mieszkańców z niezaspokojonymi potrzebami w zakresie opieki zdrowotnej z powodu długiej listy oczekujących to w Polsce jest on bardzo wysoki: 25,7% i plasuje nasz kraj na drugim miejscu. Jest to znacznie gorszy wynik niż średni poziom we wszystkich krajach EŚW (16,5%) i UE (19,4%).
W Polsce odsetek specjalistów ochrony zdrowia jest najniższy w regionie – 237 specjalistów na 100 tys. mieszkańców w porównaniu z 315 specjalistami na 100 tys. mieszkańców w EŚW.

Z danych Eurostatu wynika, że co drugi Polak deklaruje korzystanie z internetu w poszukiwaniu informacji zdrowotnych. Raporty na temat cyfryzacji wskazują, że 80% respondentów chce rozwoju technologii cyfrowych w obszarze e-zdrowia; w krótkim okresie decydenci powinni skupić się na wdrożeniu efektywnego ujednoliconego systemu zarządzania już dostępnymi danymi, np. kolejkami do specjalistów czy  elektronicznym dostępem do badań lekarskich dla wszystkich pacjentów niezależnie od grupy wiekowej.

Eksperci:
Arkadiusz Michał Kowalski – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Badań Gospodarek Azji Wschodniej, zastępca dyrektora Instytutu Gospodarki Światowe SGH; Małgorzata Stefania Lewandowska – dr hab., prof. SGH, Katedra Zarządzania Międzynarodowego SGH; Dawid Majcherek – dr, adiunkt, Katedra Zarządzania Międzynarodowego SGH; Krystyna Poznańska – prof. dr hab., kierownik Zakładu Zarządzania Innowacjami, Instytut Przedsiębiorstwa SGH.

 

VII) Bezpieczeństwo energetyczne krajów Europy Środkowo-Wschodniej wobec procesu dekarbonizacji i transformacji rynków energii

W latach 2000–2021 strukturalna ewolucja miksu energetycznego Europy Środkowo-Wschodniej była spójna ze zmianami globalnego miksu energetycznego poza udziałem w nim energii jądrowej. O ile globalnie zauważalny był w tym okresie spadek znaczenia energii jądrowej (z ok. 7% do ok. 4%), w EŚW jej udział w regionalnym miksie energetycznym pozostaje zasadniczo niezmienny (na poziomie 8%).

Na przełomie XX i XXI w. odnawialne źródła energii (OZE) efektywnie nie występowały w miksie energetycznym EŚW; ich udział przekroczył 1% dopiero w 2006 r.

Wzrost cen paliw kopalnych oraz w mniejszym stopniu ich wahania, a także zmieniające się ceny uprawnień do emisji CO2 będą w najbliższej przyszłości warunkowały proces dekarbonizacji i transformacji energetycznej państw EŚW. Podwyżki cen energii mogą z jednej strony, skutkować mniejszą konkurencyjnością przedsiębiorstw działających w regionie EŚW, z drugiej zaś, mogą stać się katalizatorem zmian zmierzających w kierunku oszczędzania energii oraz działań proefektywnościowych, jak również rozwoju inwestycji w OZE.

Eksperci:
Maciej Mróz – dr, adiunkt, Katedra Geografii Ekonomicznej SGH; Dorota Niedziółka – dr hab., prof. SGH, kierownik Katedry Geografii Ekonomicznej SGH; Tomasz Wiśniewski – dr, adiunkt, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH; Bartosz Witkowski – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Ekonometrii SGH; Grażyna Wojtkowska-Łodej – dr hab., prof. SGH, dyrektor Instytutu Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH.

