Co Polacy wiedzą o zmianach klimatu i czy podejmują ograniczające je działania?

Negatywne skutki zmian klimatu dotyczą nas wszystkich i są coraz częściej obserwowane na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Problem dotyczy zarówno wzrostu częstotliwości ekstremalnych zdarzeń pogodowych (np. suszy), jak i kosztów ponoszonych przez społeczeństwo na transformację gospodarki „brudnej” w gospodarkę opartą na niskoemisyjnych technologiach.

Jeśli weźmiemy pod uwagę trzy główne elementy PKB, tj. konsumpcję, inwestycje i wydatki rządowe, okazuje się, że konsumpcja gospodarstw domowych odpowiedzialna jest za 70% antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych[1]. Dlatego też zmiana naszych zachowań jest kluczowym czynnikiem walki ze zmianami klimatu.

W maju 2021 r. pracownicy SGH przeprowadzili ankietę wśród 1000 osób mieszkających w Polsce. Celem ankiety była weryfikacja wiedzy społeczeństwa polskiego na temat zmian klimatu oraz określenie stopnia, w którym podejmujemy działania sprzyjające ograniczeniu zjawiska globalnego ocieplenia. Przeprowadzona ankieta wpisuje się w nowy i dynamicznie rozwijający się trend badań nad wpływem zmian klimatu na społeczeństwo, gospodarkę, jak i system finansowy.

Zgodnie z wynikami ankiety, wiedzę społeczeństwa polskiego na temat zmian klimatu i globalnym ociepleniu należy uznać za zadowalającą. Poziom wiedzy został zweryfikowany na podstawie trzech pytań dotyczących przyczyn, mechanizmu i skutków globalnego ocieplenia klimatu. W tabeli 1. przedstawiono treść pytań wraz z odsetkiem prawidłowych odpowiedzi.
 

Tabela 1. Pytania zadane respondentom dotyczące zmian klimatu.

Źródło: wyniki ankiety przeprowadzonej przez Autorów.

Zdecydowana większość osób wie, że działalność człowieka przyczynia się obecne do zmian klimatu[1] oraz potrafi wskazać, który gaz jest gazem cieplarnianym. Jednocześnie respondenci posiadają nieco mniejszą wiedzę w obszarze skutków zmian klimatu. Szacowany wzrost poziomu mórz i oceanów prawidłowo określiło 44% badanych. Odsetek ten jest jednak wyższy niż wśród obywateli USA. W ankiecie przeprowadzonej na Yale University w 2016 r.[2] jedynie 34% obywateli USA miało świadomość skali wzrostu poziomu mórz i oceanów. W badaniu okazało się, że wiedza o zmianach klimatu jest największa wśród starszych grup wiekowych. Średni odsetek prawidłowych odpowiedzi na trzy zadane pytania wśród osób 64+ wyniósł 74%, natomiast wśród osób młodych 18-24 lata tylko 58% (por. Wykres 1).
 

Wykres 1. Średni odsetek prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące zmian klimatu w zależności od wieku respondentów.

Źródło: wyniki ankiety przeprowadzonej przez Autorów.

Głównym źródłem antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych jest konsumpcja gospodarstw domowych, dlatego walkę ze zmianami klimatu musimy zacząć od nas samych. Proste działania, które może stosować każdy z nas w życiu codziennym, to np. oszczędzanie energii elektrycznej, konsekwentne segregowanie odpadów, ograniczenia marnowania żywności czy używanie komunikacji miejskiej lub roweru zamiast samochodu. Respondent spośród 11 możliwych do wyboru zachowań przyjaznych środowisku musiał wybrać te, które stosuje w życiu codziennym, co zbadaliśmy w ankiecie. Najważniejsze z nich przedstawiliśmy na Wykresie 2.

Obowiązek segregowania odpadów jest wypełniany przez 80% osób, niewiele mniej z nas oszczędza energię i wodę oraz używa wielorazowych opakowań (ponad 60% badanych). W mniejszym stopniu używamy środków czystości przyjaznych środowisku, nie przykładamy też większej wagi do korzystania z komunikacji miejskiej lub roweru zamiast samochodu (por. Wykres 2).
 

Wykres 2. Zachowania sprzyjające ograniczeniu zmian klimatu wśród Polaków.

Źródło: wyniki ankiety przeprowadzonej przez Autorów.

Głównym celem badania było zweryfikowanie, czy edukacja i wiedza społeczeństwa na temat zmian klimatu zwiększa skalę proklimatycznych zachowań. W związku z tym porównaliśmy poziom wiedzy społeczeństwa (liczbę poprawnych odpowiedzi na wskazane wcześniej trzy pytania) z liczbą faktycznych zachowań ograniczających zmiany klimatu (por. Wykres 3). 
 

Wykres 3. Średnia liczba zachowań proklimatycznych (na 11 możliwych) w zależności od liczby prawidłowych odpowiedzi na trzy pytania o zmiany klimatu.

Źródło: wyniki ankiety przeprowadzonej przez Autorów.

Zgodnie z otrzymaną zależnością, wzrost świadomości zmian klimatu w społeczeństwie przekłada się na podejmowanie większej liczby zachowań proklimatycznych przez osoby indywidualne. Respondenci, którzy znali prawidłową odpowiedź na wszystkie trzy pytania, podejmują średnio dwa razy więcej działań proklimatycznych (tj. średnio 6,42) niż respondenci, którzy nie znali odpowiedzi na żadne z trzech pytań (tj. średnio 3,29).

Badanie potwierdziło, że skuteczna polityka klimatyczna musi uwzględniać element edukacji społeczeństwa o zmianach klimatu. Wyzwanie ograniczenia globalnego ocieplenia, przed którym stoją wszystkie gospodarki, jest wyzwaniem długoterminowym. Postęp technologiczny istotnie ograniczający emisję gazów cieplarnianych jest możliwy, ale nie odbędzie się on z dnia na dzień. Dlatego, aby ograniczyć zmiany klimatu, potrzebne są inicjatywy podejmowane przez każdego z nas. Można do nich zaliczyć oszczędzanie energii, używanie wielorazowych opakowań czy unikanie marnowania żywności. Edukacja klimatyczna jest jednym z kluczowych elementów wspierających takie inicjatywy, zgodnie z wynikami naszego badania.