 

VIII) Popyt na pracę z perspektywy zawodów nowych i schyłkowych a struktura podaży pracy w świetle procesu starzenia się ludności

Europa jest i będzie kontynentem nie tylko najstarszym demograficznie na świecie, ale też obszarem o największym ubytku ludności w wieku produkcyjnym. Według prognoz w krajach EŚW zmiany wielkości populacji będą nawet głębsze niż w Europie Zachodniej czy Północnej, szczególnie od końca lat 20. XXI wieku. Udział mieszkańców tego regionu w całej populacji UE, obejmującej łącznie 27 krajów, który wynosi obecnie 22,6%, obniży się do 20,7% w 2050 r.; w liczbach bezwzględnych spadnie zaś z ponad 102 mln obecnie do mniej niż 93 mln w 2050 r.

Po 2030 r. należy spodziewać się przyspieszenia procesu demograficznego starzenia się ludności, a ponadto na znaczeniu zyska proces tzw. podwójnego starzenia się ludności. Ten ostatni wyraża się szybszym niż na ogół tempem wzrostu odsetka ludności w wieku 80 i więcej lat.
Czynnikiem częściowo łagodzącym wpływ zmian demograficznych na rynek pracy jest powoli rosnący współczynnik aktywności zawodowej osób starszych, który zgodnie z projekcjami Eurostatu będzie rósł w EŚW także w przyszłości.
Blisko 57% osób w wieku od 25 do 64 lat w UE-27 posiada umiejętności cyfrowe na poziomie podstawowym lub wyższym. W Polsce odsetek ten wynosi 46% przy równym udziale obu grup opisujących stopień zaawansowania umiejętności: na poziomie podstawowym i powyżej poziomu podstawowego.

Eksperci:
Łukasz Arendt – dr hab., prof. UŁ, Katedra Polityki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego; Piotr Błędowski – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Gospodarstwa Społecznego SGH; Ewa Gałecka-Burdziak – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii I SGH; Robert Pater – dr hab., prof. WSIiZ, kierownik Katedry Ekonomii i Finansów Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie; Anna Ruzik-Sierdzińska – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii I SGH.

 

IX) Transformacja konsumpcji na rzecz trwałej jakości życia

Największe wyzwanie, zwłaszcza w państwach EŚW, stanowi zużycie surowców. W ostatnich pięciu latach przed pandemią COVID-19 najwyższa dynamika śladu materiałowego na mieszkańca, tj. zużycia surowców wywołanego konsumpcją towarów i usług, charakteryzowała w pierwszej kolejności Rumunię (49%), a następnie Węgry (30%), Cypr (30%), Chorwację (24%), Bułgarię (21%), Polskę (21%), Łotwę (20%) i Litwę (20%). Wynika to w szczególności z rozwoju budownictwa, który jest głównym czynnikiem napędzającym wydobycie materiałów.

Polityka społeczna wpływa na konsumpcję, przy czym ogólnokrajowe programy społeczne funkcjonujące w Polsce mają bezpośrednie przełożenie na poprawę konsumpcji zrównoważonej. Przede wszystkim w zakresie, w jakim wpływają na poprawę zaspokojenia potrzeb życiowych i edukacyjnych dzieci oraz na zwiększenie udziału osób starszych w życiu społecznym. Udział pomocy socjalnej w PKB w Polsce należy do najwyższych w państwach EŚW, ale jest mniejszy niż w tzw. starych państwach członkowskich UE, z wyjątkiem Holandii i Luksemburga.

Wpływ programów społecznych i pomocy państwowej na eliminację skrajnego ubóstwa, które w Polsce oscylowało w ostatnich pięciu latach wokół poziomu z 2016 r., jest ograniczony. Skrajne ubóstwo dotyka obecnie w największym stopniu rodziny wielodzietne, a więc także dzieci (8,3% osób w gospodarstwach domowych z co najmniej trzema osobami w wieku 0–17 lat). Z prognoz OECD wynika, że w Polsce w związku z wysokim udziałem umów na czas określony i osób samozatrudnionych z niskimi składkami oraz szacowaną jedną z najniższych w UE stóp zastąpienia występuje zagrożenie zwiększeniem ubóstwa osób w starszym wieku.

Eksperci:
Anna Horodecka – dr prof., prof. SGH, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH; Alina Szypulewska-Porczyńska – dr prof., prof. SGH, Instytut Międzynarodowej Polityki Gospodarczej SGH.

 

X) Gospodarka w warunkach wysokiej inflacji wyzwaniem dla przedsiębiorstw i menedżerów

Percepcja inflacji przez przedsiębiorstwa oraz możliwości ograniczania jej negatywnych skutków wymagają specyficznego postępowania od proponentów polityki finansowej i monetarnej. Walka z inflacją jest ze swej natury konfliktogenna. Przyczyną napięć są sprzeczne interesy poszczególnych grup podmiotów. Zarazem jest też wielu beneficjentów tego zjawiska. Postulaty obniżenia inflacji w krótkim okresie przez podnoszenie stóp procentowych, ograniczanie wynagrodzeń, rekompensat i wydatków socjalnych odzwierciedlają w gruncie rzeczy interesy sektora finansowego, pomijając jednak społeczne koszty tej polityki.

Zamrożenie wydatków publicznych, podnoszenie stóp procentowych, ograniczenie aktywności kredytowej itd. – rozwiązania te są trudne do zaakceptowania i raczej nieskuteczne, zwłaszcza w sytuacji, gdy główny strumień inflacyjny ma charakter zewnętrzny, systemowy i długookresowy. W tych warunkach priorytet walki z inflacją za wszelką cenę może oznaczać spadek dynamiki wzrostu gospodarczego i wzrost bezrobocia.

Niezależnie od poziomu i źródeł tego zjawiska skuteczność walki z inflacją wymaga współpracy banku centralnego, rządu i pozostałych interesariuszy w konfrontacji z zewnętrznymi źródłami inflacji, transmitowanymi kanałami wymiany dóbr i usług z zagranicą.

Gdy możliwości zmniejszenia zewnętrznych źródeł inflacji są ograniczone, warto skoncentrować się na czynnikach konkurencyjności i rozwoju gospodarki. Akceptacja obecnej inflacji wskazuje na pierwszeństwo paradygmatu zrównoważonego wzrostu przed osiąganiem celu inflacyjnego. Ważniejsze wydają się w tej sytuacji stabilność systemu finansowego, zapewnienie wzrostu gospodarczego i utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia.

Za najlepsze narzędzie służące wspomaganiu zarządzania należy uznać elastyczne budżetowania adaptacyjne, dostosowane do inflacji rozumianej jako niedoskonała forma pieniądza. Budżetowanie pozwala menedżerom planować, zarządzać, kontrolować i rozliczać procesy w wymiarze rzeczowym. Metoda ta umożliwia menedżerom przede wszystkim identyfikację obszarów wrażliwych na inflację w strukturze procesu wytwarzania i poszukiwanie skutecznych rozwiązań. Proces budżetowania jest wspomagany informatycznie. Charakteryzuje go elastyczność w wymiarze strategicznym oraz wysoka dyscyplina centralizacji wydatków i kontroli należności wraz ze zobowiązaniami.

Eksperci:
Jan Komorowski – prof. dr hab., Instytut Finansów SGH; Ireneusz Dąbrowski – dr hab., prof. SGH, Katedra Ekonomii Stosowanej SGH.

 

XI) Zrównoważony rozwój a ESG – uwarunkowania, wyzwania, dobre praktyki

Zgodnie z dyrektywą w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (dyrektywa CSRD z grudnia 2022 r.) wszystkie duże jednostki oraz małe i średnie spółki giełdowe mają przedstawiać w sprawozdaniu z działalności informacje na temat: kwestii środowiskowych, społecznych i praw człowieka oraz ładu korporacyjnego. Informacje te mają być raportowane według wspólnych europejskich standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (ESRS).

Dyrektywa przewiduje trzystopniowy harmonogram zastosowania nowych obowiązków przez podmioty gospodarcze. W 2025 r. jako pierwsze ujawnień za poprzedni rok będę zobowiązane dokonać największe podmioty, które już raportują informacje niefinansowe. W następnym roku raportować będą pozostałe duże jednostki. Małe i średnie spółki giełdowe mają ujawnić swoje dane w 2027 r.

Raportowanie kwestii zrównoważonego rozwoju zaczęło się intensywnie rozwijać pod koniec XX w., z wyjątkiem EŚW, gdzie dotarło nieco później. Publikacja w 2014 r.  dyrektywy w sprawie sprawozdawczości niefinansowej (NFRD) była przełomowym momentem w historii raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju w UE. NFRD została zastąpiona bardziej wymagającą dyrektywą CSRD.  

Pierwszy raport w Polsce, uwzględniający międzynarodowe wytyczne Global Reporting Initiative (GRI), opublikowała w 2006 r. Telekomunikacja Polska.

Polska jest liderem regionu w raportowaniu kwestii zrównoważonego rozwoju – 67 raportów, w tym 11 poddanych weryfikacji zewnętrznej.

Eksperci:
Piotr Glen – koordynator ds. społecznej odpowiedzialności, SGH; Maciej Cygler – dr, adiunkt, Instytut Ekonomii Międzynarodowej SGH; Marcin Dąbrowski – dr, kanclerz SGH; Kamil Flig – Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii SGH; Ewa Jastrzębska – dr, rzeczniczka etyki SGH; Anna Karmańska – prof. dr hab., dyrektor Instytutu Rachunkowości SGH; Mariusz Lipski – dr, adiunkt, Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji SGH; Agata Lulewicz-Sas – dr hab., prof. SGH, Instytut Kapitału Ludzkiego SGH; Barbara Ocicka – dr hab., prof. SGH, Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji SGH;  Maria Pietrzak – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH; Aleksandra Stanek-Kowalczyk – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH; Waldemar Rogowski – dr hab., prof. SGH, wicedyrektor Instytutu Finansów Korporacji i Inwestycji SGH; Marta Ziółkowska – dr, adiunkt, Instytut Zarządzania SGH w Warszawie.

 

XII) Systemy wspierania startupów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej

„Liderem” w zakresie systemów wspierania startupów w krajach EŚW jest Estonia, cztery kolejne kraje regionu (Litwa, Łotwa, Polska, Czechy) zostały natomiast zakwalifikowane jako „wschodząca gwiazda”. Osiem krajów EŚW (Słowenia, Słowacja, Bułgaria, Węgry, Chorwacja, Rumunia, Bułgaria i Ukraina) uzyskało status „rozwijające się”, gdyż ich systemy wspierania startupów mają jeszcze wiele słabych punktów.

W tegorocznym raporcie autorzy skupili się na problematyce umiędzynarodowienia przedsiębiorstw i opisali kilka startupów z różnych państw EŚW, które aktywnie działają i osiągają sukcesy na rynkach międzynarodowych. Zdaniem autorów kolejne etapy prowadzonych badań mogłyby być rozwijane w kierunku szerszego spojrzenia na efektywność systemów wsparcia. Najważniejsze w budowaniu systemów wsparcia jest, aby ich działanie prowadziło do powstawania wielkich, rozpoznawalnych technologicznych firm o zasięgu globalnym.

Opracowanie kontynuuje i pogłębia badania zrealizowane przez członków zespołu badawczego w latach 2019-2022; uwzględnia również ostatni dostępny okres sprawozdawczy, tj. 2022 r.

Eksperci:
Elena Pawęta – dr, Instytut Ekonomii Międzynarodowej SGH; Marcin Wojtysiak-Kotlarski, dr hab., prof. SGH – Instytut Zarządzania SGH; Tomasz Pilewicz – dr, Instytut Przedsiębiorstwa SGH; Małgorzata Godlewska – dr, Katedra Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw SGH; Anna Masłoń-Oracz – dr, Instytut Zarządzania SGH; Albert Tomaszewski – dr, Instytut Zarządzania SGH; Olga Pankiv – dr, Dział Obsługi Projektów SGH; Hanna Rachoń – mgr, Instytut Zarządzania SGH; Weronika Daniłowska – mgr, Szkoła Doktorska, SGH.

 

Dodatek specjalny EBI) Aktualizacja modelu biznesowego: czy firmy z Europy Środkowo-Wschodniej inwestują wystarczająco dużo?

Analiza  Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) za lata 2022–2023 pokazuje, że europejskie firmy zmagają się wciąż z trudnościami powodowanymi przez wysokie koszty energii, uwarunkowania rynku pracy (brak wykwalifikowanej siły roboczej), bardziej restrykcyjne warunki finansowania i ogólny stan niepewności. Wyzwania te są pod wieloma względami szczególnie uciążliwe dla krajów EŚW z powodu geograficznej bliskości wojny w Ukrainie, dużego udziału paliw kopalnych w ich koszyku energetycznym oraz trwającej transformacji w stronę modelu wzrostu opartego na technologii.

Luki inwestycyjne w regionie EŚW przewyższają wciąż te występujące w UE czy w USA: odpowiedni poziom inwestycji w ostatnich latach deklaruje ok. 77% firm w EŚW (w porównaniu z 80% w UE i 81% w USA).

Choć wielkość inwestycji w aktywa niematerialne (badania i rozwój, oprogramowanie, procesy biznesowe) w EŚW była niższa niż średnia unijna (24% wobec 37%), to odsetek firm zamierzających postawić przede wszystkim na innowacyjność nowych produktów i usług w EŚW (27%) przewyższał wynik odnotowany pod tym względem w UE (24%) i USA (21%). Innowacje to szczególnie ważny priorytet inwestycyjny dla firm produkcyjnych i dużych spółek. W opisywanym regionie innowacje są najczęściej stawiane na pierwszym miejscu przez firmy słoweńskie oraz czeskie.

Długoterminowe przeszkody dla inwestycji – niepewność i brak wykwalifikowanej siły roboczej – odgrywają wciąż istotną rolę; za utrudnienia uznało je odpowiednio 87% i 82% firm. W porównaniu z poprzednią edycją badania gwałtownie wzrósł udział firm wskazujących na koszty energii jako czynniki utrudniające realizację inwestycji (87%), zwłaszcza wśród podmiotów, które uznały ten problem za główną barierę (63%).

Około połowy firm z regionu EŚW uznała zmiany klimatu za czynnik wpływający na ich działalność. Z kolei dla co dziesiątej firmy mają one „poważny wpływ” – jest to odsetek niższy niż w UE (57%). Firmy w EŚW inwestują w ochronę przed zmianami klimatu, przy czym ok. jednej trzeciej z nich opracowała już lub zainwestowała w odporność na fizyczne zagrożenia powodowane przez zmiany klimatu, co odpowiada tendencjom zaobserwowanym pod tym względem w UE.

Największą część źródeł finansowania wśród firm z EŚW w 2022 r. stanowiło finansowanie ze środków własnych (70%), a w dalszej kolejności – źródła zewnętrzne (25%). Zaledwie 4% inwestycji finansowanych jest w ramach grupy przedsiębiorstw.

Niniejsze opracowanie opiera się na przeprowadzanym przez EBI od 2016 r. badaniu inwestycyjnym EIB Group Survey on Investment (EIBIS) – unikalnym, corocznym projekcie obejmującym około 12 500 firm ze wszystkich państw członkowskich UE oraz grupę przedsiębiorstw z USA.

Eksperci:
Julie Delanote – EBI; Matteo Ferrazzi – EBI; Jochen Schanz – EBI; Marcin Wolski – EBI.